Soğdca, Türkçedeki Soğdca kelimeler ve bunların Türkçeye uyumları

Yıl 2014, Cilt: 21 Sayı: 1, 65 - 90, 01.04.2014

Mevlüt Erdem

https://doi.org/10.1501/Trkol_0000000279

Cited By: 2

Öz

Türkçe ve Soğdca/İran dilleri arasındaki dil ilişkileri çok erken dönemde başlamıştır. Her iki dil de birbirini çeşitli dilbilimsel yönlerden etkilemiştir. Türkçeye kopyalanan Soğdca kelimelerin bir kısmı, inanç sisteminden dolayı, sadece Eski ve Orta Türkçe dönemlerinde kısmen etkili olmuş, bir kısmı ise günümüze kadar kullanılagelmiştir. Soğdcaya özgü sesler ve Soğdcanın kendine özgü sesbilgisi kuralları Türkçeye kopyalanan Soğdca kelimelerin sesbilgisel ve biçimbilgisel görüntüsünü etkilemiş ve Soğdca kelimelerin ses dizgesinin değişmesine yol açmıştır. Soğdcaya özgü sesler (özellikle ünsüzler) Türkçede çoğu durumda en yakın sese dönüşmüştür

Anahtar Kelimeler

Soğdca, Soğdca kelimeler, Soğdca sesbilgisi, dil ilişkileri

SOGDIAN, SOGDIAN WORDS IN TURKISH AND THEIR ADAPTATION PROCESS IN TURKISH

Öz

The relations between Turkish and Sogdian / Iranian languages began very early. Both languages influenced each other from various linguistic aspects. While some of Sogdian words copied into Turkish, because of the belief system, have been only partially effective during the Old and Middle Turkish, some of them have been used to the present day. Specific phonemes and the specific phonological rules in Sogdian affected the phonological and morphological structure of Sogdian copied words into Turkish and caused sound structure of Sogdian words to change. In most cases, phonemes specific for Sogdian (especially consonants) realised as a nearest sound in Turkish

