BALKANLAR'DA SON OSMANLI PADİŞAHI: SULTAN V. MEHMED REŞAD'IN 1911 YILINDAKİ RUMELİ SEYAHATİ

Yıl 2017, Cilt: 2 Sayı: 2, 1 - 39, 31.12.2017

Kemalettin Kuzucu

Öz

ÖZ

Sultan V. Mehmed
Reşad 1909 yılında tahta çıktı. Onu seleflerinden ayıran en önemli fark, halkla
kurmuş olduğu ilişkidir. Halkına verdiği değeri memleket gezileriyle
göstermiştir. Padişah Bursa, İzmit ve Edirne
vilayetlerine düzenlediği kısa ziyaretlerden sonra, 1911 yılında Rumeli
seyahatine çıkmıştır. Selanik, Manastır ve Kosova vilayetlerini kapsayan bu
seyahat üç hafta sürdü. Padişah gittiği yerlerde coşkuyla karşılandı. Padişah
buralarda yaşayan Sırp, Bulgar, Rum, Arnavut vs. topluluklarla yüz yüze temasta
bulundu. Fakirlere, mabetlere, eğitim kurumlarına ve sivil toplum kuruluşlarına
bolca bağış yaptı. Seyahatin özellikle Priştine bölümü görkemli ve heyecanlı
geçti. Burada, bölgeyi fetheden I. Murad’ın türbesinin etrafında on binlerce
kişinin katılımıyla Cuma namazı kılınıp dua edildi. Bu seyahatle, bir yandan
Balkan ulusları arasındaki çatışmaların önlenip barış sağlanması, diğer yandan
bu ulusları bağımsızlık için tahrik eden emperyalist devletlere siyasi mesaj
verilmesi hesap edilmişti. Seyahat kısmen amacına ulaştı. Barış sağlandı. Ancak
bu çok kısa sürdü. Bir yıl sonra başlayan Balkan Savaşları neticesinde Edirne
dışındaki bütün şehirler imparatorluktan ayrıldı.

Anahtar kelimeler:
Sultan Mehmed Reşad, İttihad ve Terakki, Arnavutlar, Rumeli seyahati, iç barış.

