Turancılık mefkûresi bağlamında Halide Edib’in yeni Turan’ına dair

Yıl 2013, Cilt: 20 Sayı: 1, 39 - 52, 01.04.2013

Cengiz Karataş

https://doi.org/10.1501/Trkol_0000000266

Cited By: 2

Öz

Halide Edip, II. Meşrutiyet Dönemi’nin sade Türkçeyle en karakteristik
eserlerini veren yazarlarından birisidir. Eserlerinin bir kısmını İngilizce yazmış olan
Halide Edib’in eserlerinde memleket sorunlarına çözüm önerileri sunduğunu ve
dönem özelliklerine de uygun olarak toplumsal sorunları ele aldığını görmekteyiz.
Halide Edib’in Yeni Turan’ı, gelenekseli ve eskiyi temsil eden Yeni Osmanlılar
Partisi ile modern yaklaşımları temsil eden Yeni Turan Partisi arasındaki
mücadelelerden yola çıkarak döneminde çok önemli olan “Türkçülük/Turancılık” ve
“adem-i merkeziyetçilik (decentralisation)” fikir hareketlerinin birbiriyle
çelişmediğini savunan bir tezli roman olarak karşımıza çıkmaktadır. Romanda bu
fikir hareketlerine ek olarak dinde içtihat kapısının açık tutulması, kadına ve eğitime
verilen önem üzerinde de durulmaktadır. Fakat Yeni Turan’da yazarın ısrarla
kozmopolit yaklaşımlar sergilemesi, tüm gayrimüslim unsurlar isyan etmiş ve
bağımsızlıklarını kazanmışken hâlâ adem-i merkeziyet fikrini dayatmaya çalışarak
bunun Türkçülük fikir hareketiyle çelişmediğini kanıtlanmaya çalışması dikkat
çekicidir. Bu bağlamda 1912 senesinden 20 sene sonrasına (1932) ütopik bir bakış
açısı olarak tanımlayabileceğimiz Yeni Turan’da yazarın aslında yerlilik ve millîlik
gibi kavramları savunurken ne kadar çelişkili durumlara düştüğünü de
görebilmekteyiz. Fakat eserde her ne kadar dönemindeki fikir hareketleri ve ülke
sorunları konu edilmişse de en dikkate değer figür; sunulmaya çalışılan, idealize
edilmiş kadın tipidir diyebiliriz. Eserin kurgusunda idealize edilen kadın tipiyle
yazarın gerçek hayattaki kendi yaşam biçiminin hemen hemen birebir örtüştüğünü
belirmekte yarar vardır. Yazar, deneyimlerinden yola çıkarak hayalindeki toplumu
kurgusal dünyaya taşımıştır. Bu yönüyle eserde aynı zamanda bir toplum
mühendisliği söz konusudur.

Anahtar Kelimeler

Halide Edib, Yeni Turan, Adem-i Merkeziyet, Turancılık

Halide Edip, II. Meşrutiyet Dönemi’nin sade Türkçeyle en karakteristik

Öz

Halide Edib is second Constitutional Era’s one of the authors of the most characteristic works with Turkish simple. A portion of the works Halide Edip, who wrote in English the country also offer suggestions and solutions to the problems that we see that in accordance with period features in the works dealt with social problems. Halide Edip's Yeni Turan, the traditional and “The New Ottoman party” representing the ancient and modern approaches to representing the period starting from the struggle between “The New Turan party”, which is very important, "Turkism / Turanism" and “decentralization” with each other, the idea of movement defending a thesis does not contradict the novel emerges. In addition to the idea of religion approached reformist movement focuses on the importance of women and education. But the author of The Yeni Turan persistently exhibit cosmopolitan approach and rebelled all non-Muslim elements and independence gained while still decentralized tried, centralization imposed it is remarkable that tried to prove whether or not contradict the movement Turkism idea. In this context, Yeni Turan, after 20 years from the year 1912 (1932) contains a utopian perspective. We see also that the author actually nativism and how concepts such as nationality, fell to defending contradictory situation in the Yeni Turan. However, although much work in the country during the period of idea movements and problems of the most remarkable figures available from the subject, tried to be presented, we can say that idealized female type. The work of fiction in the author's idealized female type in real life it is important to their lifestyle appears that almost completely overlaps. Author, departing from his experience he dreamed of society has moved to the fictional world. This aspect of the work is also a social engineering is concerned

Anahtar Kelimeler

Halide Edip, The New Turan, Decentralization, Turanism, Turkism

Kaynakça

• ADIVAR, Halide Edib (1329). Yeni Turan, İstanbul: Tanin Matbaası.
• ADIVAR, Halide Edip (1982). Yeni Turan, Beşinci Baskı, İstanbul: Atlas Kitabevi.
• ENGİNÜN, İnci (1978). Halide Edib Adıvar’ın Eserlerinde Doğu ve Batı Meselesi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 2398.
• ENGİNÜN, İnci (2006). Yeni Türk Edebiyatı-Tanzimat’tan Cumhuriyet’e (1839-1923), İstanbul: Dergâh Yayınları.
• YUMUŞAK, Firdevs Canbaz (2012). “Ütopya, Karşı-Ütopya ve Türk Edebiyatında Ütopya Geleneği”, Bilig, Sayı: 61, Bahar 2012.
• HANİOĞLU, M. Şükrü (2012). “Türkçülük”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt: 41, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• ÖMER SEYFETTİN, Bütün Eserleri-Hikâyeler, (Hazırlayan: Hülya Argunşah), Cilt: 2, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• ÖZDEMİR, Fatih (2008). “Kızılelma’yı Arayan Üç Yazar: Ömer Seyfettin, Ziya Gökalp, Ragıp Şevki Yeşim”, Turkish Studies, Volume 3/5, Fall 2008.
• TURAL, Sadık (1978). Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Yıllarında (1908-1920) Edebiyatımızda Türkçülük Akımı, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara: Hacetttepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ZİYA GÖKALP (2007)., Bütün Eserleri I [Rusyadaki Türkler Ne Yapmalı; Türkleşmek, İslamlaşmak, Muâsırlaşmak; Türk Töresi, Doğru Yol, Hâkimiyet-i Milliye ve Umdelerin Tasnîf ve Tefsîri, Türkçülüğün Esâsları, Türk Medeniyeti Tarihi, Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikleri, Malta Konferansları.], (Hazırlayan: M. Sabri Koz), İstanbul: YKY Yayınları.
• ZİYA GÖKALP (1976). Kızılelma, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ZİYA GÖKALP (1918). Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak, İstanbul: Yeni Mecmua.