MĐTOLOJĐ VE FOLKLORLA ĐLGĐLĐ BAZI ORTAK DĐL UNSURLARININ KAYNAĞI

Yıl 2012, Cilt: 19 Sayı: 1, 73 - 90, 01.04.2012

Vugar Sultanzade

https://doi.org/10.1501/Trkol_0000000236

Cited By: 2

Öz

Makalede ant içmek deyiminin, nakış kelimesinin oluşturduğu birtakım deyimlerin ve bir varmış, bir yokmuş türünde kalıp ifadelerin kaynağı araştırılmaktadır. Bunları birleştiren özellik, mitolojiyle, folklorla ilgili olmaları ve hepsinin Mezopotamya kaynaklı olmasıdır. Ant içmek deyiminin kökeni, Eski Çağda yaygın şekilde uygulanan, Babil, Hitit, Pehlevi, İbrani ve Çin kaynaklarında bahsedilen, tesiri Türklerin yaşadığı bölgeler dahil geniş coğrafyada görülen bir yemin etme geleneğine dayandırılmaktadır. Söz konusu gelenekte ant içene sözlü yeminin yanı sıra, bir madde de yutturuluyordu. Bu maddenin yalandan ant içene zarar vereceğine inanılıyordu. Türk halklarının ve komşu halkların mitolojisinde görülen Nakış unsurunun ve bununla ilgili deyimlerin, atasözlerinin kaynağı, Sümerler’in ilahi bir gücü temsil eden ve harfiyen ‘nakış, çizgi; düzen’ anlamına gelen Giš-ḫur mitolojik figürüne bağlanmaktadır. Orta Asya, Kafkaslar, Yakın Doğu ve Anadolu’da yaşayan halkların bir varmış, bir yokmuş (biri vardı, biri yoxdu; bolganmıdı bolmaganmıdı; yeki bud, yeki ne bud; kân yâ mâ kân vs.) türünde meşhur masal başlangıcı formülünün de ilk tespit yeri Sümer metinleridir

Anahtar Kelimeler

ortak dil unsurları, deyim, masal başlangıcı kalıpları, mitoloji, köken

THE ORIGIN OF SOME COMMON LANGUAGE ELEMENTS CONCERNING MYTHOLOGY AND FOLKLORE

Öz

The article deals with the origin of the idiom ant içmek ‘to swore, to take an oath’, certain idioms based on the word nakş ‘design; chance’ and expressions that literally means ‘one was (and) one was not’. Their common feature is that they concern mythology and folklore. All of them are of Mesopotomian origin. The etymology of the idiom ant içmek ‘to swore’ (lit. ‘to drink an oath’) is connected with an ancient oath tradition, mentioned in Babylonian, Hitit, Persian, Hebrew and Chinese sources. Within this tradition, which was popular in a wide geography including the territories populated by the Turks, the juror swallowed a substance at the time of the oath. It was believed that the substance would be destructive for the juror in the case of perjury. In the article, the origin of the mythological term nakş that is seen in certain idioms and proverbs of Turkic languages and the languages of neighbourting peoples is connected with Giš-ḫur (‘lit. design; plan’), the name of a supernatural force in Sumerian mythology. The starting formula of folktales “one was (and) one was not” (bir varmış, bir yokmuş; biri vardı, biri yoxdu; bolganmıdı bolmaganmıdı; yeki bud, yeki ne bud; kân yâ mâ kân etc.) which is popular in Central Asia, Caucasia, Middle East and Anatolia was also firstly attested in Sumerian texts

Anahtar Kelimeler

common language elements, idiom, starting formulas of folktales, mythology, origin

