Yansıtıcı Düşünme: Tüm Boyut ve Ögelerine Kavramsal Bir Bakış

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 2, 236 - 256, 31.12.2021

Etem Yeşilyurt

Öz

Başta gelişmiş ülkeler olmak üzere birçok ülkenin eğitim sistemlerine yerini alan düşünme becerileri ve öğretimi eğitim alanında giderek özem kazanmaktadır. Düşünme becerilerinden biri de yansıtıcı düşünmedir. Türkiye Cumhuriyeti’nde 2005-2006 akademik yılından itibaren uygulamaya konulan öğretim programlarında içlerinde yansıtıcı düşünmenin de yer aldığı düşünme becerilerine yer verilmiş ve öğrencilere kazandırılması gereken beceriler arasında göstermiştir. Alanyazında yansıtıcı düşünme ile problem çözme, dil öğretimi, öz değerlendirme, tutum, akademik başarı, düşünme becerileri, düşünme etkinlikleri ve eğilimleri, ölçek geliştirme gibi değişkenlerle ilişkili ve araştırmaya dayalı birçok çalışma bulunmaktadır. Ancak yansıtıcı düşünme konusunda kuramsal çalışmaların az olması da dikkat çekmektedir. Bu çalışma, kavramsal bir bakış açısıyla yansıtıcı düşünmeyi tüm boyutlarıyla ve ögeleriyle açıklamak amacıyla yapılmıştır. Çalışmanın yapılmasında nitel araştırma yaklaşımı içerisinde yer alan doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır. Çalışma kapsamında öncelikle yansıtıcı düşünmenin ne olduğu açıklanmış bu düşünme becerisi ile diğer düşünme becerileri arasındaki ilişki ele alınmıştır. Yansıtıcı düşünmeyle ilgili temel görüşlere yer verildikten sonra yansıtıcı düşünmeyi geliştirici yaklaşımlara, öğrenme ve öğretme ortamı özelliklerine değinilmiştir. Bunların yanı sıra çalışmanın içeriğinde yansıtıcı düşünme düzeylerine, yansıtıcı düşünmeyi benimseyen öğretmen özelliklerinin neler oluğuna, yansıtıcı düşünmenin öğrenci ve öğretmen açısından yararlarına da yer verilmiştir. Bu bağlamda bu çalışma kapsamında yansıtıcı düşünme tüm boyut ve ögeleriyle bir bütün olarak ele alınmış ve açıklanmıştır. Bir bakıma “yansıtıcı düşünme açısından eğitimci el kitabı” şeklinde olan bu çalışmanın alanyazına, eğitim alanına, öğretmen yetiştirme sürecine ve eğitimin paydaşlarına katkı sağlaması umulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Düşünme,, Düşünme Becerileri,, Yansıtıcı Düşünme,, Öğretim.

Kaynakça

• Albayrak, M., Şimsek, M. & Yazıcı, N. (2018). Problem çözmeye yönelik inanç ve yansıtıcı düşünme becerisinin matematik başarısını yordama gücü. Journal of Human Sciences, 15(2), 807-815.
• Altın, M. & Saracaloğlu, A. (2018). Yaratıcı, eleştirel ve yansıtıcı düşünme: Benzerlikler-farklılıklar. Uluslararası Güncel Eğitim Araştırmaları Dergisi, 4(1), 1-9.
• Aydın, M. & Çelik, T. (2013). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının yansıtıcı düşünme becerilerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 34(34), 169-131.
• Aydoğdu, Ü. R., Karamustafaoğlu, O. & Bülbül, M. Ş. (2017). Akademik araştırmalarda araştırma yöntemleri ile örneklem ilişkisi: Doğrulayıcı doküman analizi örneği. Z.G. Eğitim Fakültesi Dergisi, (30), 556-565.
• Bakırcıoğlu, R. (2012). Ansiklopedik eğitim ve psikoloji sözlüğü. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Baş, G. & Beyhan, Ö. (2012). İngilizce dersinde yansıtıcı düşünme etkinliklerinin öğrencilerin akademik başarılarına ve derse yönelik tutumlarına etkisi. Amasya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(2), 128-142.
