KAHRAMAN KADIN ARKETİPİ OLARAK ZEYNA KARAKTERİ VE YALNIZ EFE

Yıl 2024, Cilt: 27 Sayı: 1, 61 - 87, 31.12.2024

Nuray Üçkarakaya , Beyda Kutlu

https://doi.org/10.53372/turkoloji.1585458

Öz

Bir eserin çeşitli inceleme yöntemleriyle tahlilini yapmak, incelenen eserin görünmeyen katmanlarını öne çıkarmaya yardımcı olmaktadır. Bireyin duygu ve düşünce dünyasına yönelen edebi eserler aynı zamanda kişinin bilinçaltını da sembolik ya da imgesel özelliklerde ortaya koyabilir. Geçmişten beri şiir ve roman incelemelerinde yazarın bakış açısına göre farklı yöntemler uygulanmaktadır. Bu bakış açıları okura, eseri anlamlandırmasında farklı pencereler açar. Bu inceleme metotlarından biri de “arketipsel inceleme”dir. Arketipler aracılığıyla mitlerin, masalların ve diğer halk edebiyatı ürünlerinin de çözümlemesi yapılmıştır. Ele alınan bu makalede arketipsel inceleme yöntemi ile dört eser incelenmiştir. Makale yedi ana başlık ve yedi alt başlıktan oluşmaktadır. Ana başlıklarda Türk edebiyatında kadına bakış, Savaşçı Prenses: Zeyna, Yalnız Efe, Vatan yahut Silistre, Domaniç Dağlarının Yolcusu adlı yapıtlardaki kahraman kadınlar tespit edilip incelenmiş ve arketip kavramı açıklanmıştır. Alt başlıklarda ise ele alınan eserlerdeki kadın kahramanların bağımsız, savaşçı ve cesur özellikler göstermesinden hareketle bu kahramanlar; kadın, anne, savaşçı-kahraman, yeniden doğuş, dağ, gölge ve animus arketipleriyle incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Carl Gustav Jung, arketip, Zeyna, kadın, Yalnız Efe