Anahtar Kelimeler

Sultan Mehmed Reşad, İttihad ve Terakki, Arnavutlar, Rumeli seyahati

Kaynakça

• Abdülmecid Fehmi, Manastır’ın Unutulmaz Günleri, Beynelmilel Ticaret Matbaası, Manastır 1327. Ahmed Ağayef, “Mutabassır Olalım”, Tercümân-ı Hakikat, nr. 10857, 24 Cemâziyelâhir 1329, s. 1. Ahmed Cevdet, “Padişah ve Onun Avrupa’daki Tesiri”, Yeni İkdâm, nr. 457, 18 Cemâziyelâhir 1329/16 Haziran 1911, s. 1. Ahmed Emin, “Hakan-ı Mağfûrun Tercüme-i Hâli ve Hayatı”, Vakit, nr. 256, 4 Temmuz 1334-1918, s. 1-2. Alkan, Ahmet Turan, İkinci Meşrutiyet Devrinde Ordu ve Siyaset, Ufuk Kitapları, 2. Baskı, İstanbul 2001. Andonyan, Aram, Balkan Harbi Tarihi, çev. Z. Biberyan, Sander Yayınları, İstanbul 1975. Babanzâde İsmail Hakkı, “Üçüncü Kosova”, Senin, nr. 1003-27, 19 Cemâziyelâhir 1329/17 Haziran 1911, s. 1 Bozbora, Nuray, “Arnavut Milliyetçiliğinin Gelişimi”, Balkanlar El Kitabı, der. O. Karatay-B. A. Gökdağ, KaraM&Vadi Yayınları, Ankara 2006, I, 568-588. Çakılcı, Diren, “Unutulmuş Bir Seyahat-i Hümâyûn: Sultan Abdülmecid’in Selanik Ziyareti”, Tarih Dergisi, Sayı 65, İstanbul 2017, s. 63-98. Çakmak, Aydın, Sürgünde Bir Hakan: II. Abdülhamid’in Selanik ve Beylerbeyi Günleri, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2014. Çelebi, Mevlüt, Sultan Reşad’ın Rumeli Seyahati, Akademi Kitabevi, İzmir 1999. Danişmend, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, c. IV, Türkiye Yayınevi, İstanbul 1955. Demirel, Fatmagül, “Sultan Mehmed Reşad’ın Edirne Seyahati (28 Ekim-3 Kasım 1910)”, Edirne’nin Fethinin 650. Yılı Sempozyumu Bildirileri Kitabı, Edirne 2012, s. 341-348. Emecen, Feridun, “Kosova Savaşları”, DİA, Ankara 2002, XXVI, 221-224. Eren, İsmail, “Kosova’da I. Murad Hüdâvendigâr Türbesine Ait Tarihî Bir Belge”, Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, Sayı 4-5, İstanbul 1976, s. 69-75. Hacı Adil, “Kosova Sahrasında Cuma Namazı”, Senin, nr. 997-21, 13 Cemâziyelâhir 1329, s. 2. “Hakan-ı Mağfûrun Seyahatleri”, İkdâm, nr. 8688, 25 Ramazan 1336/4 Temmuz 1918. Hakkı Tarık, “Seyahat-i Hümâyûn-Üsküp’te”, Senin, nr. 1001-25, 17 Cemâziyelâhir 1329, s. 2. __________, “Seyahat-i Hümâyûn-Priştine’ye Hareket”, Senin, nr. 1002-26, 18 Cemâziyelâhir 1329, s. 2. Hüseyin Câhid, “Siyasiyât: Sultan Mehmed Hân-ı Sâdis Hazretleri”, Tanîn, nr. 3439, 6 Temmuz 1334-1918, s. 1. Hüseyin Şevket, Kosova Sahrası: Maziyi İhya Âtîyi İhya Eden Bir Mahşer-i İkbâl, Rumeli Matbaası, Selanik 1327. “İmâm’ül-Müslimîn Meşhed-i Hudâvendigâr’da”, Sırât-ı Müstakîm, nr. 146, 18 Cemâziyelâhir 1329, 249-253. İşlet Sönmez, Banu, II. Meşrutiyette Arnavut Muhalefeti, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2007. İrtem, Süleyman Kâni, “Meşrutiyet’te Saray ve Bâbıâli-44: Sultan Reşad’ın Arnavutluk Seyahati, Yoldaki Merasim”, Akşam, nr. 7407, 6 Haziran 1939, s. 10 __________, “Meşrutiyet’te Saray ve Bâbıâli-45: Sultan Reşad’ın Arnavutluk Seyahati, Kosova Sahrasında Okunan Beyanname-Rumeli’den Avdet”, Akşam, nr. 7409, 8 Haziran 1939, s. 12. __________, “Meşrutiyet’te Saray ve Bâbıâli-46: İtalya’nın Trablus Üzerindeki Emelleri ve Teşebbüsleri”, Akşam, nr. 7409, 