• Başol, G. & Evin Gencel, İ. (2013). Yansıtıcı düşünme düzeyini belirleme ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 13(2), 929-946.
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40.
• Cengiz, C. & Karataş, F. Ö. (2016). Yansıtıcı düşünme ve öğretimi. Milli Eğitim, (211), 5-27.
• Çakır, R. & Ozan, C. E. (2018). FeTeMM etkinliklerinin 7. sınıf öğrencilerinin akademik başarıları, yansıtıcı düşünme becerileri ve motivasyonlarına etkisi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 38(3), 1077-1100.
• Çam Aktaş, B. (20169. Pedagojik formasyon programı öğrencilerinin eleştirel okuma özyeterlik algısı ve yansıtıcı düşünme eğilimlerinin incelenmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 15(59), 1186-1202.
• Çubukçu, Z. (2014). Öğrenme-öğretme kuram ve yaklaşımları (Ed: Filiz, S. B.), Düşünme becerileri (ss. 281-335). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Demirel, Ö. (2012). Eğitimde program geliştirme. Ankara: Pegem Akademi.
• Dewey, J. (1933). How we think: A restatement of the relation of reflective thinking to the educa-tive process. Boston, MA: D.C. Heath and Company.
• Dilekli, Y. & Orakcı, Ş. (2019). Öğretmenlerin yansıtıcı düşünme becerilerinin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. OPUS-Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 11(18), 1517-1539.
• Doğan Dolapçıoğlu, S. (2007). Sınıf öğretmenlerinin yansıtıcı düşünme düzeylerinin değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. Hatay: Mustafa Kemal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Doğanay, A. (2012). Öğretim ilke ve yöntemleri (Ed: A. Doğanay), Üst düzey düşünme becerilerinin öğretimi (ss.303-356). Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• Duban, N. & Yanpar Yelken, T. (2010). Öğretmen adaylarının yansıtıcı düşünme eğilimleri ve yansıtıcı öğretmen özellikleri ile ilgili görüşleri. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (19)2, 343-360.
• Eğmir, E. & Ocak, G. (2018). Eleştirel düşünme becerisi öğretim programı tasarısının öğrencilerin yansıtıcı düşünme becerilerine etkisi. Journal of Theoretical Educational Science, 11(3), 431-45.
• Eğmir, E. (2019). Öğretmen eğitiminde yansıtıcı düşünme uygulamalarına ilişkin Türkiye’de yapılmış çalışmaların analizi. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(1), 194-212.
• Elaldı, Ş. & Semerci, Ç. (2016). Yansıtıcı düşünme etkinlikleriyle destekli tam öğrenme modelinin tıp öğrencilerinin üstbiliş becerilerine etkisi. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(1), 63-82.
• Elaldı, Ş. (2013). Yansıtıcı düşünme etkinlikleri ile destekli tam öğrenme modelinin tıp fakültesi öğrencilerinin üstbiliş becerileri, öz-düzenleme stratejileri, öz-yansıtma becerileri, öz-yeterlik inançları, eleştirel düşünme becerileri ve akademik başarılarına etkisi. Doktora Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Erol, M., Erol, A., Çalışır, S. & Bozan, M. (2019). Öğretmenlerinin yansıtıcı düşünme eğilimleri ile yaratıcı düşünme düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Temel Eğitim, 1(2) , 20-29.
• Ersözlü Z. & Kazu, H. (2011). İlköğretim beşinci sınıf sosyal bilgiler dersinde uygulanan yansıtıcı düşünmeyi geliştirme etkinliklerinin akademik başarıya etkisi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(1), 141-159.
