Eski Türk Cenaze Törenlerinde Ölü Yakma Âdeti

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 1, 275 - 295, 26.06.2019

Recep Yaşa

Öz

Eski
Türklerde ölüleri gömme çeşitlilik arz eder. Bununla birlikte cenaze
törenlerinde cesedin ne yapılması gerektiğine ilişkin üç temel yöntemin
uygulandığı görülmektedir. Bu yöntemlerden biri de cesedin yakılmasıdır. İnsan
cesedin yakılmasının en büyük sebebi, ateşin ölüleri temizlediği ve insanı
günahlardan arındırdığına dair eski Türk inanç anlayışıdır. Bu inanıştan ötürü
M. Ö. 1200 yıllarından itibaren eski Türklerin cesedi yakmaya başladıkları
görülmektedir. Bu adet daha sonraları Hunlar, Göktürkler, Uygurlar, Kırgızlar,
Hazarlar, Peçenekler ve bazı Türk topluluklarında görülmektedir. Ancak
Türklerin İslâm dinin kabul etmeleriyle birlikte ölü yakma âdetine tamamen son
vermişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Ölü yakma, Kurgan, Hunlar, Göktürkler, Kırgızlar

Kaynakça

• ALEKSEYEV, N. A, Türk Dilli Sibirya Halklarının Şamanizmi, Çev. Metin Ergun, Konya 2013. ALTHEİM, Franz, Asya’nın Avrupa’ya Öğrettiği, Çev. Emin Türk Eliçin, İstanbul 1967. ARTAMONOV, M. İ, Hazar Tarihi, Türkler Yahudiler, Ruslar, (L. N. Gumilev’in tashih ve Notlarıyla), Çev. Ahsen Batur, İstanbul 2008. BAYAT, Fuzuli, Türk Mitolojik Sistemi, C. 2, İstanbul 2007. BORATAV, Pertev Naili, Türk Mitolojisi, Oğuzların, Anadolu, Azerbaycan ve Türkmenistan Türklerinin Mitolojisi, Çev. Recep Özbay, Ankara 2012, BULUÇ, Sadettin, “Şaman”, İslam Ansiklopedisi, C. 11, İstanbul 1979. ______, “Şamanizm”, Türk Amacı (1 – 8 Sayıları), Ankara 2009. ______, “Şamanizm VII, Ölüm Kültü”, Türk Amacı, Sayı 1–8, Ankara 2009. BUTANAYEV, Vıktor, “Moğol – Cungar Hâkimiyeti Döneminde Yenisey Kırgızları”. Türkler, C. 2, Ankara 2002. CHAVANNES, Edouard, Batı Türkleri Tarihi, Çev. Metin Sirman, İstanbul 2006. ______, Çin Kaynaklarına Göre Batı Türkleri, Çev. Mustafa Koç, İstanbul 2007. DEUİGNES, Joseph, Hunların, Türklerin, Moğolların ve Daha Sair Tatarların Tarih-i Umumisi, Terc. Hüseyin Cahit, C. 1- 2, İstanbul 1924. DROMP, Michael R, “Erken Dönemlerden Moğol İstilasına Yenisey Kırgızları”, Türkler, C. 2, Ankara 2002. DİVİTÇİOĞLU, Sencer, Köktürkler, İstanbul, 2000. EBERHARD, W, Çin’in Şimal Komşuları, Çev. Nimet Uluğtuğ, Ankara 1996. ______, “Çin Kaynaklarına Göre Orta ve Garbi Asya Halklarının Medeniyeti”, İ.Ü. Türkiyat Mecmuası, C. VII – VIII, Cüz. 1 1942. Ebü’l- Fidâ Coğrafyası, Çev. Ramazan Şeşen, İstanbul 2017. ELİADE, Mircea, Şamanizm, Çev. İsmet Birkan, İstanbul 1999. ERDY, Mıklos, “Yenisey’in Batısındaki Hun Arkeolojik Kalıntıları”, Çev. Bülent Keneş, Türkler, C. Ankara 2002. ESİN, Emel, “Ötüken Yış (Türk Sanatında Ağaçlı Dağ Hakkında Notlar)”, Atasız Armağanı, İstanbul 1976. ______, Türk Kozmolojisine Giriş, İstanbul 2001. ______, İslâmiyetten Önceki Türk Kültür Târîhi ve İslâma Giriş, İstanbul 1978. ______, “İç Asya’da Milattan Önceki Bin Yılda Türklerin Atalarına Atfedilen Kültürler”, Türkler, C. 1, Ankara 2002. ______, “Miladi VII. – X. Yüzyıllarda Sır – Derya Oğuzlarının Maddi Kültürü Hakkında Notlar”, VIII. Türk Tarih Kongresi (Kongreye Sunulan Bildiriler), C. II, Ankara 1981. GÖMEÇ, Sadettin, Şamanizm ve Eski Türk Dini, Ankara 2011. GERDİZİ, Zey el – Ahbâr, Neşr. Abdülhayy