8 Haziran 1939, s. 10. Jelavich, Barbara, Balkan Tarihi, c. II, çev. Z. Savan, Küre Yayınları, İstanbul 2006. Karaman, Mehmet Ali, “Sultan Reşad’ın Rumeli Seyahati” Balkan Tarihi, ed. Z. Gölen-A. Temizer, Osmanlı Mirası ve Türk Kültürünü Araştırma Derneği Yayınları, Ankara 2016, I, 57-76. Kelekyan, Diran, “Bugün” Sabah, nr. 7808, 18 Cemâziyelâhir 1329, s. 1. __________, “Rumeli’de: Âsâr-ı Şefkat-i Mülûkâne ve Malisörler”, Sabah, nr. 7814, 24 Cemâziyelâhir 1329, s. 1. __________, “Seyahatin Cihet-i Felsefiyyesi: Kuvve-i İcrâiyye ve Şekli hükümet” Sabah, nr. 7819, 29 Cemâziyelâhir 1329, s. 1. Korkmaz, Şerif, “Sultan Abdülmecid’in İlk Memleket Gezisi (26 Mayıs-12 Haziran 1844)”, AÜ Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), Sayı 25, Ankara 2011, s. 361-369. Kurat, Akdes Nimet, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye Kadar, 3. Baskı, TTK Yayınları, Ankara 1993. Kutlu, Sacit, Milliyetçilik ve Emperyalizm Yüzyılında Balkanlar ve Osmanlı Devleti, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2007. Kuzucu, Kemalettin, “Rumeli’deki Son Sultan”, Atlas Tarih, Sayı 17, Aralık 2012-Ocak 2013, s. 94-99. __________, “Kosova’daki Tarihî ve Kültürel Mirasımız Meşhed-i Hüdavendigar”, Bir İnsan-ı Selîm Prof. Dr. Azmi Özcan Armağanı, ed. R. Arkan-H. Demiryürek, Lotus Yayınevi, Antalya 2016, s. 111-148. __________, “Kendine Nekes Halkına Mükrim Padişah”, Sultan V. Mehmed Reşad ve Dönemi Uluslararası Sempozyumu, 2-4 Kasım 2017, İstanbul, yayımlanmamış bildiri. Levi, Sam, Sevgili Padişahımız Efendimiz Sultan Mehmed Han-ı Hâmis Hazretlerinin Selanik’i Teşrifleri Hatırasıdır (Souvenir Du Vauage S. M. I. Le Sultan Mehmet V), Selanik 1327; Üzeyir Karataş, Sultan Mehmed Reşad’ın Rumeli Seyahati Albümü, TBMM Milli Saraylar Yayınları, İstanbul 2017. Lütfi Fikri, “Selanik’te Cavid Bey’in Kırdığı Potlar”, Tazmînât, nr. 46-23, 15 Cemâziyelâhir 1329, s. 3. __________, “Avrupalılar Bize İnanmıyorlar”, Tazminât, nr. 55-32, 24 Cemâziyelâhir 1329, s. 1. Lütfi Simavî, Sultan Mehmed Reşad Han’ın ve Halefinin Sarayında Gördüklerim, Matbaa-yı Osmâniye, İstanbul 1340. Mahmud Sadık, “Zât-ı Şahâneyi Karşılarken”, Sabah, nr. 7820, 1 Receb 1329, s. 1. Manastırlı İsmail Hakkı, Kosova Sahrası Mev‘izası, Selanik 1327. Mehmed Asım, “Padişahımızın İrtihali”, Vakit, nr. 256, 4 Temmuz 1334-1918, s. 1. Mehmed Atâ, “Gazi Sultan Mehmed Hân-ı Hâmis’in Müddet-i Saltanatı Vekâyiine Bir Nazar”, İkdâm, nr. 8689, 26 Ramazan 1336/5 Temmuz 1334, s. 2. Mercan, Mehmet, “Sultan Abdülmecid’in Rumeli Gezisi Hakkında Bazı Tespitler”, Tarih İncelemeleri Dergisi, c. XXIV, Sayı 1, İzmir 2009, s. 81-100. __________, “Osmanlı Padişahlarının İzmit ve Hereke’ye Yaptığı Geziler”, Uluslararası Karamürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Kocaeli 2016, I, 687-699. Muhyiddin, “Bursa’dan Avdet-i Şâhâne”, Tanîn, nr. 323, 20 Şaban 1327/5 Eylül 1909, s. 2-3. __________, Muhyiddin, “Padişahımızın İrtihalleri”, Tanîn, nr. 3437, 25 Ramazan 1336/4 Temmuz 1918, s. 1. Müfid Şemsi, Şemsi Paşa, Arnavudluk ve İttihad-Terakki, haz. A. N. Galitekin, Nehir Yayınları, İstanbul 