• Ersözlü, Z. N. (2008). Yansıtıcı düşünmeyi geliştirici etkinliklerin ilköğretim 5. sınıf öğrencilerinin sosyal bilgiler dersindeki akademik başarılarına ve tutumlarına etkisi. Doktora Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Fırat Durdukoca, Ş. & Demir, M. (2013). İlköğretim öğretmenlerin bazı değişkenlere göre yansıtıcı düşünme düzeyleri ve düşüncelerindeki öğretmen niteliklerinin yansıtıcı öğretmen niteliklerine uygunluğu. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(20), 357-374.
• Gedik, H., Akhan, N. E. & Kılıçoğlu, G. (2014). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının yansıtıcı düşünme eğilimleri. Mediterranean Journal of Humanities, IV(2), 113-130.
• Gedikoğlu, E. & Semerci, Ç. (2016). Yansıtıcı düşünme etkinlikleri destekli modüler öğretimin 5. sınıf bilişim teknolojileri ve yazılım dersinde öğrencilerin akademik başarılarına etkisi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26(2), 151-162.
• Gözütok, F. D. (2006). Öğretim ilke ve yöntemleri. Ankara: Ekinoks Yayınları.
• Güney, K. (2008). Mikro-yansıtıcı öğretim yönteminin öğretmen adaylarının sunu performansı ve yansıtıcı düşünmesine etkisi. Doktora Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Hasırcı, Y. & Sadık, D. (2011). Sınıf Öğretmenlerinin Yansıtıcı Düşünme Eğilimlerinin incelenmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(2), 195-210.
• Herdman, E. A. (2006). Derleme makale yazımında, konferans ve bildiri sunumu hazırlamada pratik bilgiler (Çev. Z. Dörtbudak). Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi, 3(1), 2-4.
• Kızılkaya, G. & Aşkar, P. (2009). Problem çözmeye yönelik yansıtıcı düşünme becerisi ölçeğinin geliştirilmesi. Eğitim ve Bilim, 34(154), 82-92.
• Koç Deniz, H. (2019). Matematik dersinde oyun ve etkinlik destekli ters yüz sınıf modelinin öğrenci başarısına, problem çözme ve problem çözmeye yönelik yansıtıcı düşünme becerilerine etkisi. Doktora Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Köksal, N. & Demirel, Ö. (2008). Yansıtıcı düşünmenin öğretmen adaylarının öğretmenlik uygulamalarına katkıları. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (34), 189-203.
• Köksal, N. (2006). Yansıtıcı düşünmenin öğretmen adaylarının öğretmenlik uygulamalarına katkıları. Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Lambert, G. (1976). The development of an observation instrument for detecting the presence of reflective teaching in classrooms (Electronic Thesis or Dissertation). Retrieved from https://etd.ohiolink.edu/
• MEB (2016). Öğretmenlik mesleği genel yeterlikleri, http://oygm.meb.gov. tr/meb_iys_dosyalar/2017_12/11115355_YYRETMENLYK_MESLEYY_GENEL_YETERLYKLERY.pdf, Erişim Tarihi: 04.04.2021.
• Moon, J. A. (2004). A handbook of reflective and experiential learning theory and practice. London: Routledge.
• Öcal, B. A. (2018). Scaffoldıng stratejilerinin müzik öğretmeni adaylarının çalgı öğretme ve yansıtıcı düşünme becerilerine etkisi (Marmara Üniversitesi örneği). Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Özdemir, İ. (2018). Müfettiş rehberliğinde öz-değerlendirme uygulamalarının öğretmenlerin öz-değerlendirme, yansıtıcı düşünme ve öğretim becerilerine etkisi. Doktora Tezi, Antalya: Akdeniz Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Özkan, U. B. (2019). Eğitim bilimleri araştırmaları için doküman inceleme yöntemi. Ankara: Pegem Akademi.
• Pollard, A. (2002). Readings for reflective teaching. London: Continuum.
• Rodgers, C. (2002). Defining reflection: another look at John Dewey and reflective thinking. Teachers College Record, 104(4), 842-866.
• Saygılı, G. & Atahan, R. (2014). Üstün zekâlı çocukların problem çözmeye yönelik yansıtıcı düşünme becerilerinin çeşitli değişkenler bakımından incelenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (31), 181-192.
