Moğolların Unutulan Tarihine Mirza Haydar Duğlat’tan Bir Katkı: Tarih-i Reşidî

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 1, 296 - 322, 26.06.2019

Serap Taştekin

Öz

Haydar Duğlat, 1499-1551
yılları arasında yaşamış bir Moğol mirzasıdır. Babürlüler ve Sultan Said Han’a
uzun yıllar hizmet veren Mirza Haydar Duğlat, Moğol hanlarının tarihlerinin
unutulmaması amacıyla Tarih-i Reşidî adlı eserini yazmıştır.  Farsça yazılan ve müellifi tarafından Çağatay
Türkçesine çevrilen Tarih-I Reşidî, Orta Asya tarihi ve coğrafyası için önemli
bir kaynaktır.

Mirza Haydar'ın hayatının ve döneminin
kayıtlarını içeren ikinci kısım, yazılış tarihi olarak önce gelir. Yazar bu bölümü,
1541-42'de birinci bölümün oluşturulmasına hazırlanmak amacıyla yazmıştır. Bu
kısım onun doğumuyla başlar ve 2 Ağustos 1541'de yapılan bir savaşta ülkenin
hakimi haline gelmesini sağlayan ikinci Keşmir istilası ile sona erer. Tarih-i Reşidi'nin ilk kısmı ise 1544-45
yıllarında Keşmir'de yazılmıştır.

Bu çalışmada; Mirza Haydar
Duğlat’ın eseri incelenirken, tarihini yazarken hangi yöntemleri kullandığının,
nasıl bir tarihçi olduğunun, siyasi ve ideolojik şartlarının tarihçiliğine
nasıl yansıdığının üzerinde durulmuştur. Tarih-i
Reşidî biçimsel olarak da incelenmiş ve yazarın dil ve anlatısı, eserinin
bölümlerini nasıl oluşturduğu ve hangi bilgilere yer verdiği ortaya
konulmuştur. Bulunduğu coğrafyanın kaos döneminde tarih
yazımının neredeyse durduğu
bir zamanda yaşanan olayları
kaydeden Mirza Haydar’ın hem kendi dönemine, hem de İslamiyete geçişten
itibaren atalarının çağına ışık tuttuğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mirza Haydar Duğlat, Tarih-i Reşidi, Orta Asya, Moğollar

Kaynakça

• DUĞLAT, Mirza Haydar, Tarih-i Reşidî, Geride Bıraktıklarımızın Hikayesi, İng. Çev. E. Denison Ross, Türkçe Çev. Osman Karatay, Selenge Yayınları, İstanbul 2006. GÜLBEDEN, Hümayunname, Çev: Abdürrab Yelgar-Eymen Manyas, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1987. HİNZ, Walter, “Timuriler Hakkında Menba Tetkiki”, Çev. M. Altay Köymen, Belleten, C. 6, Ankara 1942, s. 85-120 KURBAN, İklil, Doğu Türkistan İçin Savaş, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1995. NİZAMÜTTİN Şami, Zafername, Çev: Necati Lugal, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1987.