Mehmet Âkif Ersoy ve Türkçe

Yıl 2014, Cilt: 21 Sayı: 2, 93 - 112, 01.08.2014

Murat Küçük

https://doi.org/10.1501/Trkol_0000000287

Cited By: 7

Öz

Edebiyat tarihimizde büyük bir ustalıkla ortaya koyduğu manzumeleri,
nesirleri ve fikirleriyle önemli bir yere sahip olan Mehmet Âkif Ersoy, aynı zamanda
Türkçeyi kullanmadaki yetkinliğiyle de dikkatleri çeken bir şiir ve nesir üstadıdır.
Mehmet Âkif, eserleriyle en sade ve en doğal Türkçenin seçkin, özgün örneklerini
vermiştir.
Mehmet Âkif’in dili ve Türkçeyi kendine özgü kullanma biçimi başlı başına bir
inceleme konusudur. Âkif, çok farklı kesimlerden bütün Türk halkının konuştuğu
Türkçeyi çok iyi bilen bir şairdir. O yalnızca doğup büyüdüğü İstanbul’da konuşulan
edebî dili kullanmamış, bir halk adamı olarak halktan dostlarının, ayrıca
memuriyeti gereği dolaştığı Rumeli ve Anadolu’da insanların kullandıkları
kelimeleri ve deyimleri onların söyledikleri şekilde şiirlerine aktarmıştır. Bu yüzden
edebî dilin en zarif kelimeleri ve ifade şekilleri yanında halkın kullandığı kelime ve
tabirler, hatta argo, onun şiirlerinde rahatlıkla yer almıştır. Bundan dolayı Âkif’in
şiirleri aynı zamanda zengin bir dil malzemesi durumundadır.
Buradan hareketle bu makalede, Mehmet Âkif’in Safahat adlı eserinde
kullandığı Türkçe ana hatlarıyla ele alınıp değerlendirilmiştir. Giriş’te, Mehmet
Âkif’in edebiyat dünyasına adım atışı, içinde yaşadığı yıllarda dilin durumu ve dil
konusundaki tartışmalar üzerinde kısaca durulmuş, şairin bu tartışmalar
karşısındaki tutumuna değinilmiştir. Mehmet Âkif’in Dil Anlayışı başlığı altında,
şairin Türk dili hakkındaki, daha çok kendi döneminde Türkçe üzerinde yapılan
tartışmalar çerçevesindeki görüşleri ele alınmıştır. Safahat’ta Türkçenin Kullanımı
bölümünde ise Mehmet Âkif’in, Türkçenin sahip olduğu zenginlikleri ve dili
kullanmadaki üstün kabiliyetini şiirlerine ne kadar ustalıkla yansıttığı örnekler
verilerek işlenmiştir. Sonuç’ta Mehmet Âkif’in, şiirlerindeki dil malzemesi üzerinden
Türkçenin gelişmesine bulunduğu katkılar değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mehmet Âkif Ersoy, Türkçe, Safahat, söz varlığı, halk dili, konuşma dili, atasözü, deyim, argo.

MEHMET AKIF ERSOY AND TURKISH

Öz

In our history of literature, Mehmet Akif Ersoy has professionally produced
poems, prose, and he has also had important ideas. At the same time he is an expert
on poems, prose and using Turkish correctly. He has produced excellent and
original examples of the most natural and the plainest Turkish as seen in his works.
His Turkish and the style of using Turkish according to his own point of view is
worthy of study. He is a very good poet in terms of knowing Turkish, which is spoken
by all Turkish folks in very different communities. He has not only used literary
language which is spoken in Istanbul where he was born and grew up, but because
he has been to Rumelia and Anatolia for his job, he has transferred words and
idioms used by people in Rumelia and Anatolia to his poems. Therefore it is
possible to see words and sayings, even slang, used by folk beside the most elegant
words and forms of expressions of literary language. Thus, poems of Akif can also
be evaluated as rich language material.
This study will evaluate his use of Turkish in Safahat. In the introduction we
briefly discuss how he started studying literature, the state of language used in his
era and discussions related to language. We then describe his behaviour against
these discussions. The chapter Mehmet Akif’in Dil Anlayışı frames his ideas in
discussions about Turkish in his own era. The chapter Safahat’ta Türkçenin
Kullanımı uses examples to demonstrate Mehmet Akif’s success in reflecting the
richness of Turkish and his proficiency in using Turkish in his poems. The
conclusion evaluates how he has made contributions to the development of Turkish
by way of the language he has used in poems