Kaynakça

• Abaev V. İ.. İstoriko-Etimologiçeskiy Slovar’ Osetinskogo Yazıka. T. 1. Leningrad: Nauka, 1958.
• Acalov, A. M, Novruzov, M. D. “«Al» Tapınışı ve Onun İzləri”. Azərbaycan Filologiyası Məsələləri. Bakı: Elm, 1988: 247-258.
• Adilov, Musa. Niyə Belə Deyirik. Bakı: Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, 1982.
• Bestujev-Marlinski, A. A. Molla Nur. (çev. Tofiq Rüstəmov). Bakı: Yazıçı, 1988.
• Bhardwaj, Mangat Rai. Colloquial Panjabi: A Complete Language Course. New York: Routledge, 1995.
• Black, Jeremy ve Green, Anthony (2003), Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary. Austin: University of Texas Press.
• Burrow, T. “Iranian Words in the Kharasthi Documents from Chinese Turkestan – II”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 7, 1935: 779-790.
• Charpin, Dominique. Writing, Law, and Kingship in Old Babylonian Mesopotamia (translated by Marie Todd). Chicago/London: University of Chicago Press, 2010.
• Clauson, Sir Gerard. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteen-Century Turkish. Oxford : Oxford University Press, 1972.
• Doerfer, Gerhard. “The Influence of Persian Language and Literature Among the Turks”. Hovannissian Richard G., Georges Sabagh (eds.). The Persian Presence in the Islamic World (=Giorgio Levi Della Vida conferences; 13). Cambridge: Cambridge University Press, 1998: 237-249
• Durmuş, İlhami. “Türklerde Kan Kardeşliği ve Antla İlgili Unsurlar”. Milli Folklor, 89 (Bahar 2011): 100-108.
• Eyuboğlu, İsmet Zeki. Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü. İstanbul: Sosyal Yayınlar, 2004.
• Fleming, Daniel E. Time at Emar: The Cultic Calendar and the Rituals from the Diviner’s Archive (Mesopotamian Civilizations 11). Winona Lake, Ind.: Eisenbrauns, 2000.
• Gerey, Begmyrat. 5000 Yıllık Sümer - Türkmen Bağları (Tarih, Dil, Kültür Açısından Bir Çalışma. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2004.
• Giorgieri, Mauro. “Birra, acqua ed olio: paralleli siriani e neo-assiri ad un giuramento ittita”. Stefano de Martino, Franca Peccioli Daddi (eds.) Anatolia Antica. Studi in Memoria di Fiorella Imparati. I. (=Eothen 11). Firenze: LoGisma, 2002: 299-320.
• Herodotus. The Histories. Middlesex – New York – Ringwood: Penguin Books, 1977.
• Hook, Peter E. ve Omkar N. Koul. “EAT-Expressions in Kashmiri”. Ali R. Fatihi (ed.). Language Vitality in South Asia. Aligarh: Aligarh Muslim University, 2009: 197- 213.
• İnan, Abdülkadir. “Eski Türkler’de ve Folklorda «Ant»”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi VI (4), 1948: 279-290.
• Jacobsen, Thorkild. “Sumerian Mythology: A Review Article”. Journal of Near Eastern Studies 5 (2), 1946.
• Karaşeva, N. B. “K Voprosu o Sostavlenii Etimologiçeskogo Slovarya Kazaxskogo Yazıka”. İssledovaniya po İstorii Kazaxskogo Yazıka. Alma-Ata: Nauka, 1965: 194-203
• Kramer, Samuel Noah. The Sumerians: Their History, Culture, and Character. Chicago: The University of Chicago Press, 1971.
• -----. History Begins at Sumer: Thirty-Nine Firsts in Recorded History. Philadelphia: University of Pennsylvania Press (3rd edition), 1988.
• Ootsing-Lüecke, Liina. “Mõiste Ĝiš-ḫur Tähendusest Sumeri ja Akkadi Kirjanduslikes ja Rituaaltekstides (Interpreting the Concept of ‘Plan’ in Sumerian and Akkadian Literary and Ritual Texts)”. Mäetagused, 42, 2009: 123-148.
• Oppenheim. A. Leo. Ancient Mesopotamia. Portrait of a Dead Civilization. Chicago- London: The University of Chicago Press, 1968.
• Pitzer, George C. Suggestion in the Cure of Diseases and the Correction of Vices. Whitefish: Kessinger Publishing, LLC, 2010.
• Puhvel, Jaan. Hitite Etymological Dictionary. Vol. 4 (Trends in Linguistics: Documentation; 14). Berlin - New York: Mouton de Gruyter, 1997.
• Schwartz, Martin. “Pers. Saugand Xurdan, Etc. ‘To Take an Oath (Not ‘To Drink Sulphur’)”. Études Irano-Aryennes Offeres à Gilbert Lazard, ed. Charles-Henry de Fouchécour and Philippe Gignoux (Cahiers de Studia Iranica 7), Paris: Association pour l'avancement des études irannienes, 293-295.
• Sevortyan, E. V. Etimologiçeskiy Slovar’ Tyurkskix Yazıkov (Obşçetyurkskie i Mejtyurkskie Osnovı na Glasnıe). Moskva: Nauka, 1974.
• Süleymanova, Leman. “Azerbaycan Nağıllarında Naxış Obrazı”. Türk Masalları: Dil, Kültür ve Değerler. Gazimağusa (baskıda), 2012.
• Tietze, Andreas. Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı. Birinci Cilt. İstanbul – Wien: Simurg, 2002.
• Türkçe Sözlük (2005). Ankara: TDK Yayınları.
• Uždavinys, Algis. Philosophy as a Rite of Rebirth: From Ancient Egypt to Neoplatonism. Wiltshire: The Prometheus Trust, 2008.
• Vambery, H. Etymologisches Wörterbuch der Turko-tatarischen Sprachen. Leipzig, 1878.
• Vasilov, V. N. “Albastı”. Mifı Narodov Mira: Enciklopediya. Moskva: Sovetskaya Enciklopediya, 1991: 58.