Tenasüp ve Nabi Divanı’nda deniz temasına bağlı sözcüklerle kurulan tenasüp sıklığı

Yıl 2014, Cilt: 21 Sayı: 1, 35 - 64, 01.04.2014

Ülkü Çetinkaya

https://doi.org/10.1501/Trkol_0000000278

Cited By: 1

Öz

Edebiyatta üslup incelemelerinde, eserlerin söz varlığına yönelik analizler
önemlidir. Bu bağlamda, bir edebî eserin sözvarlığı içinde kullanım sıklığı öne çıkan
kimi öğeler yöntem olarak sıklık (frequency) analizleriyle incelenir.
Türk edebiyatında 17. yüzyıl şairlerinden Nabî (ö. 1712)’nin Divan’ında, deniz
sözcüğü ve bu sözcüğün anlam çerçevesine giren diğer sözcüklerle oluşan
tenasüplerin, bir anlatım özelliği olarak sıklık gösterdiği tespit edilmiştir. Bu
tespitten hareketle yapılan taramalar sonucu elde edilen malzeme, teorik olarak
belagatte ve dilbilimde tenasübe yönelik görüşler çerçevesinde değerlendirilmiştir.
Nabî Divanı’ndaki, deniz teması çerçevesinde oluşturulan tenasüpleri içeren
beyitler, kendi içinde genel olarak değerlendirilerek, 1. Tenasüp Örnekleri, 2. İhamı
Tenasüp Örnekleri 3. Mürekkep Teşbih ve Leff ü Neşr İçeren Beyitlerde Tenasüp
Örnekleri olmak üzere üç ana başlık altında ele alınmıştır. Bu değerlendirmeler
sırasında, Nabi Divanı’ndaki deniz sözcüğü ve bu sözcüğün anlam çerçevesine giren
diğer sözcüklerden oluşan söz varlığı da ortaya konmuştur.
Metin analizlerinde, tenasüpleri oluşturan söz varlığına ilişkin saptamalar, bu
sözcüklerin düzanlamları itibariyle yarattıkları aynı temaya bağlı olma uyumuna göre
yapılmaktadır. Yaygın olduğu şekilde düzanlamlarıyla değil de, metnin bağlamı içinde
kazandıkları mecazî (figurative) anlamla tenasübe iştirak eden sözcüklerin, söz konusu
tenasübü oluşturan sözcükler sıralamasında gösterilip gösterilmemesi konusu, Mecazlı
Sözcüklerin Tenasüp İçindeki Yeri başlığı altında, Nabî’den derlenen örneklerle
tartışılarak dikkatlere sunulmuştur.
Nabi’nin, deniz temasına bağlı tenasüpleri bir anlatım tarzı olarak
benimsemesinde, muhtemel iki hususun etkili olduğu öngörülmüştür. Birincisi,
Nabi’nin deniz olan bir coğrafyada yaşama arzusu; ikincisi, deniz temasının hikemî
üslupta soyut düşüncelerin somutlaştırılarak anlatılması esasına elverişli bir tema oluşudur. Nitekim konuyla ilgili şiir örneklerinde, bu soyut-somut ilişkisinin yaygın
olduğu görülmektedir

Anahtar Kelimeler

üslup, üslupbilim, sıklık, tenasüp, îhâm-ı tenasüp, çağrışım alanı, kelime alanı, söylem salkımı (configuration), düzanlam, mecazî anlam, Nabî (ö. 1712)