Anahtar Kelimeler

Sogdian, Sogdian words, Sogdian phonology, language contact

Kaynakça

• Akkuş, Muzaffer (1995), Kitab-I Gunya İnceleme-Metin-İndeks-Tıpkı Basım, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Arat, Reşit Rahmeti (1979), Kutadgu Bilig I Metin, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Arat, Reşit Rahmeti (1979), Kutadgu Bilig III İndeks, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Arat, Reşit Rahmeti (2003), Kutadgu Bilig II Çeviri, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Arat, Reşid Rahmeti (Çev.) (2003), Kutadgu Bilig, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ata, Aysu (1997), Nāsırü’d-dīn Bin Burhānü’d-Dīn RabŞūzī Kısasü’l-Enbiyā (Peygamber Kıssaları) I Giriş-Metin-Tıpkıbasım, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ata, Aysu (2004), Türkçe İlk Kur'an Tercümesi (Rylands Nüshası) Karahanlı Türkçesi (Giriş-Metin-Notlar- Dizin), Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Atalay, Besim (1939), Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi I., Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Atalay, Besim (1941), Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi II., Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Bailey, W. H. (1979), Dictionary of Khotan Saka, Cambridge: Cambridge University Press.
• Boeschoten, H. E.; M. Vandamme (ed.) (1995), Al-Rabgūzī The Stories of the Prophets Qisas al-Anbiyā’ Vol. One, Leiden, New York: E. J. Brill.
• Boyce, Mary (1977), A Word-List of Manichaean Middle Persian and Parthian, Leiden: E.J. Brill.
• Buluç, Sadettin (2007), “Behcetü'l-Hadâ'ik fî-Mev'izeti'l-Halâ’ik’ten Örnekler”, Zeynep Korkmaz (Haz.) Prof Dr. Saadettin Buluç Makaleler, Ankara: Türk Dil Kurumu, s. 94-112.
• Caferoğlu, Ahmet (1968), Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Clauson, Sir Gerhard (1962), Turkish and Mongolian Studies, London: The Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland.
• Clauson, Sir Gerhard (1966), “Eski Türkçe Üzerine Üç Not”, TDAY, s. 19-37.
• Clauson, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon Press.
• Çağatay, Saadet (1950), Türk Lehçeleri Örnekleri, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Dankoff, Robert (Katkılarla Çev. Semih Tezcan) (2004), Evliya Çelebi Seyahatnamesi Okuma Sözlüğü, İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi.
• Demir, Nurettin; Emine Yılmaz (2007), “Uygur Edebiyatı: Nesir”, Talât Sait Halman (Genel ed.) Türk Edebiyatı Tarihi I, İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, s. 154-161.
• Dilçin, Cem (Düzenleyen) (1983), Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Dilçin, Cem (1991), Süheyl ü Nev-bahār, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Eckmann, János (1966), Chagatay Manual, Surrey: Curzon Press.
• Eckmann, János (1976), Middle Turkic Glosses of the Rylands Interlinear Koran Translation, Budapest: Akademiai Kiado.
• Eckmann, Janos (Tıpkıbasım ve çevriyazı), Semih Tezcan, Hamza Zülfikar (Yay.) (1995), Nehcü'l-Ferādīs, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Eker, Süer (2007), “Türkçenin Sesbirimleri ve Belirgin Altsesbirimleri”, László Károly (ed.), Demir, N.; E. Yılmaz (Papers selected by) Turkology in Turkey, Szeged, s. 181-198.
• Eker, Süer (2009), “Divanü Lugâti’t-Türk ve İran Dillerinden Kopyalar Üzerine I”, International Journal of Central Asian Studies 13, s. 233 -284.
• Eker, Süer (2010), “Orhon Yazıtları: İran Dilleri İle İlk Temaslar ve Benzer Birkaç Öge Üzerine”. Şavk, Ülkü Çelik (ed.) Orhon Yazıtlarının Bulunuşundan 120 yıl sonra Türklük Bilimi ve 21. Yüzyıl Konulu III. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu (26-29 Mayıs 2010) Bildiriler Kitabı, s. 321-332.
• Eraslan, Kemal (2012), Eski Uygur Türkçesi Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ercilasun, Ahmet B. (2004), Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Ankara: Akçay Yayınları.
• Erdal, Marcel (2004), A Grammar of Old Turkic, Leiden, Boston: Brill.