1995. Osmanoğlu, Ayşe, Babam Sultan Abdülhamid (Hatıralarım), 3. Baskı, Selçuk Yayınları, Ankara 1986. Özcan, Abdülkadir, “II. Mahmud’un Memleket Gezileri”, Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu’na Armağan, İÜEF Tarih Araştırma Merkezi Yayını, İstanbul 1991, s. 361-369. Özger, Yunus, “Sultan Mehmed Reşad’ın Edirne Seyahati”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Sayı 22, Bahar 2017, s. 135-162. __________, “Sultan Abdülmecid’in İzmit ve Hereke Seyahatleri”, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Kocaeli 2017, II, 869-883. Öztuna, Yılmaz, Rumeli’ni Kaybımız 93 ve Balkan Savaşları, Ötüken Neşriyat, İstanbul 1990. Pears, Sir Edwin, Forty Years in Constantinople, D. Appleton and Company, New York 1916. Price, G. Ward, “Bir Hükümdar-ı Fatîn”, Sabah, nr. 7796, 6 Cemâziyelâhir 1329/4 Haziran 1911, s. 1. Reinert, Stephen W., “Niş’ten Kosova’ya: I. Murad’ın Son Yıllarına İlişkin Düşünceler”, Osmanlı Beyliği (1300-1389), ed. E. A. Zachariadou, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1997. “Sadr-ı Esbak Kamil Paşa Hazretleriyle Mülâkat”, Matbuât, nr. 68-6, 8 Receb 1329. Samih Rıfat, “An‘anât-ı Tarihiyye” Sabah, nr. 7807, 17 Cemâziyelâhir 1329, s. 1. Selanikli Hilmi, Musavver Büyük Osmanlı Tarihi, Kasbar Matbaası, Dersaâdet 1329; Manastır’ın Unutulmaz Günleri, haz. Ayşe Şen-Ali Birinci, Akademi Kitabevi, İzmir 1993. Selvi, Haluk, “Sultan Mehmed Reşad’ın İzmit Seyahati (27-28 Ekim 1909)”, Uluslararası Karamürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Kocaeli 2016, II, 925-946. “Seyahat-i Padişahî ve Hisse-i Mefharet”, Donanma, nr. 16, Receb 1329, s. 1442-1443. “Seyahat-i Hümâyûn Tafsilatı”, Donanma, nr. 16, Receb 1329, s. 1463-1470. Shaw, Stanford J.-Ezel Kural Shaw, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, c. II, çev. M. Harmancı, e Yayınları, İstanbul 2000. Süleyman Tevfik, II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Elli Yıllık Hatıralarım, haz. T. Yıldırım-Ş. Özdemir, Dün Bugün Yarın Yayınları, İstanbul 2011. Şükrü Kamil, “Sevgili Padişahımız Geliyor: Millet Bayramı” Yeni Gazete, nr. 1019, 29 Cemâziyelâhir 1329, s. 1. Tetik, Fatih, “Meşrutiyet Padişahı Olarak Sultan V. Mehmed Reşad’ın Mizacı ve Yönetim Tarzı”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, Sayı 37, İstanbul 2017, s. 97-119. Ubeydullah Esad, “İstanbul’dan Meşhed-i Hudâvendigâr’a”, Resimli Kitâb, Mayıs 1327, s. 511-533. Uşaklıgil, Halid Ziya, Saray ve Ötesi, İnkılap ve Aka Kitabevleri Koll. Şti., İstanbul 1965. Yazıcı, Nesimi, “İsmail (Tuncu) Bey’in Hâtıra-i Seyahat’inde Sultan Reşad’ın Rumeli Ziyareti: Kosova”, Belleten, cilt LXXVIII, Sayı 283, Ankara 2014, s. 1099-1135. Ziya Gökalp, Kızıl Elma, Hayriye Matbaası, Akkurum 1330. Zürcher, Erik Jan, Savaş, Devrim ve Uluslaşma Türkiye Tarihinde Geçiş Dönemi (1908-1928), çev. E. Aydınoğlu, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2005. 3. Süreli Yayınlar Donanma İkdâm/İktihâm/Yeni İkdâm İttihâd Matbuât/Tazmîmât/Tesisât Resimli Kitâb Sabah, Servet-i Fünûn Sırât-ı Müstakîm Tanîn/Yeni Tanîn Tecellî Tercümân Tercümân-ı Hakikat Yeni Gazete Vakit