Bir Tercüme Metni Olarak Emir Buhârî'nin “Şerh-i Gazel-i Mevlânâ”'sı

Yıl 2021, Cilt: 25 Sayı: 2, 1 - 27, 30.12.2021

Hassan Abdallah Alzyout

https://doi.org/10.53372/turkoloji.938178

Öz

Türk mutasavvıf ve şairlerinden biri olan Mevlânâ'ya ait şiirler, Arap, Fars ve Türk kültürlerinde önemli bir yer kazanarak başta şerh ve tercüme olmak üzere farklı çalışmaların konusu olmuştur. Bu şiirlerden biri “Dûş vakt-i subh-dem der çarh pâyân yâftem” mısraıyla başlayan Farsça şiirdir. Şathiye türünde olup kimi şârihler tarafından gazel olarak nitelenirken diğerleri tarafından kaside olarak kabul edilen bu şiirin üzerinde birden fazla Türkçe şerh yazılmıştır. Türkçe olarak ilk defa Emîr Buhârî tarafından şerh edilen bu şiirin daha önce Osmanlı'da Yusuf b. Hamza el-Malâtî tarafından Arapça olarak da şerh edildiğini ve Emîr Buhârî'nin bu şiir üzerine yazdığı Türkçe şerhin bahsi geçen Arapça şerhin daha çok eksiltme ve özetleme yollarına başvurulmak suretiyle Türkçeye tercüme edilmesinden meydana geldiğini tespit etmiş bulunmaktayız. Başlıca iki bölüme ayırdığımız bu makalenin ilk bölümünde tercüme edilmiş olan Arapça şerh ve müellifi hakkında mümkün mertebe kısaca bilgi verdik. İkinci bölümünde ise Emîr Buhârî'nin eserini bir tercüme metni olarak inceledik.

Anahtar Kelimeler

Emir Buhari, Mevlânâ gazeli, Malâtî, tercüme, Mevlânâ, şathiye

Ameir al-Bukhari’s work “the Interpretation of Mawlana’s Ghazal” as a Translated Text

Öz

The great poetry of Mawlana (who is a mystic Turkish poet) has taken a high yet a very important profile in the Turkish culture. Further, many studies including commentaries and translations have been carried out on Mawlana’s poetry. One such example is his poetry written in Persian which begins with the following hemistich “Dûş vakt-i subh-dem der çarh pâyân yâftem”. This type of poetry is not only considered as an art of Shathiya (a superficial yet a religious kind of poetry), but also has been interpreted by several exponents. Some of them held this type of poetry as likely to be Ghazal (sensual poetry), and some others believed it was a normal poetry. This type of poetry first interpreted in Turkish, prior to the time of al-Bukhari, but later we came up with a fact bringing to light that this poetry was interpreted in Arabic even before the time of Ottoman empire by Yousuf Bin Hamzah al-Malati. Taking into account the comparison between the two interpretations, it has been proved that the Turkish version by al-Bukhari is mainly a nonliteral translation of the Arabic version by al-Malati. Equally important to mention that al-Bukhari almost intended to use the approach of summarizing and deletion through his translation. To sum up, this study is divided up into two major parts: One part involved the information about the Arabic interpretation which is the origin and its author, and the other part involved the study of al-Bukhari’s Turkish interpretation which is considered as a translated text.

