Etimoloji nedir - ne değildir ve isimden isim yapan +ay /+ey eki üzerine

Yıl 2012, Cilt: 19 Sayı: 1, 43 - 72, 01.04.2012

Osman Fikri Sertkaya

https://doi.org/10.1501/Trkol_0000000235

Cited By: 4

Öz

‘Köken bilimi, köken bilgisi’ anlamlarını taşıyan etimoloji terimi, Grekçe etimo(n) + logos’a dayanmaktadır. Bir dilin söz varlığında yer alan kelimelerin kökenini, dillerde kullanılan yabancı kelimelerin asıllarını ve eğer kelime Türkçe ek alarak Türkçeleşmişse yabancı kökünü gösterir nitelikte açıklamalar yapan etimoloji çalışmaları, özel bir hazırlık, bilimsel titizlik ve dikkat gerektirmektedir. Bu yazıda, “Eski Türkçede ve Türkiye Türkçesinde etimoloji nasıl yapılmalı?” sorusu cevaplandırılmaya çalışılmış, etimoloji yapan bireyi yanıltacak hususlardan söz edilmiştir. İsimden isim yapan +ay / +ey eki üzerinde durulmuş; Eski, Orta ve Yeni Türkçede bu eke başvurularak türetilen örneklere (yokay, tolay, iley, ögey, kuzey, güney, aday, uzay vb.) yer verilmiş, söz konusu kelimeler üzerine etimolojik açıklamalar getirilmiştir. Bunun yanında iki ismin ilk hecelerinin birleştirilmesiyle (Eray = Ercan + Aygün vb.), isimlerin birleştirilmesiyle oluşturulan isimlere (Atalay = at + al + ay), ay “kamer”li isimlere (Serenay, Günay vb.) ve sondan kafiye olarak kullanılan isimlere (Özay, Sunay vb.) de değinilmiştir

Anahtar Kelimeler

etimoloji, türetim, isimden isim yapan +ay / +ey eki

CONCERNING ETYMOLOGY AND +ay /+ey AFFIX

Öz

Etymology terminology which takes the meaning of origin science, origin knowledge has taken from the word etimo (object) + logos. The words of a language which are the parts of vocabulary, the originality of the foreign words used in languages, if the word added into Turkish language, more care and more attention should be given while working on the etymology of the word. In this work, the answer of this question ‘How the etymology should be done in Old Turkish and Turkish of Turkey?’ has been tried and the matter has been discussed to the individual who worked on etymology. To make noun from noun appendix +ay/+ey has been discussed, by using this method of creating examples from old, middle and new age of Turkish language (yokay, tolay, iley, ögey, kusey, güney, aday, uzay, etc.) has been given place and on the relating words etymological explanation has been done. An addition to this by joining the first syllable of tow words (Eray Ercan +Aygün etc), by joining two nouns occurrence of words (Atalay, at+al+ay), by using ay nouns (Serenay, Günay etc.) and by the usage of rime at the end of the nouns ( Özay, Sunay etc.) are also indicated

