I. Bahadır Giray: Han ve Şair (d. 1601? ölm. 1641)

Yıl 2017, Cilt: 2 Sayı: 2, 129 - 154, 19.12.2017

Yavuz Söylemez

Öz

I. Bahadır Giray Han 7 Haziran 1637 tarihinde Osmanlı padişahı IV.
Murad tarafından Kırım hanı olarak tayin edilmiştir. Hanlık yönetimini devralan
yeni han, Kırım'da siyasi otoritesini sağlamlaştırmak amacıyla Nogayların
Mansuroğlu kabilesine karşı büyük bir mücadele başlatmış, bunun sonucunda başta
mirzalar olmakla birlikte mezkûr kabileye mensup çok sayıda kişiyi
öldürtmüştür. Kendisi için tehlike oluşturabilecek Nogayları saf dışı
bıraktıktan sonra Osmanlı padişahının emri üzerine 1637 senesinde Don Kazakları
tarafından işgal edilen Azak'ın geri alınması için hazırlık yapmıştır. Bu
doğrultuda 1638 senesinde, birlikte hareket eden Osmanlı ve Kırım kuvvetleri
Azak'ı geri almak için sefere çıkmalarına rağmen başarılı olamadan dönmek
zorunda kalmışlardır. Osmanlı Devleti'nin toprağı olan ve Kırım'ın güvenliği
için stratejik bir konumda bulunan Azak'ın geri alınması amacıyla Osmanlı ve
Kırım birlikleri daha büyük bir orduyla tekrar sefere çıkarak bir kuşatma
harekâtı başlatmışlardı. Ancak Azak Kalesi müttefik güçler tarafından oldukça
tahrip edilmiş olsa da bazı sebeplerden dolayı muvaffakiyet sağlanılamadan yine
geri dönmek zorunda kalınmıştır. Bu sırada hastalanan Kırım hanı 1641 yılında
vefat ederek Bahçesaray'a defnedilmiştir.

Bu çalışmamızın amacı I. Bahadır Giray Han’ın saltanat dönemini
aydınlatarak onun zamanında Kırım Hanlığı’nın Osmanlı Devleti, Lehistan ve
Rusya ile olan münasebetlerini incelemektir. Mamafih onun siyasi bir figür
olmasının yanı sıra, Kırım edebiyatının güzide örnekleri arasında yer alan
şiirleri dolayısıyla şair kimliğine de vurgu yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

I. Bahadır Giray Han, IV. Murad, Azak, Don Kazakları, Kırım

Bahadir Girai I: Khan and Poet (b. 1601? d. 1641)

Öz

Bahadir Girai Khan was
appointed as the Khan of Crimea by the Ottoman Sultan Murad IV. on 7 June 1637.
Taking over the khanate rule, the new Khan initiated a great campaign against
Mansuroglu tribe of Nogais to consolidate his political power. As a result he
had a lot of people killed, mainly mirzas and people from this tribe. After
eliminating Nogais who might constitute a threat to him, by order of the
Ottoman Sultan he started preparations to reclaim Azov which was occupied by Don
Cossacks in 1637. Although the Ottoman and Crimean troops campaigned together
and started a siege in 1638 in order to take Azov Castle back, they had to
return without succeeding. Ottoman and Crimean troops started another siege
with an even bigger army in order to take back Azov which was within Ottoman
territory and had a strategic location for the security of Crimea; however,
although the allied forces inflicted great damage on the castle, they had to
return without victory once more due to some reasons. Meanwhile Crimean Khan
fell ill, died and was buried in Baghchasaray in 1641. This study aims at
shedding light on the reign of Bahadir Girai Khan I. and investigating the
relations of Crimean Khanate, Ottoman State, Poland, and Russia during this period.
Furthermore, it is emphasized that apart from being a political figure, he was
also a poet whose poems were distinct samples of Crimean literature.

