Şiir dilinde sözcük seçimi : Âzerî’nin Husrev ü Sîrîn’inde gömüt örneği

Yıl 2012, Cilt: 19 Sayı: 1, 23 - 32, 01.04.2012

Ülkü Çetinkaya

https://doi.org/10.1501/Trkol_0000000233

Öz

Edebî metinlerin anlaşılması, yorumlanması ve dolayısıyla edebî değerlerinin belirlenmesinde öncelikle o metnin türüne özgü bir dil çözümlemesinin yapılması en temel şarttır. Edebiyatın en önemli türü olan şiir, anlam ve anlatımıyla bir bütündür. Şairler şiirin özünün söze dönüştürülmesi sırasında, dilin daha önce kullanılmış ya da kullanılmamış olan bütün anlatım imkânlarından yararlanarak özel bir dil yaratırlar. Bu özel dilin oluşumunda, sözcüklerin seçimi ve anlam çerçeveleri gözetilerek dizelere yerleştirilmesi son derece önemlidir. Bu çalışmada, şiir dilinde ve şairin üslubunda en önemli hususlardan biri olan sözcük seçimi ve birleştirilmesi bağlamında, XVI. yüzyıl Divan şairlerinden Bursalı Âzerî İbrahim Çelebi (öl.1585)’nin Husrev ü Şirin mesnevisinde geçen “gömüt” sözcüğü değerlendirilmiştir

Anahtar Kelimeler

Âzerî İbrahim Çelebi, şiir dili, gömüt, neolojizm, anlık oluşum, sözcük seçimi

Word Choice in Poetic Language: Example of ‘Gömüt’ in Azerî’s Husraw and Shireen

Öz

The main prerequisite to comprehend and interpret literary works and thus to determine their literary value is to conduct a language analysis specific to the text type. Being the most important type of the literature, the poetry is a whole with its meaning and expression. While transforming the core of the poem into words, poets create a specificlanguage by using each and every, used or unused, expression means of the
language. In the formation of this specific language, it is significantly
important to choose words and place them into verses according to the
meaning framework.
This study assesses the word "gömüt (grave)” in the Husraw and
Shireen masnavi of Azeri Đbrahim Çelebi from Bursa (?- 1585) who was a
XVI. Divan poet, within the scope of choice and combination of word which
is one of the most important issues in poetic language and poetry style

Anahtar Kelimeler

Âzerî Đbrahim Çelebi, poetic language, “gömüt”, neologism, nonce formation, word choice

Kaynakça

• AKSAN, Doğan (2006a). Şiir Dili ve Türk Şiir Dili, Ankara: Engin Yayınevi.
• AKSAN, Doğan (2006b). Türkçenin Sözvarlığı, Ankara: Engin Yayınevi.
• AYVERDİ, İlhan (2011). Misalli Büyük Türkçe Sözlük (Kubbealtı Lugatı), İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Âzerî İbrahim Çelebi, Husrev ü Şîrîn, Macar Bilimler Akademisi Kütüphanesi Török O. 427.
• BOZTEPE, Halil Nihat (1338-40). Nedim Divanı, İstanbul: İkdam Matbaası.
• ÇAĞBAYIR, Yaşar (2007). Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı (Ötüken Türkçe Sözlük), 2, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• ÇETİNKAYA, Ülkü (2008). “A Husrev ü Şirin by Azeri”, International Journal of Central Asian Studies, 12, Seoul: 84-102.
• Derleme Sözlüğü (1993). XII, Ankara: TDK Yayınları.
• ERDAL, Marcel (1991). Old Turkic Word Formation A Functional Approach to the Lexicon, 2, Wiesbaden.
• EREN, Hasan (2010). Sırça Köşkte, Ankara: TDK. Yayınları.
• ERGİN, Muharrem (1993). Türk Dil Bilgisi, İstanbul: Bayrak Yayınları.
• GÜNAY, Doğan (2001). Metin Bilgisi, İstanbul: Multilingual Yayınları.
• İMER, Kâmile, Kocaman, Ahmet ve Özsoy A.Sumru (2011). Dilbilim Sözlüğü, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• MU’ÎN, Muhammed (1364). Ferheng-i Fârsî, 6, Tehran.
• ONAY, Ahmet Talat (1993). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar. haz. Cemâl Kurnaz, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• PAKALIN, Mehmet Zeki (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, 3, İstanbul: MEB. Yayınları.
• PARLATIR, İsmail-Hazai, György (2007). Macar Bilimler Akademisi Kütüphanesindeki Türkçe El Yazmaları Kataloğu, Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları.
• PÜSKÜLLÜOĞLU, Ali (2002). Öz Türkçe Sözlük, Ankara: Arkadaş Yayınları.
• TİETZE, Andreas (2009). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati (Sprachgeschichtliches und Etymologisches Wörterbuch des Türkeı-Türkıschen), 2, Wien.
• TİMURTAŞ, Faruk Kadri (1979). Uydurma Olan ve Olmayan Yeni Kelimeler Sözlüğü, İstanbul: Umur Yayıncılık.
• Türkçe Sözlük (2005). Ankara: TDK Yayınları.
• UZUN, Nadir Engin (2006). Biçimbilim, İstanbul: Papatya Yayınları.
• YILDIRIM, Nimet (2006). Fars Mitolojisi Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınları.