TANZİMAT DÖNEMİNDE FEMİNİZMİN MASCULİN ANLATISI AHMET MİTHAT VE BEND-İ MAHSUS FEMİNİZM

Yıl 2019, Cilt: 23 Sayı: 1, 45 - 63, 26.03.2019

Sevim Karabela Şermet

Öz

Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Fermanının
ilanıyla başlayan süreç siyasî, sosyal ve ekonomik alanda gerçekleşen değişimin
sonucu olarak özellikle kadınlar için modernleşmenin de ilk/ilkel başlangıcı
anlamına gelmektedir.  Bu başlangıçtan
dahi kaygılanan aydınların zihinlerinde oluşan çeşitli endişeler, onları
modernleşirken yitirilmek istenmeyen alanlarda kurgu ve kurgu dışı metinler
yazmaya iter. Kadın ve aile bu alanların en önemlileri arasındadır. Bu bağlamda
Osmanlı modernleşmesi içerisinde Doğu ile Batıyı belirleyen değerler manzumesi
kadının sınırları ve kadının sınırlılığı üzerinden sorgulanır. Kadının
sınırları ve sınırlılığı doğal olarak literatürünü de beraberinde getirir. Bu
anlamda lisanımız daha önceden tanışık olmadığı feminizm kelimesi ile tanışır.
Sorgulama üsluplu kadına dair metinlerde feminizm kelimesi Tanzimat sonrasında
yer almakla birlikte II. Meşrutiyet sonrası metinlerde artmaktadır.

Yeni ve modern kadının kimliğini sorgulayan ve
bu konuda en fazla zihin yoranların başında gelen Ahmet Mithat, ansiklopedist
sıfatının gereklerini yerine getirerek feminizme dair kurgusal metinlerin
dışında alanında ilk diyebileceğimiz makaleler de yazar. Tercüman-ı Hakikat’te II.
Meşrutiyetin ilanından 9 yıl önce, 1899 yılında Bend-i Mahsus sütununda
yayınlanan “Feminizm” adlı makalesi Türk toplumunu feminizm kelimesi ile
tanıştıran çok kapsamlı bir makaledir. Bu makale, erkek egemen bir toplumun
erkek egemen zihniyetine sahip ansiklopedist Osmanlı aydınının Avrupalı
kaynaklardan edindiği bilgiler üzerine Türk/Osmanlı zihin yapısının katkıları
ile oluşturulmuş bir ansiklopedi maddesi özelliğindedir. 

Anahtar Kelimeler

Tanzimat, Ahmet Mithat, Feminizm, Le Figaro, Tercüman-ı Hakikat

Kaynakça

• AHMET MİTHAT (1315/1899). “Bend-i Mahsus Feminizm”, Tercüman-ı Hakikat, 08.08.1315 AHMET MİTHAT (1988). Menfâ, Haz.: İsmail Cüneyt Kut, İstanbul: Tarih ve Toplum Kitaplığı. AHMET MİTHAT (2001). Letaif-i Rivayat, Hzl. Fazıl Gökçek-Sabahattin Çağın, İstan¬bul: Çağrı Yayınları.AHMET MİTHAT (2015). Avrupa’da Bir Cevelan, Haz: N. Arzu Pala, Dizgi Editörü Fazıl Gökçek, İstanbul: Dergah Yayınları. ANDI, M. Fatih (2005). “Bir Medeniyet Algılaması Olarak Ahmed Midhat Efendi'nin Paris'i”, İlmi Araştırmalar, Sayı 20, 7-25ARGUNŞAH, Hülya (2013). “Ahdiye ile Ceylan Arasında Bir Jön Türk: Ahmet Mithat Efendi’nin Feminizmi”. Turkish Studies, 8/9, 1ÇONOĞLU, Salim (2012). “Ahmet Mithat’ın Letaif-i Rivayat Adlı Eserinde Kadın” Türk Dili Dergisi.DAYANÇ, Muharrem (2014). “Bir Yenileşme Dönemi Aydını Olarak Ahmet Mithat Efendi”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt/Sayı: XLVII, 81-96. ERTAYLAN, İsmail Hikmet, (2011). Türk Edebiyatı Tarihi I-IV, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.ESEN, Nüket (2013). “Kırk Beygir Kuvvetinde Yazı Makinesi”, İlim ve Fennin Reis-i Mütefekkiri Ahmet Midhat Efendi, Fazlı Arslan (Editör), Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.ESEN, Nüket (2014). Hikâye Anlatan Adam: Ahmet Mithat, İstanbul: İletişim Yayıncılık.GÖNENSAY, Hıfzı Tevfik (1949). Tanzimattan Zamanımıza Kadar Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Remzi Kitabevi.İNCİ, Handan (1998). Felsefe-i Zenan, Haz. Handan İnci, İstanbul: Arma Yayınları.KARACA, İsmail (2012). “Ahmet Mithat Efendi ve Madam Gülnar”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, XLVI, 55-72.KOÇ, Murat (2012). ‘‘Üdeba-yı Nisvanın Yardımcısı Ahmet Midhat Efendi ve Fatma Aliye Hanım”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 0/48(Ocak 2013): 191-216. OKAY, Orhan (2008). Batı Medeniyeti Karşısında Ahmet Midhat Efendi, İstanbul: Dergah Yayınları.OKSAL, Sedat (1955). “Fikir Hayatımız ve Ahmed Midhat Efendi” Bir Jübilenin İntıbaları: Ahmed Mithat’ı Anıyoruz, Haz. Hakkı Tarık Us, İstanbul: Vakit Yayınları, s. 125-133 ÖZGÜÇ Anıl, BAKAR Murat, ORAL Gökhan (2011). “Bir Felaketin Anatomisi: Bazar De La Charite Yangını”, Adli Tıp Bülteni, 16(3): 104-109 REYHANOĞULLARI, Gökhan (2015). “Namık Kemal ve Mehpeyker Bağlamında İntibah’ı Yeniden Okumak”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 8 Sayı: 36, Şubat 2015 SAFA, Peyami (1955). “İhtisas ve Umumi Kültür” Bir Jübilenin İntıbaları: Ahmed Mithat’ı Anıyoruz, Haz. Hakkı Tarık Us, İstanbul: Vakit Yayınları, s. 139-140TANPINAR, Ahmet Hamdi (1988). 19’uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Çağlayan Kitabevi.YAZGIÇ, Kamil (1940). Ahmet Mithat Efendi Hayatı ve Hatıraları, İstanbul: Tan Matbaası.YÖNTEM, Ali Canip (1995). Prof. Ali Canip Yöntem’in Yeni Türk Edebiyatı Üzerine Makaleleri, Haz: Doç. Dr. Ahmet Sevgi, Yard. Doç. Dr. Mustafa Özcan, Konya: Sözler Basın Yayın Dağıtım.www.lefigaro.fr/histoire/archives/2017/05/03/26010-20170503ARTFIG00316-le-tout-paris-en-deuil-apres-l-incendie-du-bazar-de-la-charite-en-1897.php