Cumhuriyet dönemi öncesinin roman algısına gerçekçilik odaklı bir bakış

Yıl 2018, Cilt: 22 Sayı: 1, 99 - 115, 01.04.2018

Mecnun Kandemir

https://doi.org/10.1501/Trkol_0000000294

Öz

Roman türü, Türk edebiyatında ilk örneklerini verirken bir dizi kuramsal tartışma da bu sürece eşlik etmiştir. Böylece, romanların mukaddimelerinde, onlara dönük eleştiri ve tanıtım yazılarında sıkça anılan bazı vurgular etrafında bir roman anlayışı gelişir. Romanın toplumsal, siyasal, ahlaki işlevi, dönüştürücü gücü ve romanda gerçeğin sunumu gibi izlekler bu anlayışın genel hatlarını oluşturur. Yapılan eleştiri ve roman hakkında sunulan kuramsal tekliflerin gelişimi incelendiğinde, romanın araçsal yönünün zamanla geri plana itildiği gözlemlenir. Tanzimat yazarlarından Servet-i Fünun romancısı Halit Ziya’ya kadar uzanan bu yetkinleşme sürecine yön veren önemli ölçütlerden birisi, “gerçekçilik” olmuştur. Halit Ziya’nın Aşk-ı Memnu (1899) adlı eseri, romanın bir kurgu ürünü ve gerçekçiliğin yöntemsel bir tercih olduğunun somut bir örneğini sunar. Bu makalede, Tanzimat’ın başlangıcından Batılı örneklerine uygun ilk romanın yazıldığı sürece değin romandan ne anlaşıldığı ve roman konusunda kuramsal yaklaşımlarını türlü vesilelerle ifade etmiş olan önemli yazarların görüşleri, gerçekçilik anlayışının gelişimi merkeze alınarak irdelenmeye çalışılacaktır

Anahtar Kelimeler

-

A REALISM-FOCUSED OVERVIEW TO PERCEPTION OF NOVEL IN PRE-REPUBLICAN ERA

Öz

While the novel genre was providing its first samples, a number of theoretical debates accompanied this process. Thus, a perception of novel develops around the emphases mentioned in the prefaces of novels, critiques and book reviews. The social, political, moral function of novel, its transformative power, and the themes such as the presentation of the reality outline this understanding. When the criticisms and the theoretical proposals for the novel are examined, it is observed that the instrumental aspect of the novel becomes of secondary importance in progress of time. One of the most important criteria that guides this maturation process, from Tanzimat authors to Halit Ziya, a Servet-I Fünun novelist, has been “realism”. Halit Ziya’s Aşk-ı Memnu (1899) presents a concrete example of the novel being a fictional product and of the realism being a methodological preference. In this article, what was understood from the novel from the early Tanzimat era to the process in which its first Western examples were written, and the opinions of the authors, who expressed their theoretical approaches by various means, are examined on the base of the progress of perception of realism