Kaynakça

• AL, H. (2018). Ömer Seyfettin’in Hikâyelerinde Savaşçı Arketipi. Uluslararası İnsan Çalışmaları Dergisi. Sayı 1, s.1-12.
• AYIK, Ayşegül. (2019). Fecr-i Âtî Romanında ve Hikâyesinde Kadın. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi.
• BAKIRCI, N. (2023). Türk Masallarında Olağanüstü Dağlar. Kamu Yönetimi Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi. Sayı 5, s.1-21.
• BARS, M. (2014). Türk Kahramanlık Destanlarında Kadın Tipleri. International Journal of Languages’ Education and Teaching. Sayı 3, s.122-140.
• BAYAT, F. (2006). Türk Mitolojisinde Dağ Kültü. Folklor/Edebiyat Dergisi. Sayı 12, s.47-60.
• BOZA, B. (2021). ‘‘Uzun Beyaz Bulut Gelibolu’’ Romanında Kadın Arketipi. I. Uluslararası Türkbilim Öğrenci Kurultayı Bildiriler Kitabı. s.566-572.
• CAMPBELL, Joseph ve Bill MOYERS (2013). Mitolojinin Gücü: Kutsal Kitaplardan Hollywood Filmlerine Mitoloji ve Hikayeler. 3.Baskı, İstanbul: Mediacat Yayıncılık.
• DURAN, Gülen Eren (2015). Vahşi Kadın Arketipi ve Heykel. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi.
• DÜNDAR, S. (2021). Türk Edebiyatında Kadının Yeri. Uluslararası Sanat ve İlim Derneği.
• EGE, F. (2021). Campbell’ın Monomit ve Jung’un Arketip Kavramları Bağlamında ‘‘Trak-Trak Kabakcığım’’ Masalının İncelenmesi. Humanitas. Sayı 9, s.231-243.
• ERGÜVEN, M. (2006) ‘‘Aydınlıkta Görmek’’. İstanbul: Agora Kitaplığı.
• FORDHAM, F. (2015). ‘‘Jung Psikolojisinin Ana Hatları’’. 9. Baskı, İstanbul: Say Yayınları.
• FROMM, E. (2000). ‘‘Sevme Sanatı’’ . 11. Baskı, İstanbul: Say Yayınları.
• GÜMÜŞ, H. (2021). Arketipsel Eleştirinin Temel Kaynakları. GAB Akademi. Sayı 1, s.133-148.
• GÜNGÖR, Aylin. (2020). Kültürel Anlatılarda Amazon Kadını: Hareketli Bir Çizgi Roman Uygulaması. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• HAN, T. (2023). Kadın Kavramının Toplumsal Bakış Açısından İncelenmesi ve Kadın Kadındır Sosyal Sorumluluk Kampanyası. Technıcs: Journal of Applied Technologies. s.155-164.
• https://22dakika.org/xena-warrior-princess-tanitim/ (Erişim Tarihi: 15.01.2024).
• JUNG, C. Gustav. (2016). ‘‘Analitik Psikoloji Sözlüğü’’. İstanbul: Pinhan Yayınları.
• JUNG, C. Gustav. (2009). ‘‘Anılar, Düşler, Düşünceler’’. 4. Baskı, İstanbul: Can Yayınları.
• JUNG, C. Gustav. (2001). ‘‘Dört Arketip’’. İstanbul: Metis Yayınları.
• KANDİYOT, D. (2015), ‘‘Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar (Kimlikler ve Toplumsal Dönüşümler)’’. İstanbul: Metis Yayınları.
• KANTER, Beyhan. (2009). Servet-i Fünûn Edebiyatı Romanlarında Aile, Kadın ve Çocuk. Doktora Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.
• KABALCI, E. (2019). Anne Arketipinin Didem Madak’ın Şiirlerindeki İzleri. Folklor/Edebiyat Dergisi. Sayı 97, s.167-182.
• KARAKOÇ, E. (2020). Yenilmez Persleri Bozguna Uğratan Kadın Hükümdar Tomris ve Mensubu Olduğu İskitlerin Türklüğü Meselesi. s.1-15.
• KEMAL, N. (2019). ‘‘Vatan yahut Silistre’’. 1. Baskı, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• KEMAL, N. (2017). ‘‘Vatan yahut Silistre’’. 1. Baskı, İstanbul: Kapı Yayınları.
• KORUCU, A. (2019). Ruh Adam’da Animayla Aydınlanan Yeniden Doğuş Arketipi: Selim Pusat’ın Sonsuz Istırabı. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi. Sayı 1, s.710-724.
• KIRTIL, O. (1999). Türk Romanında Kadın ve Bir Tereddüdün Romanı. Kadın Araştırmaları Dergisi. Sayı 5, s.127-142.
• MORAN, Berna (2012). ‘‘Edebiyat Kuramları ve Eleştiri’’. İstanbul: İletişim Yayınları.
• NAS, Ş. (2021). Dede Korkut’tan Klasik Türk Edebiyatına Kadın. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. Sayı 1, s.164-195.
• NİHAL, Ş. (2013). ‘‘Domaniç Dağlarının Yolcusu.’’ 14. Baskı, İstanbul: Timaş Yayınları.
• OKTAY, G. (2020). Kılık Değiştirmenin En Makbul Hâli: Erkeksi Kadın Versus Kadınsı Erkek. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Sayı 1, s.337-360.
• ÖNAL, S. (2022). Tanzimat Tiyatrosunda Kılık Değiştirme Motifi. Sanat ve İkonografi Dergisi. Sayı 2, s.1-9.
• ÖNDER, Ç. (2019). Pınar Kür ve Roman Kişilerinin Erginlenme Sürecinde Paris: Jun’un ‘Yeniden Doğuş’ Arketipine Göre Bir Analiz’’. Folklor/Edebiyat. Sayı 97, s.153-166.
• ÖZARSLAN, E. (2017). ‘‘Yalnız Efe ve Diğer Hikayeler’’. Ankara: Korza Yayıncılık.
• ÖZCAN, D. (2021). Kadın Kahramanların İzinde Türk Destanları. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi. Sayı 3, s.99-115.
• ÖZCAN, Tarık ve Sema ORUÇ (2020). Cumhuriyet Dönemi (1923-1938) Türk Romanında Kadın İmgesi: Kafesin Ardından Kur(t)uluşa. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. Sayı 2, s.121-131.
• ÖZEN, B. (2023). Türk Edebiyatında Ölümcül Kadın ve Kurban Tiplerinin Gelişimi. BAU ART Sanat Dergisi. Sayı 1, s.19-36.
• ÖZSARI, M. (2006). Ömer Seyfettin’in Hikâyelerinde Efeler. Ömer Seyfettin Sempozyumu Bildiriler Kitabı. s.1-6.
• ÖZTOPANLAR, Z. (2019). Değişen Devlet Karşısında Değiş(e)meyen Kadın: Vatan yahut Silistre ve Kadın Erkekleşince Oyunlarında Kadına Biçilen Kaftan. s.135-148.
• PELİSTER, T. (2016). Othello’da İlkel Kavramı Bağlamında Gölge Arketipi. Yedi: Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi. Sayı 15, s.99-109.
• SEYFETTİN, Ö. (2015). ‘‘Yalnız Efe’’. İstanbul: Kuşak Yayınları.
• SEYFETTİN, Ö. (2006). ‘‘Yalnız Efe’’. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları.
• STEVENS, A. (2014). ‘‘Jung’’. Ankara: Dost Kitabevi.
• ŞAHİN, M. (2021). Batı Sanatında Tomris Han. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi. Sayı 10, s.1-17.
• TIGGES, W. (2017). A Woman Like You? Emma Peel, Xena: Warrior Princess, and the Empowerment of Female Heroes of the Silver Screen. s.127-146.
• TÜRKAN, K. (2021). Kerem ile Aslı Hikâyesinde Anne Arketipi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. Sayı 77, s.63-68.
• INDİCK, W. (2011). ‘‘Senaryo Yazarları İçin Psikoloji’’. İstanbul: Agora Kitaplığı.
• ULUTAŞ, N. (2016). Arketipsel Eleştiri Bağlamında Turgay Nar’ın Gizler Çarşısı Oyunu Üzerine Bir İnceleme. Sayı 11, s.659-680.
• USLU, A. (2017). Şükufe Nihal’in ‘‘Domaniç Dağlarının Yolcusu’’ Adlı Eseri Üzerine Bir İnceleme. Eurasian Conference on Language& Social Sciences. s.314-327.
• YAVUZER, M. (2018). Cemal Süreya’nın Şiirlerinde Kadın Arketipi. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Sayı 41, s.133-150.
• YILDIZ, N. (2019). ‘‘Türk Dünyası Destancılık Geleneği ve Destanlar’’. Ankara: Akçağ Yayınları.
• YILMAZ, N. (2019). Ömer Seyfettin’in ‘‘Yalnız Efe’’ Adlı Öyküsündeki Arketip(sel imge)ler. Edebi Eleştiri Dergisi. Sayı 3, s.234-244.