• Erdi, Seçkin, S. Tuğba Yurteser (Çev., Uyarlama, Düzenleme) (2005), Divânü Lugâti’t-Türk Kâşgarlı Mahmûd, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Eren, Hasan (1999), Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara: Bizim Büro Basım Evi.
• Ergin, Muharrem (1980), Kadı Burhaneddin Divanı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Ergin, Muharrem (1997), Dede Korkut Kitabı Giriş-Metin-Faksimile, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Gabain, Annemarie von (1988), “Eski Türkçe”, M. Akalın (çev.) Tarihî Türk Şiveleri, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, s. 29-66.
• Gabain, Annemarie von (2000), “Irano-Turkish Relations in The Late Sasanian Period”, Ehsan Yarshater (ed.) The Cambridge History of Iran Vol. 3 (1), Cambridge: Cambridge University Press, s. 613-624.
• Gharib, B. (1995), Sogdian Dictionary Sogdian-Persian-English, Tahran, Ferhangan Publications.
• Gürbüz, Aysun (2005), İbn-i Kutluk Molla Toh Niyaz Ahond-nıng Tıbb Kitabı (Giriş-Metin-Tercüme-Sözlük-Dizin), Basılmamış Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi.
• Hacıeminoğlu, Necmettin(2000),Kutb’un Hüsrev ü Şirin’ ve Dil Hususiyetleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hahn, Reinhard F. (2006), Spoken Uyghur, Seattle and London: University of Washington Press.
• Hamilton, James Russell (1998), İyi ve Kötü Prens Öyküsü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hasibe Mazıoğlu (1974), Kitābu Evsāfı Mesācidi'ş-Şerīfe, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Householder, Fred W.; Mansour Lotfi (1965), Basic Course in Azerbaijani, Surrey: Curzon Press.
• Johanson, Lars (2005), “Turkic-Persian bilateral code copying”, Turkic Languages 9, s.223-228.
• Johanson, Lars (2006), “Historical, cultural and linguistic aspects of Turkic-Iranian contiguity”, Johanson, Lars; C. Bulut (eds.) Turkic-Iranian Contact Areas, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, s. 1-14.
• Johanson, Lars (Çev. Nurettin Demir) (2007), Türkçe Dil İlişkilerinde Yapısal Etkenler,Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kaçalin, Mustafa S. (Haz.) (2011), Nevayi’nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Kaçalin, Mustafa S, Kutadgu Bilig, <http://ekitap.kulturturizm.gov.tr>, (ET: 25.12.2008).
• Karaağaç, Günay (1997), Lütfi Divanı, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Kaya, Ceval (1994), Uygurca Altun Yaruk Giriş, Metin ve Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Korkmaz, Zeynep (1973), Sadru’d-dīn Şeyhoğlu Merzubān-nāme Tercümesi İnceleme-Metin-Sözlük-Tıpkıbasım, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Kuun, G.(1981),Codex Cumanicus, Budapest: MTAK.
• Le Coq, Von (Çev. S. Himran) (1941), Huastuanift, Ankara: Ulusal Matbaa.
• Lessing, Ferdinand D. (Gen. ed.) (1960), Mongolian-English Dictionary, Berkeley and Los Angeles: University of California Press.
• MacKenzie, D. N. (1971), A Concise Pahlavi Dictionary, Oxford: Oxford University Press.
• Mansuroğlu, Mecdut (1956), “Şeyyad Hamza’nın Doğu Türkçesine Yaklaşan Manzumesi”, TDAY-Belleten, s. 125-144.
• Müller F. W. K.; Annemarie von Gabain, (1946), Uygurca Üç Hikaye, İstanbul: İbrahim Horoz Basımevi.
• Naskali, Emine Gürsoy (1999), Altayca-Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ölmez, Mehmet (1991),Altun Yaruk III. Kitap (=5. Bölüm), Ankara: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi 1.
• Önler, Zafer (1990), Müntahab-ı Şifā, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Polat, Nazım Hikmet (2012), “Ömer Seyfettin’de İlginç Söz Varlığı”, Bilig 63: 189-210.
• Poppe, Nicholas (1987), Introduction to Mongolian Comparative Studies, Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
• Scharlipp, Wolfgang E. (1998), “Two Eastern Turki texts about reading and writing”, Turkic Languages 2, 109-125.
• Sertkaya, Osman Fikri (2004), “Göktürk Yazıtlarında Hintçe Unsurlar”, Zeynep Korkmaz Armağanı, Ankara: Türk Dil Kurumu, s. 366-380.