Anahtar Kelimeler

Novel Theory, Realism, Turkish Novel, Novel And Functionality

Kaynakça

• Ahmet Mithat Efendi (1307/1890). Ahbâr-ı Âsâra Tamim-i Enzâr, Dersaadet [İstanbul]: Tercüman-ı Hakikat Matbaası.
• Ahmet Mithat Efendi (2001). Letaif-i Rivayat(haz. Fazıl Gökçek, Sabahattin Çağın), İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Ahmet Mithat Efendi (2014). Ahbar-ı Âsâra Tamim-i Enzar(haz. Sabahattin Çağın), İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Beşir Fuat (1302/1885). Victor Hugo, İstanbul: Mihran Matbaası.
• DURGUN, Hatice Harika (2008). Ahmet Mithat Efendi’nin Edebiyat Teorisi, Tarihi ve Eleştirisine Dair Görüşleri Üzerinde Bir İnceleme (Basılmamış Doktora Tezi), İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• FENÉLON, François de Salignac de la Mothe (1279/1862). Tercüme-i Telemak(çev. Yusuf Kâmil Paşa), İstanbul: Tabhâne-i Âmire.
• GÖKÇEK, Fazıl (2012). “Romana ve Romancılığa Dair Bir Tartışma,” Küllerinden Doğan Anka, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• KAPLAN, Mehmet (1948). “Tanzîr-i Telemak,” İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 1-2, 30 Kasım 1948.
• Mehmet Murat (1308/1891). Turfanda mı Yoksa Turfa mı, İstanbul: Mahmut Bey Matbaası.
• Muallim Naci-Beşir Fuat (1304/1886). İntikâd, Dersaadet [İstanbul]: Kitapçı Arakel-Mahmut Bey Matbaası.
• Münif Efendi[Paşa] (1279/1862a). “Takriz-i Tercüme-i Telemak,” Mecmua-i Fünûn, Cilt: 1, Sayı: 3, Rebiülevvel 1279/1862.
• Münif Efendi[Paşa] (1279/1862b). “Mevadd-ı Hikemiye-i Telemak,” Mecmua-i Fünûn, Cilt. 1, Sayı: 4, Rebiülahir 1279/1862.
• Nabizade Nâzım (1307/1890a). Karabibik, İstanbul: Kasbar Matbaası.
• Nabizade Nazım] (1890b). “Roman ve Romancı,” Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 3546, 1 Nisan 1890.
• Nabizade Nazım] (1890c). “…davi,” Tercüman-ı Hakikat, Sayı: 3539, 24 Mart 1890.
• Namık Kemal (1302/1884). “Mukaddime,” Terceme-i Hâl-i Emir Nevrûz, Konstantiniye [İstanbul]: Kitapçı Arakel.
• Namık Kemal (1309/1888). Mukaddime-i Celâl, Kostantiniye [İstanbul]: Kitabhane-i Ebüzziya.
• Namık Kemal] (1298/1881). “Kemal Beg’in Bir Makalesi” [İntibah mukaddimesi], Şark, Cilt: 1, Sayı: 5, Rebiülahir 1298.
• OKAY, M. Orhan (1969). Beşir Fuad İlk Türk Pozitivist ve Natüralisti, İstanbul: Hareket Yayınları.
• OKAY, M. Orhan (2013). Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• ÖZKIRIMLI, Atillâ (1981). “Türk Yazın Tarihinde Akımlar,” Türk Dili (Yazın Akımları Özel Sayısı), Sayı: 349, Ocak 1981.
• ÖZÖN, M. Nihat (1985). Türkçede Roman, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Recaizade Mahmut Ekrem (1314/1896). “Erbâb-ı Mütâla’aya,” Araba Sevdası [Musavver Millî Hikâye], İstanbul: Âlem Matbaası - Ahmet İhsan ve Şürekâsı.
• Samipaşazade Sezai (1308/1891). Küçük Şeyler, Konstantiniye [İstanbul]: Matbaa-i Ebuzziya.
• Şemseddin Sami (1314/1898). “Şiir ve Edebiyattaki Teceddüd-i Ahîrimiz,” Sabah, Sayı: 3240, 16 Teşrin-i Sani.
• UÇMAN, Abdullah (2005). “Mizancı Murad,” İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayın ve Matbaacılık, Cilt: 30.
• UÇMAN, Abdullah (2006). “Nâbizâde Nâzım,” TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: C. 32, TDV Yayın ve Matbaacılık, Cilt: 32.
• UÇMAN, Abdullah (2011). “Tenkit/Türk Edebiyatı,” TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayın ve Matbaacılık, Cilt: 40.
• UŞAKLIGİL, Halit Ziya (2012). Hikâye, (haz. Fazıl Gökçek), İstanbul: Özgür Yayınları.
• UŞAKLIGİL], Halit Ziya (1307/1890). Hikâye, Konstantiniye [İstanbul]: İstepan Matbaası.
• Voltaire, Fenélon, Fontenelle] (1276/1859). Muhâverât-ı Hikemiye (çev. Mehmet Münif Paşa), Dersaadet [İstanbul]: Ceridehâne Matbaası.