Habibi, Tahran 1363. GROUSSET, Rene, Bozkır İmparatorluğu, Attila- Cengiz Timur, Çev. Reşat Uzmen, İstanbul 1993. GUMİLEV, N, Eski Türkler, Çev. Ahsen Batur, İstanbul 2002. Herodot Tarihi, Çev. Perihan Kuturman, İstanbul 1973. Herodotos Tarihi (Historiai), Eski Yunancadan Çev. Furkan Akderin, İstanbul 2007. Hudud al – Alam. The Regions of The World, Translared and Explaıned by V. Mınorsky, With The Preface by V. V. Barthold (1930) Translated from The Russıan, London 1937. İbn Fazlan Seyahatnâmesi, Haz. Ramazan Şeşen, İstanbul 1975. İbn Havkal, 10. Asırda İslâm Coğrafyası, Terc. Ramazan Şeşen, İstanbul 2014. İNAN, Abdulkadir, Tarihte ve Bugün Şamanizm, Ankara 1986. ______, Eski Türk Dini Tarihi, İstanbul 1976. ______, “Göçebe Türklerin Destanlarında Kahramanların Doğumları Ad Almaları ve Başka Hususiyetleri”, Makaleler ve İncelemeler, C. II, Ankara 1991. Jornandes (Jornades – Jordanes), Histoire des Goths, traduction française Seule, Paris 1869. KAPUSUZOĞLU, Gökcen, “Çin Kaynaklarına Göre Türk Kültür Çevresinde Evlenme ve Cenaze Gelenekleri”, TAD, C:34, S. 58, 2015. LİGETİ, L, Bilinmeyen İç Asya, Çev. Sadrettin Karatay, Ankara 1986. MALİKOV, Azim M, “Arkeolojik ve Yazılı Kaynaklara Göre Maveraünnehir Türkleri (M. S. VI – VIII. Yüzyıl), Türkler, C. 2, Ankara 2002. Marco Polo, The Travels, General Editör: Tom Griffith MA, Mphil, Hertfordshire 1997. MAZAHERÎ, Ali, Ortaçağda Müslümanların Yaşayışları, Çev. Bahriye Üçok, İstanbul 1972. MESUDÎ, Murûc ez – Zeheb (Altın Bozkırlar), Çev. Ahsen Batur, İstanbul 2011. MUZIO, Ciro Lo, “Erken Dönem Türklerinde Defin İşlemleri”, Çev. Bülent Keneş, Türkler, C. 3, Ankara 2002. ORKUN, Hüseyin Namık, Türk Tarihi, I- II, Ankara 1946. ÖGEL, Bahaeddin, İslamiyet’ten Önce Türk Kültür Tarihi, Ankara 1984. ______, Türk Kültürünün Gelişme Çağları, İstanbul 1988. ______, Türk Mitolojisi, C. II, Ankara 1995. ÖZERGİN, M. Kemal, “Kimekler ve Kimek Devleti”, Atsız Armağanı, İstanbul 1976. Plano Carpini’nin Moğolistan Seyahatnâmesi (1245 – 1247), Haz. Ergin Ayan, İstanbul 2014. RADLOFF, W, Sibirya’dan,1, 3, Çev. Ahmet Temir, Ankara 1994. RAHMAN, Abdulkerim, Uygur Folklorü, Çev. Soner Yalçın- Erkin Emet, Ankara 1996. RASONYI, Laszlo, Tarihte Türklük, Ankara 1988. ______, “Tarihte Türklük”, Türkler, C. 1, Ankara 2002. ROUX, Jean Paul, Altay Türklerinde Ölüm, Çev. Aykut Kazancıgil, İstanbul 1999. ______, Türklerin ve Moğolların Eski Dini, Çev. Aykut Kazancıgil, İstanbul 1994. ______, Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar, Çev. Aykut Kazancıgil – Lale Arslan, İstanbul 2005. SOYONOV, Vasiliy, “Eski Çağ Türk Döneminde Altaylar”, Çev. Fahri Dikkaya, Türkler, C. II, Ankara 2002. ŞEŞEN, Ramazan, İslâm Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, Ankara 1985. TANYU, Hikmet, Türklerin Dini İnançları, İstanbul 1978. TAŞAĞIL, Ahmet, “İslâm Öncesi Devrede Orta Asya’da Yaşayan Türk Boyları”, Türkler, C. 2, Ankara 2002. TSAI, Lıu Mau, Çin Kaynaklarına Göre Doğu Türkleri, İstanbul 2007. VACZY, Peter, “Avrupa’da Hunlar”, Hunlar ve Tanrının Kırbacı Attila, Haz. Gyula Nemeth, Çev.Tarık Demirkan, İstanbul 1996. VAMBERY, Armınıus, History of Bokhara from The Earlıest Period Down To The Present, London 1873. YAKUBOVSKİY, A. Yu, Altın Ordu ve Çöküşü, Çev. Hasan Eren, Ankara 1992.