Başkurt Türkçesinde gramatikalleşme örnekleri üzerine

Yıl 2010, Cilt: 17 Sayı: 1, 83 - 104, 01.04.2010

Hülya Gökçe

https://doi.org/10.1501/Trkol_0000000178

Cited By: 1

Öz

Bu makalede, öncelikle gramatikalleşmenin tanımı yapılacak ve bu olayın bir dilde nasıl gerçekleştiği açıklanmaya çalışılacaktır. Daha sonra da Genel Türk dilinin İdil-Ural sahasında yer alan Kıpçak Türk şivelerinden Başkurt Türkçesinin yazı dilinde meydana gelmiş olan gramatikalleşme, şahıs zamirlerindeki gramatikalleşme, edatlardaki gramatikalleşme, yardımcı fiillerdeki gramatikalleşme ve diğer gramatikalleşme örnekleri bakımından ele alarak bunların gelişim süreçleri ortaya konulacak; Başkurt Türkçesindeki çeşitli gramatikalleşme örneklerinin ortaya çıkış sebepleri sorgulanarak bu dilin gelişim süreci içinde çeşitli sözcük birimlerinin biçim birime (morpheme) dönüştüğü yeni yapıların varlığı tespit edilmeye çalışılacaktır

Anahtar Kelimeler

Gramatikalleşme, Başkurt Türkçesi, biçim bilgisi, Kıpçak grubu Türk Dilleri

On The Samples of Grammaticalisation in Bashkir Turkish

Öz

In this article, the definition of grammatical change was given and how this change came into practice was examined and explained. Later on, grammatical changes in personal pronouns, prepositions, auxiliary verbs, and the other bits in Bashkir Turkish which was in the language family of Idel-Ural were studied and their development processes were examined. The reasons of grammar formation changes in Bashkir Turkish were questioned and the existence of new structures transforming into morphemes were tried to determine in the process of language development

Anahtar Kelimeler

Grammaticalization, Bashkir Turkish, morphology, Turkic Languages of Kipchak group

Kaynakça

• AGİŞEV, İ. M., Ä. Ğ. Biişev, G. D. Zäynullina, Z. é. İşmà*ämätov, T. X. Kusimova, Z. Ğ. Ura"sin, U. M. Yarullina (1993). Başqŏrt Tý lý ný ñ Hüzlýgý, I- II, Tom, Moskva “Russkiy Yazık”.
• An Introduction to Functional Grammar (1961). London.
• BANGUOĞLU, T. (1990). Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yayınları: 528.
• BYBEE, J., R. Perkins, W. Pagliuca (1994). The Evolution of Grammar, Tense, Aspect and Modality in the Languages of the World. The University of Chicago Press.
• DİESSEL, H. (1999). “Demonstratives: form, function and grammaticalization”, Typological Studies in Language 42, Vol. 42, Amsterdam/ Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
• DİLÂÇAR, A. (1989). “Gramer: Tanımı, Adı, Kapsamı, Türleri, Yöntemi, Eğitimdeki Yeri ve Tarihçesi”. TDAY Belleten 1971, Ankara.
• ERGİN, M. (1992). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları, 19. baskı.
• GABAİN, A. von (1958). Alttürkische Grammatik. 1941, Leipzig. (Türkçe baskı: çev. M. Akalın, Eski Türkçenin Grameri, Ankara: TDK Yayınları: 532, TTK Basımevi.)
• GABELENTZ, Georg von der (1891). Die Sprachwissenschaft. Ihre Aufgaben, Methoden, und bisherigen Ergebnisse. Leipzig: Weigel.
• GİVÓN, T. (1979). On Understanding Grammar. New York: Academic Press.
• HACIEMİNOĞLU, N. (1992). Türk Dilinde Edatlar. İstanbul: MEB Yayınları: 193.
• HARRİS, R., T. Taylor (1989). Landmarks in Linguistic Thought. London: Routledge.
• HATİBOĞLU, V. (1974). “Türkçede eklerin kökeni”, Türk Dili, Sayı 268.
• HALLİDAY, M. A. K. (1985). “Categories of the theory of grammar”. Word 17: 241-292.
• HOPPER, P. J., E. C. Traugott (1993). Grammaticalization. Cambridge University Press.
• HUMBOLDT, W. Von (1825). “Über das Entstehen der gramatikalschen Formen und ihren Einfluß auf die Ideenentxicklung”. Abhandlungen der Königlichen Akademie der Wissenschaften zu Berlin, 401- 430
• HUMBOLDT, W. Von (1988). On Language (On the Variety of Human Language Structure and its İmplications for the İntellectual Development of Humanity) Translation by Peter Heath of Über die Verschiedenheit des menschlichen Sprachbaus und ihren Einfluß auf die geistige Entwicklung des Menschengeschlechts, 1836, Cambridge: Cambridge University Press.
• İmlâ Kılavuzu (1962). Ankara.
• İŞBULATOV, N. X., M. V. Zäynullin (1986). Häzýrgý Başqŏrt Ädäbî Tý lý. Ufa.
• KİYEKBAYEV, C. Ğ. (1968). Başqŏrt Tý lý. Ufa.
• KORKMAZ, Z. (1962). Türkçede Eklerin Kullanılış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları. Ankara: TDK Yayınları: 124.
• KORKMAZ, Z. (1988). “uçun ~ üçün ~ için v.b. Çekim Edatlarının Yapısı Üzerine”. TDAY-Belleten 1961, Ankara, 2. baskı.
• KORKMAZ, Z. (1995), Türk Dili Üzerine Araştırmalar I, Ankara: TDK Yayınları: 629.
• LEHMANN, C., “Grammaticalization; Syncronic variation and diachronic change”, Lingua e Stile, 20 (3).
• MEİLLET, A. (1958). “L’évolution des formes grammaticales”. Scienta (Rivista di Scienza)1912, V. 12, No. 26, 6: 130-148, Reprinted in Meillet.
• TRAUGOTT, E. C. (1994). “Grammatikalization and Lexicalization”. The Encyclopedia of Language and Linguistics, Editor-in-chief: R. E. Asher, Vol. 3, Pergamon Press.
• URAKSİN, Z. F., K. Ğ. İşbayev (1986). Häzýrgý Başqŏrt Tý lý. Ufa
• USMANOVA, M. F., F. F. Abdullina (2000). Başqŏrt Tý lý. Ufa
• VARDAR, B. (1980). Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları: 471.
• YULDAŞEV, A. A. (1981). Grammatika Sovremennogo Başkirskogo Literaturnogo Yazıka. Moskva.