DEYİMLİK YAPILAR HAKKINDA

Yıl 2020, Cilt: 24 Sayı: 2, 189 - 204, 13.12.2020

Mustafa Korga

Öz

Deyimler
ait olduğu milletin hayat görüşünü, gelenek göreneklerini gelecek kuşaklara
aktaran kalıplaşmış söz varlığı unsurlarındadır. Deyimler hakkında yapılan
çalışmalar incelendiğinde araştırmacıların bazı görüş ayrılıkları içerisinde
olduğu görülmüştür. Bu çalışmada araştırmacıların deyim tanımlarındaki
farklılık tespit edilmiş, konu olan öbekler için yeni bir sınıflandırma
denemesi yapılmıştır. Bu sınıflandırma için terminoloji oluşturulup söz konusu
öbekler deyimlik yapı olarak adlandırılmıştır. En az iki kelimeden oluşması, kalıplaşma
içerisine girmesi ve anlamsal değişime uğraması deyimlik yapıların ortak
özelliği olarak belirlenmiştir. Deyimlik yapılar kendilerini oluşturan
sözcüklerin deyimleşme derecelerine göre deyim ve deyimce alt başlıklarına bölünmüştür.
Öbeklerin anlamsal değişimleri temel alınarak yapılan bu sınıflandırma
denemesinde deyimlik yapılar bağlamdan ayrı düşünülemezdi. Bu yapıların örnek
cümleleri Türk edebiyatının önde gelen yazar ve şairlerinden Hüseyin Nihal
Atsız’ın altı roman ve bir şiir kitabından alınmıştır. Deyimlik yapıların
anlamları için TDK’nin genel ağdaki sözlüğü kullanılmış, anlam üzerinde
değişiklikler yapılmışsa belirtilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Deyimlik Yapı, Deyim, Deyimce, H.Nihal ATSIZ

ABOUT THE IDIOMATIC STRUCTURES

Öz

Idioms are conventional, formulaic components
of the vocabulary. Studies conducted on idioms reveal certain disagreements
among researchers. This study not only observes the researchers’ definitions of
the term “idiom” and how they differ from each other but also yields a test for
a new classification of the phrases used in it. A terminology for this
classification has been created where those phrases are named as idiomatic
structures. Being formulaic, consisting of at least two words and semantic
changes have been ascertained as the common features of idiomatic structures
which in accordance with their idiomaticness level, have also been divided into
two subclasses called idioms and formulae. Idiomatic structures couldn’t be
considered independent of context in this classification test based on semantic
changes of phrases. Sample clauses representing these structures have been
quoted from six novels and one poetry book of Hüsyin Nihal Atsız, a prominent
figure of Turkish literature and poetry. Official online dictionary of Turkish
Language Association (TDK) has been used for semantic explanations of the
idiomatic structures and semantical changes, if any, have been specified.

Anahtar Kelimeler

Idiomatic Structure, Idiom, Formulae, H.Nihal ATSIZ

Kaynakça

• AKKÖK ARICA, Elif (2008). Yabancı Dilde İmgesel Anlamlı Dil Öğelerinin Öğretimi. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.AKSAN, Doğan (1999). Türkçenin Gücü. Ankara: Bilgi Yayınevi.AKSAN, Doğan (2015). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim (1,2,3 ciltler). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. AKSOY, Ömer Asım (1953). “Atasözleri ve Deyimler Hakkında III”. Türk Dili 16: 205-208. Aksoy, Ömer Asım (1988). “Atasözleri, Deyimler”. TDAY Belleten 1962 217: 131-166. AKSOY, Ömer Asım (1984). “tek sözcüklü deyim var mı?” Çağdaş Eleştiri 10: 4-6.AKTUNÇ, Hulki (2019). Büyük Argo Sözlüğü (Tanıklarıyla). İstanbul Yapı Kredi Yayınları.AKYALÇIN, Necmi (2011). “Türkçe Deyimler Sözlüklerine Alınmış, Deyim Olmayan Kimi Söz Öbeklerine İlişkin Bir Değerlendirme”. Folklor/edebiyat 68:121-142. AKYALÇIN, Necmi (2012). Türkçemizin Anlamsal Zenginlikleri Deyimlerimiz. Ankara: Eğiten Kitap.Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. Türk Dil Kurumu. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_atasozleri&view=atasozleri (Erişim Tarihi: 27.03.2019). ATSIZ, H. Nihal (2010). Dalkavuklar Gecesi – Z Vitamini. İstanbul: Ötüken Neşriyat.ATSIZ, H. Nihal (2015a). Bozkurtlar. İstanbul: Ötüken Neşriyat. ATSIZ, H. Nihal (2015b). Deli Kurt. İstanbul: Ötüken Neşriyat.ATSIZ, H. Nihal (2015c). Ruh Adam. İstanbul: Ötüken Neşriyat.ATSIZ, H. Nihal (2015d). Yolların Sonu. İstanbul: Ötüken Neşriyat.BİRAY, Nergis (2005). “Kırgız Türkçesinde Deyimler ve Deyimlerin Sınıflandırılması Üzerine”. Ed. Gürer Gülsevin, Metin Arıkan. Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağanı. İzmir: 121-134.BOLULU, Osman (1998). “Deyimler – Deyimleyemeyenler”. Türk Dili 64:16-18.Büyük Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts&view=bts&kategori1=veritbn&kelimesec=91300 (Erişim Tarihi: 27.03.2019). CACCİARİ, Cristina ve LEVORATO, Maria Chiara (1998). “The Effect of Semantic Analyzability of Idioms in Metalinguistic Tasks”. Metaphor and Symbol 13(3): 159-177.ÇOTUKSÖKEN, Yusuf (1994). Deyimlerimiz. İstanbul: Özgül Yayınları. DEVELLİOĞLU, Ferit (1970). türk argo sözlüğü. Ankara: Bilgi Yayınevi.GÖKDAYI, Hürriyet (2008). “Türkçede Kalıp Sözler”. bilig 44: 89-110.GÖKDAYI, Hürriyet (2015). Türkçede Kalıp Sözler. İstanbul: Kriter Yayınları.HATİBOĞLU, Vecihe (1982). Türkçenin Sözdizimi. Ankara: Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.HATİBOĞLU, Vecihe (1988). “Kelime grupları ve kuralları”. TDAY Belleten 1963 11: 203-244.PARLATIR, İsmail (2008). Deyimler. Ankara: Yargı Yayınevi.PÜSKÜLLÜOĞLU, Ali (1995). Türkçe Sözlük. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.SİNAN, Ahmet Turan (2015). Türkçenin Deyim Varlığı. İstanbul: Kesit YayınlarıSİNAN, Ahmet Turan (2016). Deyimlerin Kısa Hikayeleri. İstanbul: Kesit Yayınları.SUBAŞI UZUN, Leyla (1991). “Deyimleşme ve Deyimleşme Dereceleri”. Dilbilim Araştırmaları 2: 29-39. SUBAŞI, Leyla (1988). Dilbilimi Açısından Deyim Kavramı ve Türkiye Türkçesindeki Örneklerin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.YÜCEOL ÖZEZEN, Muna (2001). “Türkçe Deyimler Üzerine Birkaç Söz”. Türk Dili 600: 869-879.