Tarihsel süreç bakımından farsça ki ve Türkçe kim sözleri arasındaki ilişki

Yıl 2014, Cilt: 21 Sayı: 1, 113 - 130, 01.04.2014

Mustafa Sarı

https://doi.org/10.1501/Trkol_0000000281

Öz

Bu çalışmada, Batı Türkçesinde Farsça ki ve Türkçe kim sözleri arasındaki ilişki ele alınmıştır. İki sözcük arasındaki ilişki, tarihsel süreç ve dilde ortaya çıkardığı sonuçlar bakımından incelenmiştir. Farsça ki ile Türkçe kim sözleri arasındaki ilişkinin en yoğun olduğu dönem Eski Anadolu ve Osmanlı Türkçesidir. Dil ilişkilerinin genel prensipleri çerçevesinde bu ilişkinin mutlaka daha öncesi de olmalıdır. İki dil arasında bu tür yapısal bir ödünçlemenin gerçekleşebilmesi için öncesinde yoğun bir sözcüksel ödünçleme döneminin bulunması gerekmektedir. Bu nedenle çalışmada, öncelikle bu ilişkinin Köktürk, Uygur ve Karahanlı Türkçesi metinlerine nasıl yansıdığı üzerinde durulmuş, daha sonra Eski Anadolu Türkçesi metinlerindeki durum incelenmiştir. Tarihsel metinlerde geçen örnekler, Farsça ki ile Türkçe kim arasındaki ilişkinin, Eski Türkçeden Osmanlı Türkçesine kadar geçen süreçte belli aşamalardan geçtiğini göstermektedir. Bu aşama da basitten karmaşığa doğru bir yapı izlemektedir. Uygur ve Karahanlı Türkçesinde Farsça ki’nin sadece bir görevi Türkçe kim sözüne yüklenmişken, Eski Anadolu ve Osmanlı Türkçesinde ki’nin cümle bağlama özelliği de kim’e eklenmiştir

Anahtar Kelimeler

ki, kim, dil ilişkileri, Karahanlı Türkçesi, Batı Türkçesi

RELATION BETWEEN PERSIAN ki AND TURKISH kim IN TERMS OF HISTORICAL PROCESS

Öz

In this study the relationship between the words, Turkish kim and Persian ki As in Western Turkish, were discussed. The relationships between the two words were researched in terms of the historical process and the results revealed in the language. The intense period between the words Turkish kim and Persian ki is Old Anatolia and the Ottoman Turkish. In accordance with the general principles of language relations, this relationship must be earlier. In order to come true such a structural borrowing between the two languages, it must have had an intense lexical borrowing period before. For this reason, primarily focused on that how this relation reflects on Kokturk, Uighur and Qarahanids Turkish and then the situation was analyzed in texts manuscripted in Old Anatolian Turkish. Examples in historical texts show that the relationship between the words Turkish kim and Persian ki pass through certain stages from Old Turkic to Ottoman Turkish. This stage follows a structure that from simple to complex. While in Uighur and Qarahanids Turkish, Persian ki’s one task only have been uploaded to the Turkish kim, its conjuction feature of Turkish have been uploaded in Old Anatolia and Ottoman Turkish to kim

Anahtar Kelimeler

ki, kim, language contact, Qarahanids Turkish, Western Turkish

Kaynakça

• Arat, Reşit Rahmeti, (2006), Atabetü’l-Hakayık, TDK Yay., Ankara.
• Ercilasun, Ahmet Bican, (2005), Türk Dili Tarihi, Akçağ Yay., Ankara.
• Ergin, Muharrem, (1981), Türk Dil Bilgisi, Boğaziçi Yay., İstanbul.
• Ergin, Muharrem, (1997), Dede Korkut Kitabı I-II, TDK Yay., Ankara.
• Gabain, A. Von, (1988), Eski Türkçenin Grameri, (Çev. Mehmet Akalın), TDK Yay., Ankara.
• Hacıeminoğlu, Necmettin, (1992), Türk Dilinde Edatlar, MEB Yay., İstanbul.
• Hacıeminoğlu, Necmettin, (1996), Karahanlı Türkçesi Grameri, TDK Yay., Ankara.
• Johanson, Lars, (2007), Türkçe Dil İlişkilerinde Yapısal Etkenler, (Çev. Nurettin Demir), TDK Yay., Ankara.
• Korkmaz, Zeynep, (2003), Türkiye Türkçesi Grameri, TDK Yay., Ankara.
• Nelde, Hans (1995), “Language Contact”, Annual Review of Applied Linguistics, Cambridge University, Press, Volume 15, s. 81-90.
• Özön, Mustafa Nihat, (1962), Türkçe Yabancı Kelimeler Sözlüğü, İnkılâp ve Aka Yay., İstanbul, 1962.
• Sarı, Mustafa, (1997), Türkçede Arz Zamanlı Değişmeler: Yüz Hadis Yüz Hikâye Örneği, Pegem A Yay., Ankara.
• Sarı, Mustafa, (2003), “Dil Değişmeleri ve Türkçe Ekler”, XVI. Dilbilim Kurultayı Bildirileri, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Şeyhülislam Mehmet Esad Efendi (1999), Lehcetü’l-Lügat, (Haz. H. Ahmet KIRKKILIÇ) TDK Yay. Ankara.
• Thomason Sarah Grey-KAUFMAN, Terrence, (1991), Language Contact, Creolization, and Genetic Linguistics, University of California Press.
• Topbaş, Ertuğrul, (1987), 1875-1905 Yılları Arasındaki Sözlükler Üzerinde Bir İnceleme, Gazi Ünv. Sos. Bil. Enst. Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Türkçe Sözlük (1959), TDK Yay. Ankara.