Ahıska’dan Artvin’e Koç-Koyun Formlu Mezar Taşları

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 1, 345 - 363, 26.06.2019

Onur Güven

Öz

Türkler hayatları boyunca bazı
hayvanları kutsal kabul etmiş ve bu hayvanlar günlük hayatlarında, inançlarında
bir figür olarak sıkça karşımıza çıkmıştır. Koç ve koyun da bu figürler
arasında oldukça önemli bir yer tutmuş özellikle mezar taşlarında sevilerek
kullanılmışlardır. Türkler tarih sahnesine çıktıkları andan itibaren
Türkistan'dan Kafkaslara ve Anadolu'ya kadar uzanan geniş bir coğrafyayı hâkimiyetleri
altına almışlardır. Çok geniş bir sahaya yayılmış olan Türkler, yerleştikleri
bölgelerde Türkistan'dan getirdikleri inanç, kültür ve sanat anlayışlarını da
bu yeni geldikleri bölgelere taşımışlardır. Bunların için de koç-koyun formlu
mezar taşı yapma geleneği varlığını devam ettirmiştir. Artvin ve Ahıska
bölgesinde, Türkistan kökenli inanç ve adetlerin birer yansıması olan bu mezar
taşları bölgenin geçmişini ortaya koyması bakımından son derece
kıymetlidir.  

Anahtar Kelimeler

Türk kültürü, mezar taşları, Kafkasya, kültürel miras, tarihi kalıntılar

Kaynakça

• AKSOY, Mustafa, “Tunceli’de Koç-Koyun Heykelleri ve Balballar”, 2023 Dergisi, 11/29, 2012, ss. 16-20. ______, “Kazakistan’da Koç-Koyun Heykelli Mezar Taşları”, Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, S. 303 / Şubat 2012, ss. 29-31. ARSLAN, Muhammet, “Kars’ın Selim İlçesinde Bulunan Koç Heykeli Formlu Bir Mezar Taşının Düşündürdükleri”, Azerbaycanşinaslık ‘Geçmişi, Bugünü ve Geleceği’ (Dil, Folklor, Edebiyat, Sanat, Tarih) Uluslararası Sempozyum Bildirileri, Kars, 21-23 Ekim 2015, ss. 799-847. ATEŞ, Erhan, XII-XIII. yüzyıllarda Güney Kafkasya'da Kıpçaklar, (s. 1-216) Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015. BADEM, Candan, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin 1878-1918, Aras Yayıncılık, İstanbul 2018. BARTHOLD, Wilhelm, “Akıska”, MEB İslâm Ansiklopedisi, C. 1 ,1978, s. 240. BERKLİ, Yunus, Erzurum ve Erzincan Çevresinde Görülen Koyun, Koç ve At biçimli Mezar Taşları ve Sanat Tarihindeki Yeri (s. 1-482), Basılmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007. ______, “Erzurum’da Yeni Bulunan Haç Motifli Koç Heykelinin Düşündürdükleri”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 34, 2007, ss. 215-232. BOSTAN, İdris, “Ahıska”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 1, 1998, ss. 526-527. BROSSET, F. Maria, Gürcistan Tarihi (Eski Çağlardan 1212 Yılına Kadar), Hrand D. Andreasyan (çev.), Erdoğan Merçil (Not./Yay.), TTK Yayınları, Ankara 2003. CÖHÇE, Salim, Türk Tarihine Giriş, Elâzığ 1995. ÇAY, Abdülhalûk, Anadolu’da Türk Damgası Koç Heykel-Mezar Taşları ve Türklerde Koç-Koyun Meselesi, TKAE, Ankara 1983. ÇORUHLU, Yaşar, Eski Türklerin Kutsal Mezar Kurganları -Orta ve İç Asya’nın Erken Devir Türk Mezar Mimarisi Üzerine Bir Deneme-, Ötüken Yayınevi, İstanbul 2016. DEMİRAY, Erdinç, Ahıska Türkleri Ağzı (s. 1-566), Basılmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2011. DURMAZ, Betül, Sürgün Topluluklarda Etnik Sınırlar ve Kimlik: Türkiye ve Abd’de Yaşayan Ahıska Türklerinin Karşılaştırmalı Analizi (s. 1-259), Basılmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015. GÜNDOĞDU, Hamza, Hamza Gündoğdu, “Nahçivan’dan Figürlü Bir Mezar Taşının Düşündürdükleri”, Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, 6, Erzurum 2006, ss. 49-57. GÜVEN, Onur, Artvin’in Kültürel Tarihinde Türk İzleri, Kitap 72 Yayınları, Ankara 2018. İNCE, Fatma, “Doğu Karadeniz Bölgesinin Bugünkü Demografik Yapısının Ortaya Çıkmasını Sağlayan 2 Göç Hareketi: Çepni ve Kıpçak Göçleri”, Ortaçağ Araştırmaları Dergisi, C. 1/ S. 1, 2018, ss. 92-100. KALAFAT, Yaşar, “Türk-Ermeni İlişkilerinde Siyasi ve Kültürel Boyut”, Ermeni Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 12-13, Kış 2003 - İlkbahar 2004, ss. 99-104. KURT, Selim, “Ahıska’nın Türkiye İçin Jeopolitik Önemi”, Karadeniz Araştırmaları, C.15/ S. 58, ss. 198-215. ÖNAL, Ülkü, Ardanuç-Ahıska Masalları ve Halk Hikâyeleri, Kalkan Matbaası, İstanbul 2004. ______, Ardanuç-Ahıska Manileri ve Türküleri, Ürün Yayınları, Ankara, 2005. ______, Artvin Yöresi Yemekleri, Salmat Basım Yayınları, Ankara 2013. SİLİ, Timur, “Bir Orta Asya Geleneği Koç-Koyun Heykel Mezartaşları”, Bilig, 1 / 96 Bahar, ss. 60-65. SOMUNCUOĞLU, Servet, Sibirya’dan Anadolu’ya Taştaki Türkler, AZ Yapı- Güngör Matbaacılık, İstanbul 2008. SUBAŞI, Ömer, Gürcü-Moğol İlişkisi Güney Kafkasya 1220-1346, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2015. TELLİOĞLU, İbrahim, Osmanlı Hakimiyetine Kadar Doğu Karadeniz’de Türkler, Serander Yayınlar, Trabzon 2004. ______, XI-XIII. Yüzyıllarda Türk-Gürcü İlişkileri, Serander Yayınları, Trabzon 2009. ______, “Kafkasya’da Türk Varlığının Başlangıcı Üzerine”, Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, Yıl 2 / Kafkas Özel Sayısı, ss. 558-575. ______, “Doğu Karadeniz’in Bugünkü Etnik Yapısına Tesir Eden Göçler”, Karadeniz Araştırmaları, S. 5 / Bahar 2005, ss. 1-10. TOPÇU, Damla, Ahıska Türklerinin Sosyo-Kültürel Özellikleri İle İlgili Sosyolojik Bir Araştırma (İnegöl Örneği) (s. 1-199), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018. TEZCAN, Mehmet, Eski Türklerde Damga (s. 1-381), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1990.