Anahtar Kelimeler

Bahadir Girai Khan I., Murad IV., Azov, Don Cossacks, Crimea

Kaynakça

• ABDULGAFFAR Kırımî, Umdetü’l-Ahbâr, Haz. Derya Derin Paşaoğlu, Kazan 2014.
• ACAR, Serkan, "Kırım Hanı Mehmed Giray'ın Sebeb-i Mevti", Doğu Avrupa Türk Mirasının Son Kalesi Kırım, Edt. Yücel Öztürk, Çamlıca Yayınları, İstanbul 2015, s. 103-120.
• ALPARGU, Mehmet, Nogaylar, Değişim Yayınları, İstanbul 2007.
• BAŞER, Alper, Bucak Tatarları (1550-1700), Basılmamış Doktora Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Afyonkarahisar 2010.
• BAYIR, Önder, Sultan Dördüncü Murad'ın Hatt-ı Hümâyûnları, Çamlıca Yayınları, İstanbul 2014.
• BAYSUN, M. Cavid, "Murad IV." MİA, C. VIII, Eskişehir 2001, s. 625-647.
• EVLİYÂ Çelebi, Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, Haz. Yücel Dağlı-Seyit Ali Kahraman, YKY, C. II/I, İstanbul 2008.
• HALİM Giray, Gülbün-ü Hânân, Haz. Alper Başer-Alper Günaydın, İstanbul Üniversitesi, Avrasya Enstitüsü Yayınları, İstanbul 2013.
• HAMMER-Purgstall, J. v., Kırım Hanlığı Tarihi, Çev. Seyfi Say, İnsan Yayınları, İstanbul 2012.
• HASAN Vecihi, Vecihi Tarihi, Haz. Buğra Atsız, Post Yayınları, İstanbul 2016.
• HISN-I MANSÛRÎZÂDE Mustafa Mûcib, Tezkire-i Mûcib, Haz. Kudret Altun, AYK Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara 1997.
• HOWORTH, Henry H., History of the Mongols from the 9th to the 19th Century, Part II, Londra 1880.
• İSMAİL Belîğ, Nuhbetü'l-Âsâr Li-Zeyli Zübdeti'l-Eş‘âr, Haz. Abdulkerim Abdulkadiroğlu, AYK Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara 1999.
• KÂTİB Çelebi, Fezleke, Haz. Zeynep Aycibin, Çamlıca Yayınları, C. II, İstanbul 2016.
• KOLODZIEJCZYK, Dariusz, The Crimean Khanate and Poland- Lithuania, Brill-Leiden-Boston 2011.
• KURAT, Akdes Nimet, IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri, Murat Kitabevi Yayınları, Ankara 1992.
• KURNAZ, Cemal-ÇELTİK, Halil, Osmanlı Dönemi Kırım Edebiyatı, Kurgan Edebiyat Yayınları, Ankara 2012.
• MUSTAFA Safâyî Efendi, Tezkire-i Safâyî, Haz. Pervin Çapan, AYK Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara 2005.
• NA‘ÎMÂ Mustafa Efendi, Târih-i Na‘îmâ, Haz. Mehmet İpşirli, TTK, C. II-III, Ankara 2007.
• NOVOSELYSKİY, A. A., XVII. Yüzyılın Birinci Yarısında Moskova Devletinin Tatarlarla Mücadelesi, Çev. Kemal Ortaylı, Haz. Erhan Afyoncu-İlyas Kamalov, TTK, Ankara 2011.
• SAMOYLOVİÇ, Aleksandr Nikolayeviç, "Kırım Tatar Yarlıklarında "Tiyiş (Tiş)" ve Diğer Terimler", Çev. Serkan Acar, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. XXVI, S. I, Temmuz 2011, s. 277-278.
• SEYYİD Mehmed Rıza, Es-Seb‘ü's-Seyyâr Fi Ahbâr-ı Mülûki't-Tatar, Haz. Yavuz Söylemez, Basılmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 2016.
• SMİRNOV, V. D., Osmanlı Dönemi Kırım Hanlığı, Çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2016.
• ÜREKLİ, Muzaffer, Kırım Hanlığının Kuruluşu ve Osmanlı Himâyesinde Yükselişi (1441-1569), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1989.
• VELYAMİNOV-Zernov, V. V., Kırım Yurtına ve Ol Taraflarga Dair Bolgan Yarlıglar ve Hatlar, Haz. Melek Özyetgin-İlyas Kamalov, TTK, Ankara 2009.
• YÜKSEL, Sinan, "Don Kazaklarının Azak'ı İşgalleri (1637-1642)", AÜDTCFD, S. 30/49, Ankara 2011, s. 205-218.
• ZEHR-İ MÂR-ZÂDE Seyyid Mehmed Rızâ, Tezkire-i Rızâ, Haz. Gencay Zavotçu, AYK Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara 2009.