Anahtar Kelimeler

Ameir al-Bukhari, al-Malati, translation, Mawlana, shathiya, Mawlana’s Ghazal

Kaynakça

• ALZYOUT, Hassan Abdallah (2013). İsmail Ankaravî ve Hikem-i Münderice fî Şerhi'l-Münferice'si. İstanbul: Yüksek Lisans tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, SBE.
• BABANZÂDE, Bağdatlı İsmail Paşa (1947). İzâhu’l-Meknûn fi'z-Zeyli ʻalâ Keşfi'ẓ-Ẓunûn ʻan Esâmi'l-Kutubi ve'l-Funûn. (haz. Kilisli Rifat Bilge) Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• BURSALI, Mehmed Tâhir. (2016). Osmanlı Müellifleri. (haz. M. A. Saraç ), Ankara.
• ÇELEBİOĞLU, Amil (1998). Hz. Mevlânâ’ya İzafe Edilen Bir Gazelin Şerhi. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, 519-524.
• DEMİR, Gökhan (2016). et-Tansîsü'l-Muntazar fî Şerhi Ebyâti't-Telhîs ve'l-Muhtasar (Transkripsiyonlu Metin-İnceleme). Trabzon: Doktora tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, SBE.
• DURKUT, Fatma (1997). Seyyid Ahmet Emir Buhari: Hayatı, Eserleri, Tasavvufi Görüşleri . Basılmamış YL tezi, Gazi Üniversitesi, SBE.
• EMÎR BUHÂRÎ, Seyyid Ahmed (66b-69b). Şerh-i Gazel-i Mevlânâ. Süleymaniye Kütüphanesi: Hacı Beşir Ağa (Eyüp) 99: 4.vr.
• FINDIKLILI, İsmet Efendi. (1989). Eş-Şeḳâiḳu'n-Nu‘mâniyye ve Zeyilleri: Tekmiletu'ş-Şekâik fi Hakki Ehli'l-Hakâik. (haz. Abdülkâdir Özcan) İstanbul: Çağrı Yayınları.
• GÜNDOĞDU, Cengiz (2002). Mevlânâ'nın (ö. 672/1273) Şathiyye Türünde Yazdığı Bir Gazeli'nin Şerhi: Şerh-i Ebyât-ı Celâleddîn-i Rûmî. Tasavvuf Dergisi(8), 27-46.
• İBNÜ'Ş-ŞERÎF, Muhammed (2006). Tercüme-i Reşehât. İstanbul: TDV.
• İNCE, Muhammet (2018). İbnü’l-Fârız’ın Hamriyye Kasidesinin Arapça, Farsça ve Türkçe Şerhleri. Ankara: Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, SBE.
• KARA, Mustafa (1995). Emîr Buharî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 11, 125-126.
• KARA, Mustafa (2008). Türkistan'ın Işığı Necmeddin-i Kübrâ. İstanbul: Hassa Mimarlık.
• Karataş, Ahmet (2017, December). Müderris-Müftü Mehmed Kemâleddin Harputî’nin Kasîde-i Tantarâniyye Şerhi. RTEÜİFD (Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi), 6(12), 49-96.
• KÂTİB ÇELEBi, Hâcı Halîfe Mustafâ (1941). Keşfu’ẓ-Ẓunûn ‘an Esâmi'l-Kutub ve'l-Funûn. (haz. Rifat Bilge), Beyrut: Dâru İhyâ’i't-Turâsi'l-Arabî.
• KURNAZ, Cemal & TATÇI, Mustafa. (2001). Türk Edebiyatında Şathiyye. Ankara: Akçağ Yayınları.
• KURNAZ, Cemal & TATÇI, Mustafa. (1999). İstanbul'da Buharalı Bir Mutasavvıf: Emir Buhari. Ankara: Akçağ Yayınları.
• KUTLUK, Mustafa Beyânî (1997). Teẕkiretü’ş-Şu‘arâ. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• MALÂTÎ, Yusuf b. Hamza ( 1b-45a). Şerhu Gazeli Molla Celâluddîn. Süleymaniye Kütüphanesi: Ayasofya 1859: 45.vr.
• MEHMED Süreyya (1996). Sicill-i Osmani. (haz. Nuri Akbayar), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
• MÜSTAKİMZÂDE, Süleyman Efendi. (2000). Mecelletu'n-Nisâb fi'n-Nisebi ve'l-Kunâ ve'l-Elkâb. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• NEV‘İZÂDE ATÂÎ, Atâullah Efendi (1989). Eş-Şeḳâiḳu'n-Nu‘mâniyye ve Zeyilleri: Ḥadâ’iḳü'l-Haḳā’ik fî Tekmileti'ş-Şeḳâ’ik. (haz. Abdulkâdir Özcan), İstanbul: Çağrı Yayınları.
• ŞEYHİ MEHMED EFENDİ. (1989). Eş-Şeḳâiḳu'n-Nu‘mâniyye ve Zeyilleri: Vekâyʻu'l-Fudalâ (Cilt III). (haz. Abdülkâdir Özcan), İstanbul: Çağrı Yayınları.
• TAŞKÖPRÜZÂDE, Ahmed Efendi (1985). eş-Şeḳâiḳu'n-Nu‘mâniyye fî ʻUlemâʼi'd-Devleti'l-ʻOs̱mâniyye. (A. S. Furat, Dü.) İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Şarkiyat Araştırma Merkezi Yayınları.
• TEK, Abdurrezzak (2016). İstanbul'da Buharalı Bir Derviş: Emir Ahmed Buhari. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• ÜSKÜDARİ, Mustafa İsâmeddin (29b-33b). et-Tuhfetu'd-Dârriye fî Şerhi Kasîdeti‟l-Ensâriyye. Süleymaniye Kütüphanesi: Esad Efendi 2758/2: 4.vr.
• YAZAR, Sadık. (2011). Anadolu Sahası Klasik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği. Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, SBE.
• YAZAR, Sadık. (2015). Ebû Hâmid Muhammed el-Gırnâtî, Tercüme-i Tuhfetü'l-Elbâb ve Nuhbetü'l-A'cab, Gırnâtî Seyahatnamesi. İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• ZEHEBÎ, Şemsuddîn. (2006). Siyeru A‘lâmi’n-Nubelâ. (Thk. Muhammed eş-Şebrâvî), Kâhire: Dâru'l-Hadîs.
• ZİRİKLÎ, Hayruddîn (2002). el-A‘lâm: Ḳâmûsu't-Terâcimi li-Eşheri'r-Ricâli ve'n-Nisâ mi-ne’l-‘Arabi’l-Mubta‘rribîne ve’l-Musteşriḳîn. Beyrut: Dâru'l-‘İlm li'l-Melâyîn.