XV. Yüzyılda Deşt-i Kıpçak’ta İktidar Mücadelesi

Yıl 2017, Cilt: 2 Sayı: 2, 22 - 34, 19.12.2017

Serkan Acar

Öz

Altın Orda
Devleti’nin gücünü yitirmeye başlamasıyla birlikte Doğu Avrupa’nın siyasî
vaziyetinde köklü değişiklikler görüldü. Dağılmaya yüz tutan imparatorluktan
yeni devletler türedi. Türk-Tatar hanlıkları adıyla anılan bu teşekküller;
Kazan Hanlığı, Kırım Hanlığı, Kâsım Hanlığı, Sibir Hanlığı, Astarhan Hanlığı,
Büyük Orda ve Nogay Orda’dan ibaret idiler. Söz konusu devirde Moskova Knezliği
de hızla yükselmeye başlamıştı. Öte yandan 1475 yılında Kırım Hanlığı’na
müdahale eden Osmanlı Devleti Karadeniz’in kuzeyinde daha aktif bir rol
üstlendi. Yeni kurulan Türk-Tatar hanlıkları genellikle Altın Orda’nın varisi
olduklarını iddia ettiler. En zorlu hâkimiyet mücadelesi ise Kırım Hanlığı ile
Moskova Knezliği arasında yaşandı. Kuzeydeki dengeleri bozmak istemeyen Osmanlı
Devleti’nin takip ettiği siyasette ciddi eksiklikler mevcuttu.

Anahtar Kelimeler

Deşt-i Kıpçak, Kazan, Kırım, Osmanlı Devleti, Moskova

Struggle for Power in Desht-i Qipchaq in the 15th Century

Öz

As the Golden Horde began to
decline, fundamental changes occurred in the political situation of Eastern
Europe. New states appeared out of the empire which was collapsing. These
entities named Turko-Tatar khanates were Khanate of Kazan, Crimean Khanate,
Khanate of Qasim, Khanate of Sibir, Khanate of Astarkhan, Great Horde and Nogai
Horde. In that period the Grand Duchy of Moscow started to ascend. On the other
hand, the Ottoman Empire, interfering in the Crimean Khanate in 1475, assumed
an active role in the north of Black Sea. Newly founded Turko-Tatar Khanates
generally claimed to be the successors of the Golden Horde. The most formidable
power struggle took place between the Crimean Khanate and the Grand Duchy of
Moscow. There were some serious drawbacks in the policies of the Ottoman Empire
who did not wish to upset the balance in the north.

Anahtar Kelimeler

Desht-i Qipchaq, Kazan, Crimea, Ottoman Empire, Moscow

Kaynakça

• ACAR, Serkan, Kâsım Hanlığı (1445-1681), İstanbul 2008.
• ACAR, Serkan, Kazan Hanlığı-Moskova Knezliği Siyasi İlişkileri (1437-1552), Ankara 2013.
• ACAR, Serkan, “Sibir Hanlığı (1464-1598)”, Doğu Avrupa Türk Tarihi, Edt. Osman Karatay-Serkan Acar, İstanbul 2013.
• ALPARGU, Mehmet, Nogaylar, İstanbul 2007.
• BORZAKOVSKİY, V. S., İstoriya Tverskogo Knyajestva, Moskova 2006.
• HALPERIN, Charles J., “Russia in the Mongol Empire in Comparative Perspective”, HJAS, Volume 43, No: 1, June 1983, s. 239-261.
• İNALCIK, Halil, “Hacı Giray I”, İA, C. 5/2, s. 25-27.
• KURAT, Akdes Nimet, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivindeki Altın Ordu, Kırım ve Türkistan Hanlarına Ait Yarlık ve Bitikler, İstanbul 1940.
• PONOMAREV, Andrey Leonidoviç, “Pervıe Hanı Kırıma: Hronologiya Smutı 1420-h Godov v Sçetah Genuezskogo Kaznaçeystva Kaffı”, Zolotoordınskoe Obozrenie, No. 2, Kazan 2013, s. 158-190.
• TIESENHAUSEN, W. De, Altınordu Devleti Tarihine Ait Metinler, Çev. İsmail Hakkı İzmirli, İstanbul 1941.
• TOGAN, İsenbike, “Altınordu Çözülürken Kırım’a Giden Yol”, Türk-Rus İlişkilerinde 500 Yıl (1491-1992), Ankara 1999, s. 39-64.
• TOGAN, Zeki Velidî, Umumî Türk Tarihine Giriş, İstanbul 1981.
• TREPAVLOV, V. V., İstoriya Nogayskoy Ordı, Moskova 2002.
• ÜREKLİ, Muzaffer, Kırım Hanlığı’nın Kuruluşu ve Osmanlı Himâyesinde Yükselişi (1441-1569), Ankara 1989.
• VÁSÁRY, István, “Kırım Hanlığı ve Büyük Orda (XV-XVI. Yüzyıl) Hâkimiyet Uğruna Mücadele”, Çev. Serkan Acar, Tarih İncelemeleri Dergisi, S. XXIX/1, İzmir 2014, s. 327-340.
• VERNADSKY, George, Moğollar ve Ruslar, Çev. Eşref Bengi Özbilen, İstanbul 2007.
• Vostoçnaya Numizmatika na Ukraine, Sbornik Publikatsiy, Çast II. Monetı Cuçidov XIII-XV Vekov i Sopredelnıh Gosudarstv, Red. K. K. Hromov, Kiev 2007.
• YAKUBOVSKİY, A. Yu., Altın Ordu ve Çöküşü, Çev. Hasan Eren, Ankara 2000.
• ZAYTSEV, İlya, “Obrazovanie Krımskogo Hanstva”, İstoriya Tatar s Drevneyşih Vremen, Tom IV Tatarskie Gosudartva XV-XVIII. vv., Kazan 2014, s. 130-146.
• ZAYTSEV, İlya, Astrahanskoe Hanstvo, Moskova 2004.