Tarihî metinlerde eşyazımlılık sorunu ve kaybolan sözcükler

Yıl 2012, Cilt: 19 Sayı: 1, 13 - 22, 01.04.2012

Bilal Çakıcı

https://doi.org/10.1501/Trkol_0000000232

Öz

Bu makalede, XVI. yüzyıl Mevlevî şairlerinden Burdurlu Fedaî
Dede’nin bir murabbać-ı mütekerririnde geçen uyaė- fiiliinin anlamı ve
kökeni değerlendirilmiştir. Öncelikle Tarama Sözlüğü’nde uyaėmaė fiiline
verilen “batmak, gurup etmek, yıldız batmak” anlamlarının söz konusu şiir
için uygun düşmediği ve metnin bağlamından hareketle “doğmak, parlamak”
anlamlarında bir fiile gerek duyulduğu tespit edilmiştir. Aynı fiilin hemen
hemen karşıt iki anlama gelmesinin mümkün olamayacağından yola çıkarak
bu iki fiilin kökenlerinin farklı olduğu ve zamanla eşyazımlı ve belki eşsesli
hâle geldiği, tanıklar aracılığıyla ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Söz varlığı, tarihî söz varlığı, uyaėmaė uyaėmaė fiili, uyaėmaė bağlamsal anlam, eşyazımlılık

HE ISSUE THE ISSUEOF HOMOGRAPHY AND OF HOMOGRAPHY AND OF HOMOGRAPHY AND LOSTWORDS IN HISTORICAL TEXTS WORDS IN HISTORICAL TEXTS WORDS IN HISTORICAL TEXTS

Öz

AbstractAbstractAbstract This paper discusses the meaning and origin of the Turkish verb uyaėuyaė uyaė uyaė---found in a murabba‘-ı mütekerrir (repeating quatrain) of Burdurlu Fedaî Dede, a 16th century Sufi poet. To this end, a search was made in the Tarama Sözlüğü, which suggests the results “set, drop, go down (star)” for the verb uyaėmaė. However, as these results do not fit the poem in question given the context, it was found out that the poet felt the need to use a verb meaning either “rise” or “shine”. Considering the fact that it would not be possible for the same verb to carry two opposite meanings at the same time, it was revealed, through supporting evidence, that the two verbs had actually different origins and became homographic, and perhaps homophonic over time

Anahtar Kelimeler

Vocabulary, historical vocabulary, the verb uyaėmaėuyaėmaėuyaėmaėuyaėmaė, contextual meaning, homography

Kaynakça

• AKSAN, Doğan (1995). Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: TDK Yayınları.
• AKSAN, Doğan (2006). Anlambilim, Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi, Ankara: Engin Yayınları.
• BOROVKOV, A.K. (1963). Leksika Sredneaziatskogo tefsira, XII-XIII. vv. Moskova.
• CLAUSON, Sir Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth- Century Turkish, London: Oxford University Press.
• ÇAKICI, Bilal (2005). Fedaî, Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanının Tenkitli Metni, Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• DİLÇİN, Cem (1991). Mesćūd bin AħmedSüheyl ü Nev-bahār, İnceleme-Metin- Sözlük. Ankara: AKM Yayınları.
• DURU, N. Fazıl (2000). Mevleviyâne, Şiir Güldestesi, İstanbul: Perşembe Kitapları.
• GÖLPINARLI, Abdulbaki (2004), Tasavvuftan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri. İstanbul: İnkılâp Yayınları.
• KAÇALİN, Mustafa (2011). Niyāzī, Nevāyī’nin Sözleri ve Çağatayca Tanıklar (El- Luāātu’n-Nevāĉiyye ve’l-İstişhādātu’l-Caāatāĉiyye). Ankara: TDK Yayınları.
• ÖZEK, Ali vd. (1993). Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli, Ankara: TDV Yayınları.
• TARAMA SÖZLÜĞÜ (1972). Ankara: TDK Yayınları.
• USTA,Halil İbrahim (2011). Orta Asya Kur’ân Tefsiri. Ankara.