TENASÜP AND FREQUENCY OF TENASÜP OF WORDS IN DIVAN OF NABÎ ASSOCIATED WITH THE THEME SEA

Öz

Vocabulary analyses of literary works are critical in stylistic analyses in
literature. In this context, certain centerpieces that are remarkbly prominent with
frequency of occurrence in a given literary work are examined through frequency
analysis methods.
It has been found out that the word sea and the pertaining symmetries built
with other words in the framework of meaning in Divan of Nabî (died in 1712), a
poet in the 17th century Turkish literature, are frequently used as a part of wording.
The material that has resulted from reviews bearing this fact in mind is theoretically
examined within the framework of views about tenasüp in rhetoric and linguistics.
Verses involving the symmetries built in the framework of the sea theme in
Divan of Nabî are broadly judged on its own merits and grouped under three main
titles: 1. Examples of Tenasüp, 2. Examples of İham-ı Tenasüp 3. Examples of
Tenasüp in verses including Mürekkep Teşbih and Leff ü Neşr. The word sea and the
vocabulary built with other words in the framework of meaning in Divan of Nabî are
shown in this process.
Explorations of vocabulary to produce symmetries in textual analysis are made
according to theme specific tenasüp created by denotations of words. Whether the words
that are included in tenasüp not with commonly used denotations but with their figurative
meanings in textual context are shown in the sequence of tenasüp words is discussed and
presented with extracts from Nabî, under the title of Role of Figurative Words in
Tenasüp.
It is assumed that there are two probable factors that influence sea-specific
tenasüps in Nabî’s wording. The first is Nabî’s aspiration for a life in somewhere
coastal and the second is the fact that the theme sea is eligible in concretization of
abstract thoughts in didactic manner. As a matter of fact, it is obvious that such a
concrete-abstract relationship is commonly found in the related poetic samples.

Anahtar Kelimeler

style, stylistics, frequency, tenasüp, îhâm-ı tenasüp, associative field, lexical field, configuration, denotation, figurative meaning, Nabî (died in 1712)

Kaynakça

• Ahmet Cevdet Paşa (2000), Belâgat-i Osmâniyye, haz. Turgut Karabey-Mehmet
• Atalay, Ankara: Akçağ Yayınları. Aksan, Doğan (1971), Anlambilimi ve Türk Anlambilimi (Ana Çizgileriyle), Ankara: AÜ. DTCF Yayınları.
• Aksan, Doğan (2006), Şiir Dili ve Türk Şiir Dili, Ankara: Engin Yayınevi.
• Ayverdi, İlhan (2011), Kubbealtı Lugatı (Misalli Büyük Türkçe Sözlük), İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Bally, Charles (1940), “Le Français Moderne”, VIII: 195-197.
• Bilgegil M. Kaya (1989), Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâgât), İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Bilkan, A. Fuat (1997), Nâbî Dîvânı, 2, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Coşkun, Menderes (2007), Sözün Büyüsü Edebî Sanatlar, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Diyarbakırlı Sa’id Paşa (2009), Mîzânü’l-Edeb, haz. Saliha Aydoğan, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Filizok, Rıza (2001), Anlam Analizine Giriş, İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını.
• Filizok, Rıza (2005, 9 Kasım), “Metin Analizi Açısından Kelimeler”, Erişim tarihi: 06.2015, debiyat.org/modules.php?name=News&file=article&sid=156. http://www.ege
• Filizok, Rıza (2010, 14 Ağustos), “ Edebî Eserlerde Figürler Düzlemi ve Derin Yapı”, Erişim tarihi: 30.06.2015, http://www.ege-edebiyat.org/wp/?p=1340
• İsmail Habib (1942), Edebiyat Bilgileri, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Mehmed Rif’at (1308), Mecâmi’u’l-Edeb, Dersaadet: Kasbar Matbaası.
• Muallim Naci (1990), Istılahat-ı Edebiyye-Edebiyat Terimleri, haz. Alemdar Yalçın, Abdülkadir Hayber, Ankara: Akabe Yayınları.
• Recaizâde Mahmud Ekrem (1299), Ta‘lîm-i Edebiyyât, İstanbul: Mihrân Matbaası.
• Saraç, M.A. Yekta (2007), Klâsik Edebiyat Bilgisi Belâgat, İstanbul: 3F Yayınevi.
• Saussure, Ferdinand de (1931), Cours de linguistique générale, haz. Ch. Bally, A. Sechehaye, Paris.
• Süleyman Nutkî (2011), Kâmûs-ı Bahrî-Deniz Sözlüğü, haz. Mustafa Pultar, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Şanlı, İsmet (2010), Muhammed bin Muhammed Altıparmak-Telhis Tercümesi (Tenkitli Metin), Ankara.
• Vardar, Berke (2002), Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
• Yıldırım, Nimet (2008), Fars Mitolojisi Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.