• Schön, D. A. (1987). Educating the reflective practitioner: Toward a new design for teaching and learning in the professions. San Francisco: Jossey-Bass.
• Schunk, D. H. (2008). Learning theories: An educational perspective (Öğrenme teorileri: Eğitimsel bir bakışla; Çev. Editörü: M. Şahin; 2014), Yapılandırmacı teori (ss. 234-277; Çev. M. Y. Demir), Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Semerci, Ç. (2007). Öğretmen ve öğretmen adayları için yansıtıcı düşünme eğilimi (YANDE) ölçeğinin geliştirilmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 7(3), 1351-1377.
• Sönmez, V. (2008). Öğretim ilke ve yöntemleri. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Sünbül, A. M. (2011). Öğretim ilke ve yöntemleri. Konya: Eğitim Kitabevi.
• Şahin, A. (2011). Türkçe öğretmeni adaylarının yansıtıcı düşünme eğilimlerinin çeşitli değişkenlere göre değerlendirilmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 10(37), 108-119.
• Taşpınar, M. (2012). Öğretim ilke ve yöntemleri. Ankara: Elhan Kitap.
• TDK (2021a). Yansıtma. https://sozluk.gov.tr/, Erişim Tarihi: 03.04.2021.
• TDK (2021b). Düşünme. https://sozluk.gov.tr/, Erişim Tarihi: 03.04.2021.
• Tican, C. (2013). Yansıtıcı düşünmeye dayalı öğretim etkinliklerinin öğretmen adaylarının yansıtıcı düşünme becerilerine, eleştirel düşünme becerilerine, demokratik tutumlarına ve akademik başarılarına etkisi. Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Tok, Ş. (2008a). Yansıtıcı düşünmeyi geliştirici etkinliklerin öğretmen adaylarının öğretmenlik mesleğine yönelik tutumlarına, performanslarına ve yansıtmalarına etkisi. Eğitim ve Bilim, 33(149), 104-117.
• Tok, Ş. (2008b). Fen bilgisi dersinde yansıtıcı düşünme etkinliklerinin öğrencilerin akademik başarılarına ve fen bilgisi dersine yönelik tutumlarına etkisi. İlköğretim Online, 7(3), 557-568.
• Tümkaya, P. & Hurioğlu, A. (2013). Öğretim elemanlarının yansıtıcı düşünme eğilimleri. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22 (1), 243-256.
• Türk, N. (2017). İlkokul 4. sınıf sosyal bilgiler dersinde yansıtıcı düşünme uygulamalarının öğrencilerin sosyal bilgiler dersine ve çevreye yönelik tutumlarına etkisi. Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Ustabulut, M. Y. (2019). Yansıtıcı düşünme becerileri eğitiminin yabancı dil olarak Türkçe öğreten öğretmenler ve Türkçe öğretimi üzerindeki etkisi. Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Ünver, G. (2003). Yansıtıcı düşünme. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Ünver, G. (2007). Eğitimde yeni yönelimler (Ed: Ö. Demirel), Yansıtıcı düşünme (ss. 137-148). Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Yel, M. & Yiğitel, S. (2019). Ortaöğretim biyoloji dersi öğretiminde uygulanan yansıtıcı düşünmeyi geliştirme etkinliklerinin öğrencilerin akademik başarı ve tutumları üzerindeki etkisi. Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 39(3), 1289-1317.
• Yeşilyurt, E. (2020). Yaratıcılık ve yaratıcı düşünme: Tüm boyut ve paydaşlarıyla kapsayıcı bir derleme çalışması. OPUS-Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 15(25), 3874-3915.
• Yeşilyurt, E. (2021). Eleştirel düşünme ve öğretimi: Tüm boyut ve ögelerine kavramsal bir bakış. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 14(77), 815-828.
• Yorulmaz, M. (2006). İlköğretim I. kademesinde görev yapan sınıf öğretmenlerinin yansıtıcı düşünmeye ilişkin görüş ve önerileri (Diyarbakır ili örneği). Yüksek Lisans Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.