• Sertkaya, Osman Fikri (2009), “Dîvânü Lügati't-Türk'te Geçen Her Kelime Türkçe Kökenli midir? veya Kâşgarlı Mahmud'un Dîvânü Lügati't-Türk'ünde Yabancı Dillerden Kelimeler”, Dil Araştırmaları 5: 9-38.
• Sims-Williams, Nicholas (1989), “Sogdian”, Rüdiger Schmitt (ed.) Compendium Linguarum lranicarum, s. 173-192.
• Skjærvİ, P. O. (2003), An introduction to Sogdian, http://www.fas.harvard.edu/~ iranian/Sogdian/sogdiancomplete.pdf
• Skjærvİ, P. O. (2006a), “Iranian Languages”, Keith Brown (Editor-in-Chief), Encyclopedia of Language & Linguistics, Elsevier Ltd., s. 18-22.
• Skjærvİ, P. O. (2006b), “Sogdian”, Keith Brown (Editor-in-Chief), Encyclopedia of Language & Linguistics, Elsevier Ltd., s. 503-504.
• Skjærvİ, Prods Oktor (2007), An Introduction to Manichean Sogdian, http://www.fas.harvard.edu/~iranian/Sogdian/index.html
• Söylemez, Faruk (2007), “XVI. Yüzyılda Pağnik Nahiyesi”, Türk Dünyası Araştırmaları 171, s. 201-240.
• Steingass, F. (1892), Persian English Dictionary, Beirut: Librairie du Liban Publishers SAL.
• Taş, İbrahim. Şeyyâd Hamza Yûsuf u Zelîhâ, <http://ekitap.kulturturizm.gov.tr>, (ET: 25.12.2008). Tatçı, Mustafa,
• Yûnus Emre Dîvânı, <http://ekitap.kulturturizm.gov.tr>, (ET: 25.12.2008).
• Tavkul, Ufuk (2000), Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Tavukçu, Orhan Kemâl, Dede Ömer Rûşenî Hayatı, Eserleri, Edebi Kişiliği ve Dîvânının 25.12.2008). Metni, <http://ekitap.kulturturizm.gov.tr>, (ET:
• TDK (1993), Derleme Sözlüğü I-XII, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tekin, Şinasi (1976), Maytrısimit Burkancıların Mehdisi Maitreya ile Buluşma Uygurca İptidai Bir Dram, Ankara: Sevinç Matbaası.
• Tekin, Şinasi (1992), “Eski Türkçe”, Türk Dünyası El Kitabı İkici Cilt Dil-Kültür-Sanat. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, s. 69-120.
• Tekin, Talat (2000), Orhon Türkçesi Grameri, Ankara: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi.
• Tekin, Talat (2003a), “İpek Yolu”ndan Bin Yıllık Türkçe Mektuplar”, Emine Yılmaz, N. Demir (Haz.) Talat Tekin Makaleler II Tarihi Türk Yazı Dilleri, Ankara: Öncü Kitap, s. 289-299.
• Tekin, Talat (2003b), “Türkçedeki En Eski Ödünç Sözler” Yılmaz, Emine; N. Demir (Haz.) Talat Tekin Makaleler II Tarihi Türk Yazı Dilleri, Ankara: Öncü Kitap, s. 227-232.
• Tekin, Talat (2004), Irk Bitig, Ankara: Öncü Kitap.
• Tekin, Talat (2005), “Atatürk ve Türk Dilinde Reform”, Emine Yılmaz, N. Demir (Haz.) (2005) Talat Tekin Makaleler III Çağdaş Türk Dilleri, Ankara: Grafiker Yayınları, s. 329-351.
• Tekin, Talat; Mehmet Ölmez, Emine Ceylan, Zühal Ölmez, Süer Eker (1995), Türkmence -Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dilleri Araştırma Dizisi.
• Tezcan, Semih; Hamza Zülfikar (Yayınlayanlar) (1995), Nehcü’l-Ferādīs, I Metin, II Tıpkıbasım, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Toparlı, Recep; Mustafa Argunşah (2008), Mu’înü’l-Mürîd, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Turan, Fikret (Haz.) (2001), Eski Oğuzca Bahşayiş Lügati, İstanbul: Bay Yayınları.
• Uzel, İlter; Kenan Süveren (1999), Mücerrebnāme, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Üstünova, Kerime (2003), Kutbe’d-dîn İznikî Mukaddime, Bursa: Uludağ Üniversitesi.
• Vorislamische Alttürkische Texte: Elektronisches Corpus. http://vatec2.fkidg1.uni- frankfurt.de/index.htm (ET: 11.12.2012)
• Yaghnobi-English-Tajik Lexicon, http://yaghnobi.wordpress.com/online-yaghnobi- lexicon/ (ET: 11.12.2102).
• Yakup, Abdurishid (2005), The Turfan Dialect of Uyghur, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Yakup, Abdurishid (2010), Prajnaparamita Literature in Old Uygur, Turnhout: Brepols Publishers.
• Yavuz, Kemal (Haz.) Âşık Paşa Garip-nâme I/I, I/2, <http://ekitap.kulturturizm.gov.tr>, (ET: 25.12.2008).
• Yavuz, Kemal (Haz.), Gülşehri’nin Mantıku’t-Tayrı (Gülşen-nâme) Metin ve Aktarma, <http://ekitap.kulturturizm.gov.tr>, (ET: 25.12.2008).
• Yoshida, Yutaka (2009), “Sogdian”, Gernot Windfuhr (ed.) The Iranian languages, London, New York: Routledge, s. 279-335.
• Yüce, Nuri (1993), Mukaddimetü’l-Edeb, Ankara: Türk Dil Kurumu.