Orta Türkçede Moğolcadan Alıntı Bir Ek -(U)gsA(n)

Yıl 2019, Cilt: 23 Sayı: 2, 255 - 270, 12.11.2019

Cihan Doğan , Harun Kaya

Öz

Türkçe ile Moğolca tarihī süreçte birbirlerini yoğun
olarak etkilemiş iki dildir. Asya ve Avrupa coğrafyasında kimi zaman iç içe,
kimi zaman ayrı ayrı yaşamış bu iki topluluğun arasındaki dil etkileşimleri
sürekli devam etmiştir. Bu bağlamda Türkler ile Moğollar arasında dile ve
kültüre dair öğelerin ortaklaşa kullanıldığı veya ödünçlendiği bir alan ortaya
çıkmıştır. 13. yüzyıla kadar Türk dilinin Moğolca üzerindeki etkisi yoğunken,
13. yüzyıldan sonra Moğolcanın Türk dilleri üzerindeki etkisi daha fazla
olmuştur. Moğol istilası sebebiyle göç eden Türk topluluklarında Moğolca tesiri
daha az görülmekte iken, Orta Asyada Moğollarla iç içe yaşamaya devam eden Türk
topluluklarına Moğolcanın tesiri çok daha fazla olmuştur. Bu duruma en açık
örnek Harezm-Altın Ordu sahası metinlerinin söz varlığındaki alıntı
kelimelerdir. Aynı zamanda söz varlığı ile sınırlı kalmayan bu dilsel temas
Moğolcadan alıntılanan ekler yoluyla Türkçenin morfolojik yapısına da etki
etmiştir. Bu çalışmada Moğolca sıfat-fiil -(U)GsA(n) ekinin Türkçeye yapım eki
olarak alıntılanması değerlendirilecektir. Morfemin ekleştiği tek örnek olan ölügse(n)
yapısı üzerine bilim adamlarının Türkçeyle ilişkilendirdikleri görüşler
tartışılacak ve yeni bir bakış açısı ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Orta Türkçe, Moğolca, Ödünçleme, morfoloji

Kaynakça

• ATA, Aysu. (2010). "Moğol Fütuhatı ve Doğu-Batı Türk Yazı Dili Kavramları Üzerine". Ankara Üni. D.T.C.F. Türkoloji Dergisi, C. 17/1, ss. 29-37
• BROCKELMANN C. (1954). Osttürkische Grammatik Der Islamischen Litteratursprachen Mittelasiens. Leiden-Brill.
• ECKMANN, Janos (2009), Çağatayca El Kitabı. (çev. Prof. Dr. Günay Karaağaç), İstanbul: Kesit Yayınları.
• ECKMANN, Janos (2014), Nehcü'l-Ferādīs Uştmaḫlarnıŋ Açuq Yolı (Cennetlerin Açık Yolu). (Haz. Semih Tezcan-Hamza Zülfikar). TDK Yayınları. Ankara.
• EMİNOĞLU, Emin. (2011) Abbas İbni Hamza es-Sabrānī Kitābü'l-Ef'āl -Kıpçakça Satır Arası Sözlük. Akçağ Yayınları. Ankara
• UÇAR Erdem, MELTEM Filiz. (2011). Çağatay Türkçesinde İsim. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Kayseri.
• GÜLENSOY, Tuncer (1974). "Eski ve Orta Türkçede Moğolca Kelimeler ve Moğolca-Türkçe Müşterek Kelimeler Üzerine Notlar". Ankara Üni. D.T.C.F. Türkoloji Dergisi, C. 6/1: 235-259
• GÜNER, Galip. (2016). Codex Cumanıcus Bağlamında Kumanların / Kıpçakların Gündelik Hayatına Dair Söz Varlığı: Eşya Adları. TEKE Dergisi. say. 5/4. ss. 1544-1560.
• JANHUNEN, Juha. (2005). The Mongolic Languages. Routledge Language Family Series. London
• KALSIN, Şirvan. (1996). Nehcü'l-Feradis'te Sözcük Yapımı. Mersin Üni. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Mersin.
• KALSIN, Şirvan. (2004). Harezm Türkçesinde İsim. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara
• KORKMAZ, Zeynep. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. TDK Yayınları. Ankara.
• KÖK, Abdullah. (2004). Karahanlı Türkçesi Satır Arası Kur’an Tercümesi (TİEM 73, 1v/235v/2), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• KULLMANN R.-TSERENPILL D. (2001). Mongolian Grammar. Ulaanbaatar.
• PAÇACIOĞLU, Burhan. (2016). VIII.-XVI. Yüzyıllar Arasında Türkçenin Sözcük Dağarcı. Kesit Yay. İstanbul.
• POPPE, Nicholas. (2009). Mukaddimetü'l-Edeb Moğolca-Çağatayca Çevirinin Sözlüğü. (Çev. Mustafa S. Kaçalin). TDK Yay. Ankara.
• POPPE, Nicholas. (2016). Moğol Yazı Dilinin Grameri. Çev. Günay Karaağaç. TDK Yay. Ankara.
• RAMSTEDT, G. J. (1952). Einfuhrung In Die Altaische Sprachwissenschaft II Formenlehre. Helsinki
• RASANEN M. (1957). Materialien zur Morphologie der türkischen Sprachen. Societas Orientalis Fennica. Helsinki
• SAĞOL, Gülden. (1993). Harzem Türkçesi Satır Arası Kur’an Tercümesi, Giriş- Metin-Sözlük. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• ŞÇERBAK, A. M. (2011). "Türk-Moğol Dil İlişkileri (Dillerin Birbirinden Etkilenme ve Birbirlerine Karışma Sorunu Üzerine". Çev. Leyla Babatürk. Manas Üni. Sosyal Bilimler Dergisi, Say. 25, ss. 9-32
• TARAMA SÖZLÜĞÜ. (2009). 4. Baskı. TDK Yay. Ankara
• TERES, Ersin. (2009). Çağataycada Söz Yapımı. Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayınlanmamış Doktora Tezi. İstanbul
• UÇAR, Erdem-YENER Mustafa Levent (2009). "Türkmencedeki Moğolca Alıntılar Üzerine (Deneme)". I. Uluslararası TÜRK Dünyası Kültür Kurultayı Bildiri Kitabı. ss. 2185-2193
• ÜŞENMEZ, E. (2013). Türkçe İlk Kur'ān Tercümelerinden Özbekistan Nüshası Satır-Arası Türkçe-Farsça Tercümeli (Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük-Ekler Dizini-Tıpkıbasım). Akademik Kitaplar. İstanbul.