SERGÜZEŞT ROMANININ TEMATİK BAĞLAMINDA MEKÂNIN POETİĞİ

Yıl 2020, Cilt: 24 Sayı: 1, 104 - 144, 03.07.2020

Gökhan Reyhanoğulları

Öz

Tercümelerle başlayan Türk romanı, tarihsel süreç dikkate alındığında kurucu dönem olarak Tanzimat’ın getirdiği bütün kavramları barındırma çabası içinde bir gelişim çizgisi ortaya koymuştur. Teknik açıdan birçok kusur taşısa da öncelenen tema olduğundan, yazarlar toplumsal iletiyi öne çıkaracak şekilde hareket etmiştir. Başlangıçta romantik bir düzlemden yola çıkılsa da eğitici olmak, yol göstermek, uyarmak ve bütün aksaklıkları eleştirmek gibi amaçlar hedeflemişlerdir. Sergüzeşt, toplumsal bağlamda eleştirilmesi gereken en ciddi temayı ele alır. Daha önce çeşitli düzlemlerde işlenen esaret temasını, tam karşıt bir tavırla ve tamamen reddederek ele almıştır. Esaretin birey yaşamındaki yok edici tarafını işaret etmiştir. Bireyin ontik düzlemde yaşamsal bütün fonksiyonlarını ortadan kaldırdığını ve bunun her türlü ortamda tekrarlandığını vurgulamıştır. Dilber’in şahsında yaşanan bu dramın, mekâna bağlı olarak her çevrede yaşandığına dikkat çekilmiştir. Bu çalışma, Tanzimat romanının öncelediği tematik kavrayışa göre ele alınmıştır. Metnin tematik düzlemde öne çıkardığı kavramlar ve bu kavramları işaret eden, derinleştiren simgeler irdelenmiştir. Karakterlerin özellikle mekânlara göre bu tematik düzlemdeki yerleri ve konumları tespit edilmiştir. Karakterlerin tematik düzlemde mekâna olan aidiyetleri veya mekândan kopuşları değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sergüzeşt, tema, mekân, esaret-hürriyet, kölelik

Kaynakça

• Akyüz, Kenan (1956), “Sergüzeşt Romanı Üzerine”, Türk Dili, S.55, s.417-421.
• Bachelard, Gaston (2013), Mekânın Poetikası (çev. Alp Tümertekin), İstanbul: İthaki Yayınları.
• Cevdet Kudret (1977), Edebiyatımızda Hikâye ve Roman 1, İstanbul: Varlık Yayınevi.
• Çoruk, Ali Şükrü (2007), “Oryantalizmin Sergüzeşt’i”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C.36, S.36, s.79-100.
• Deleuze, Gilles - Parnet, Claire (1990), Diyaloglar, İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Dino, Güzin (1954), “Samipaşazade Sezai Bey’in Sergüzeşt İsimli Romanında Gerçekliğin Payı”, AÜ Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C.12, S.1-2, s.139-152.
• Engin, Nihat (1992), Osmanlı Devletinde Kölelik, Marmamara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, (Dan. Doç. Dr. Ziya Kazıcı), İstanbul.
• Finn, Robert P. (2013), Türk Romanı (İlk Dönem 1872-1900), (çev. Tomris Uyar), İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Huyugüzel, Ö. Faruk (2018), Eleştiri Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kaplan, Mehmet (2004), Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 1, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Karabulut, Mustafa (2012) “Tanzimat Dönemi Romanlarında Hürriyet ve Esaret İzlekleri”, Türk Dili, S.724, s.321-334
• Kolcu, Ali İhsan (1999), Tanzimat Edebiyatı II Hikâye ve Roman, Erzurum: Bakanlar Media.
• Korkmaz, Ramazan (2017), “Romanda Mekânın Poetiği”, Romanda Mekân, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Moran, Berna (2004), Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 1, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mutluay, Rauf (1988), 100 Soruda Tanzimat ve Servetifünun Edebiyatı (XIX. Yüzyıl Türk Edebiyatı), İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Parlatır, İsmail (1983), “Türk Sosyal Hayatında Kölelik”, Belleten, C.XLVII, S.187, s.805-829.
• Parlatır, İsmail (1992), Tanzimat Edebiyatında Kölelik, Ankara: TTK Yayınları.
• Samipaşazâde Sezai (2011), Sergüzeşt, (haz. Tacettin Şimşek), Ankara: Akçağ Yayınları.
• Stevick, Philip (2010), Roman Teorisi (çev. Sevim Kantarcıoğlu), Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (2006), XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: YKY.
• Timur, Taner (2019), Osmanlı-Türk Romanında Tarih Toplum ve Kimlik, Ankara: İmge Kitabevi.
• Tuğcu, Emine (2018), “Bir Osmanlı ve Bir Çerkes: Sergüzeşt Romanında Özgürlüğün Bedeli” bilig – Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, S.86, s.45-64.
• Turhan, Özden (2010), Otorite Krizi Döneminde Osmanlı -Türk Romanları (1850-1900), İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, (Dan. Prof. Dr. Murat Belge), İstanbul.