Anahtar Kelimeler

Mehmet Akif Ersoy, Turkish, Safahat, vocabulary, public language, spoken language, proverb, idiom, slang

Kaynakça

• Abdulkadiroğlu, Abdulkerim - Abdulkadiroğlu, Nuran (1990). Mehmet Âkif Ersoy’un Makaleleri (Sırat-ı Mustakim ve Sebilü’r-Reşat Mecmualarında Çıkan), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 142-145.
• Aksoy, Ömer Asım (1971), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 1-2, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları,
• Aktan, Bilâl (2008), “Mehmet Akif Ersoy’un Şiirlerinde Dil ve Üslup”, 1. Uluslararası Mehmet Akif Ersoy Sempozyumu Bildiriler Kitabı I-II, 19-21 Kasım 2008/Burdur, 131-134.
• Artam, Mehmet Nurettin (1952), “Mehmet Akif ve Güzel İstanbul Türkçesi”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 4, 206-208.
• Devellioğlu, Ferit (1990), Türk Argosu İnceleme - Sözlük, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Duman, Musa (1997) “Mehmet Akif’in Dile Bakışı”, İlmî Araştırmalar, 4, 127-134.
• Duman, Musa (2011) “Akif’in Dili”, Vefatının 75. Yılında Uluslararası Mehmet Akif Ersoy Sempozyumu Bildiriler Kitabı 12-13 Mart 2011, İstanbul: Zeytin Burnu Belediyesi Kültür Yayınları, 303-314.
• Ersoy, Mehmet Âkif (1987), Safahat, İstanbul: Akpınar Yayınevi.
• Gökçek, Fazıl (1995), Mehmet Akif Ersoy’un Şiiri Üzerine Bir İnceleme, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Hacıeminoğlu, Necmettin (1970), “Safahât’ın Dil ve Üslûbu”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 18, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını.
• Koçak, Ahmet (2011), “Mehmet Âkif’in Şiir Dili ve Söz Varlığı Üzerine”, Dil ve Edebiyat, 36, 30-32.
• Korkmaz, Zeynep (1976), "Mehmet Âkif Ersoy ve Türkçe", Mehmet Akif Ersoy, Fikirleri ve Tesirleri Sempozyumu (27-28 Aralık 1976), Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, 255-264.
• Korkmaz, Zeynep (1986), “Mehmet Âkif’te Dil ve Üslûp Özellikleri ”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 420, 554-564.
• Kuntay, Mithat Cemal (1986), Ölümünün 50. Yılında Mehmed Akif, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 343.
• Levend, Agâh Sırrı (1972), Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 353, 380.
• Mazıoğlu, Hasibe (1986), Ölümünün 50. Yılında Mehmet Âkif Ersoy’u Anma Kitabı, Ankara: Ankara Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları, 7-28.
• Okay, M. Orhan (2008), “Safahat”, İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 35, 442-444.
• Özbay, Hüseyin (2011), “Safahat’ta Akif’in Dil Evreni 1”, Haber Açısı, 26 Aralık.
• Parlatır, İsmail (1986), Ölümünün 50. Yılında Mehmet Âkif Ersoy’u Anma Kitabı, Ankara: Ankara Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları, 97-127.
• Terzioğlu, Öykü (2006), “Anonim Bir Halk Edebiyatı Ürünü Olarak Argo”, Millî Folklor, 71, 102-104.
• Uluçay, Mustafa (2014), Mehmet Âkif Ersoy’un Eserleri Üzerinde Dil ve Üslûp İncelemesi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yeni Türk Dili Bilim Dalı Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Yetiş, Kâzım (1992), Mehmet Âkif’in Sanat - Edebiyat ve Fikir Dünyasından Çizgiler, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 23.
• Yetiş, Kâzım (1996), Nâmık Kemal’in Türk Dili ve Edebiyatı Üzerine Görüşleri ve Yazıları, İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım, 60.
• Yılmaz, Arif (), “Mehmet Akif Ersoy’un Şiirlerinde Halk Dilinin Kullanımı”, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11, 189-210.
• Zülfikar, Hamza (1986/I). “Mehmet Âkif’in Şiirinde Söz Varlığı“, Ölümünün 50. Yılında Mehmet Âkif Ersoy’u Anma Kitabı, Ankara: Ankara Üniversitesi Rektörlüğü Yayınları, 75-82.
• Zülfikar, Hamza (1986/II). “Mehmet Âkif Ersoy’un Şiir Dili Üzerine”, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, 420, 512-520.