Anahtar Kelimeler

etymology, derivation, making noun from nouns appendix+ay/ +ey

Kaynakça

• Clauson, Sir Gerard (1972), Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford.
• Eyüboğlu, İsmet Zeki (1988), Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, İstanbul, 406 s.
• Gülensoy, Tuncer (2007), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, I, A-N, II, O-Z, Ankara.
• Güner, Galip (2006), “Türkiye’de kelime etimolojisi üzerine yayımlanan makalelere dair bir bibliyografya denemesi”, Türklük Bilgisi Araştırmaları = Journal of Turkish Studies 30/II, s. 77-93.
• Korkmaz, Zeynep (2003), Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Ankara.
• Nişanyan, Sevan (2002), Sözlerin Soyağacı. Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü, İstanbul.
• Osmanlıcadan Türkçeye Söz Karşılıkları. Tarama Dergisi, İstanbul, 1934.
• Osmanlıcadan Türkçeye Söz Karşılıkları. Tarama Dergisi. Türkçeden Osmanlıcaya İndeks, İstanbul, 1934.
• Sertkaya, Osman Fikri (1988), “Kelime dağarcığımızdan (1): ÇIN “doğru, gerçek”, Türk Dili, LV/436, s. 175-181.
• Sertkaya, Osman Fikri (1988), “Kelime dağarcığımızdan (2): CEBELÜ “zırhlı” ve YALAÑAÇ ~ YALI–ÑAÇ “çıplak”, Türk Dili, LVI/439, s. 1-7.
• Sertkaya, Osman Fikri (1991) , “Kelime dağarcığımızdan (3): “Okay ‘Zühal/Satürn’ mü, yoksa ‘Müşteri / Jüpiter’ mi?”, Türk Dili, Cilt LXI=1991/I, Sayı 474, s. 321-325.
• Sertkaya, Osman Fikri (2001), “Kelime dağarcığımızdan (4): Sülümen [(tatlı) Sülümen / Calomel; (ak/agu) Sülümen / Sublimé] üzerine”, Türk Dili, 2001/II, Sayı: 598, s. 514-517.
• Sertkaya, Osman Fikri (2006), “Kelime dağarcığımızdan (5): ‘Dinlemek - İşitmek’ üzerine yazışmalar”, Türk Dili, XCII, Sayı 656, s. 162-171.
• Sertkaya, Osman Fikri (2007), “Kelime dağarcığımızdan (7): “SAĞIN “DOKTOR / HEKİM”, HEMŞİRE “BACI”, Türk Dili, XCII, Sayı 665, s. 395-403.
• Sertkaya, Osman Fikri (2007), “Kelime dağarcığımızdan (6): Direk kelimesinin kökeni üzerine düşünceler”, Türk Dili, XCIII, Sayı 662, s. 113-119.
• Sertkaya, Osman Fikri (2008), “Kelime dağarcığımızdan (8): Çince Tay “büyük” kelimesi ile yapılan Damla, Dayı, Teyze ve Dede kelimeleri üzerine”, Türk Dili, XCVI, Sayı: 680, s. 150-159.
• Sertkaya, Osman Fikri (2010) , “Kelime dağarcığımızdan (10): “Lavaş sözü nereden geliyor?”, Türk Dili, Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı: 703, s. 39- 41.
• Sertkaya, Osman Fikri (2010) , “Kelime dağarcığımızdan (12): Sanskrit kökenli Çurni kelimesinin anlamı “barut” mu, yoksa “toz” mu?”, Türk Dili, Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı: 706, s. 349-354.
• Sertkaya, Osman Fikri (2010), “Kelime dağarcığımızdan (11): Bay, Bayan, Bayın ve Sayın kelimeleri üzerine”, Türk Dili, Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı: 705, s. 195-203.
• Sertkaya, Osman Fikri (2010), “Kelime dağarcığımızdan (9): “Maydanoz etimolojisine katkılar”, Türk Dili, Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı: 699, s. 227-234.
• Sertkaya, Osman Fikri (2011), “Kelime dağarcığımızdan (13): Vakit / Zaman / Çağ bildiren ifadelerde kullanılan sularında kelimesinin etimolojisi”, Türk Dili, Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı: 710 s. 121-128.
• Sertkaya, Osman Fikri (2011), “Kelime dağarcığımızdan (14): Eski Türkçe’de “Mızrak” anlamına gelen kelime [süg(ü)g] mü, yoksa sügg(ü) ~ süñü mü okunmalı?”, Orhun Yazıtlarının Bulunuşundan 120 Yıl Sonra Türklük Bilimi ve 21. Yüzyıl Konulu III. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu. 26-29 Mayıs 2010. Bildiriler Kitabı, Cilt 2, Ankara, 2011, s. 721 - 725.
• Sertkaya, Osman Fikri (2011), “Kelime dağarcığımızdan (15): Kiçig, küçük ve bedük kelimeleri ile türevlerinin etimolojileri”, Türk Dili, Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı: 713, s. 409-416.
• Sertkaya, Osman Fikri (2011), “Kelime dağarcığımızdan (16): Kışkırtmak kelimesinin kökeni üzerine”, Türk Dili, Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı: 717, s. 233-239.
• Sertkaya, Osman Fikri (2011), “Kelime dağarcığımızdan (17): Torba kelimesinin kökeni üzerine”, Türk Dili, Dil ve Edebiyat Dergisi, Aralık 2011, s. 493-499.
• Sertkaya, Osman Fikri (2012), “Kelime dağarcığımızdan (18): Erzurumlu Emrah ile Yunus Emre’nin isimlerinin kökeni nedir? Veya Süryani kökenli Mar “öğretmen, Üstad” kelimesi Göktürkçede geçer mi?”, Türk Dili, Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı: 726, s. 442-446.
• Sertkaya, Osman Fikri (2012), “Kelime dağarcığımızdan (19): Tagar ve Tagarçık kelimeleri hakkında veya Torba ve Torbalamak üzerine yeni açıklamalar”, Türk Dili, Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı: 732, s. 84-90.
• Sertkaya, Osman Fikri , “Kelime dağarcığımızdan (21): Adana kelimesi üzerine yeni bir etimolojik açıklama, Türk Dili, Dil ve Edebiyat Dergisi, (baskıda).
• Sertkaya, Osman Fikri, “Kelime dağarcığımızdan (22): Elma kelimesinin kökeni üzerine, Türk Dili, Dil ve Edebiyat Dergisi (baskıda).
• Sertkaya, Osman Fikri, “Kelime dağarcığımızdan (23):Tü(rlüg) kelimesi ve kullanımı (tü; türlüg; tü türlüg; tümen; tümen türlüg, tümen tü, tümen ming tü), Türk Dili, Dil ve Edebiyat Dergisi (baskıda).
• Sertkaya, Osman Fikri, “Kelime dağarcığımızdan (24): *TÜ- “tamamlamak, bütünlemek” fiilinin türevlerinden TÜM”, Türk Dili, Dil ve Edebiyat Dergisi (baskıda).