Kazan Aydınlarından Âlimcan Barudî (1857-1921): Hayatı ve Fikirleri

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 2, 204 - 225, 20.12.2019

Kübra Zencir

Öz

    Kazan
ulemâsından Âlimcan Barudî (1857-1921), XX. Yüzyılda dine, pozitif bilimlere bakış
açısı ve yazmış olduğu eserleriyle, Kazan’da Cedit okullarından Muhammediye
Medresesiyle yaşadığı dönemi ve çevresini etkiledi. Kazan ve Buhara’da aldığı
eğitimlerden sonra önemli eğitimcilerden biri oldu. Bu makalede, Barudî'nin
hayatı, fikirleri, entelektüel gelişimi ve bazı eserleri değerlendirildi.
Eserleri döneminin önemli eğitim kaynaklarından olduğu gibi günümüze de
aktarılmadığı görüldü.  Bu makalede
Âlimcan Barudî’nin İbadât-ı Selâs, Medhal-i Arabiye, Muâmelât, Sevâd Han, Tekmile-i Sevad,Hüsnü’l İbâdet, Husûl-ül Ereb Fî Nahv-i Lisâni’lArab, Hüsnü’l Meşreb Fî Sarf-ı Lisâni’l Arab, El Kitâbü’s-
Sânî: Mine'l-irhinati'l-müteselsileh fi ehadis-i
Şerife, El-ukûdü's-Selâs: Nikâh, Talâk, Yemin, Maârif-i
İslâmiyye,  El Müntehab Min Kitab-ı
Zeyli’l Müzeyyel, Bediü’l Maarif ve Ezkârü’s Salât adlı eserlerini özgün bir
nitelikle ele alıp değerlendirilerek Barudî’nin görüşlerinin ortaya çıkarılması
amaçlanmıştır. Âlimcan Barudî, görüşleri ile yaşadığı dönemde derin izler
bıraktı. Barudî kurmuş olduğu Muhammediye medresesini yeni usûllere göre
düzenleyerek Türkistan halkları arasında
eğitimin yayılmasında büyük rol oynadı. Barudî’nin bahsi geçen eserlerinin
baskısı medreselerde okutuldu. Dinî ve fikrî açıdan önemli bilgiler ve detaylar
içeren bu eserler, İslam dininin doğru anlaşılması ve eğitimin yaygınlaşmasında
etkili olan kaynaklar arasında yer aldı.

Anahtar Kelimeler

Âlimcan Barudî, Kazan Tatarları, Muhammediye Medresesi, Eserleri.

Kaynakça

• AGİ Ferit, “XIX. Yüzyılda Tatar Türkleri’nde Ceditçilik (Milli Yenileşme) Hareketi”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S. 57, 1988, s. 84-96.Ahmet Kanlıdere, “Mercânî”, DİA, Cilt: 29, s. 170.AKÇURA, Yusuf Damolla Âlimcan El- Barudî Tercüme-i Hâli, Aktaran: Ahmet Kanlıdere, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2019.AKHMETZYANOV, Ramil, Tataristan’da Tasavvuf Kültürü, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa 2014.Âlimcan El Barudî, Maârif-i İslâmiyye, Kazan, 1895.Âlimcan El Barudî, Bed’ü’lMaârif, Kazan, 1897.Âlimcan El Barudî, Ed- dînVe’l-Edeb, Kazan, 1906.Âlimcan El Barudî, El Kitâbü’s Sânî, Mine'l-irhinati'l-müteselsileh fi ehadis-i şerife, Kazan, 1908.Âlimcan El Barudî, El-MüntehabMinKitab-ı Zeyli’l-Müzeyyel, Kazan, t.y.Âlimcan El Barudî, el-Ukûdü’s-Selâs: Nikâh, Talâk, Yemin,Kazan, t.y.Âlimcan El Barudî, Husûl-ülEreb Fî Nahv-i Lisâni’lArab, Kazan, 1892.Âlimcan El Barudî, Hüsnü’lİbâdet, Kazan, 1910.Âlimcan El Barudî, HüsnülMeşreb Fî Sarf-ı Lisâni’lArab, Kazan, 1891.Âlimcan El Barudî, İbadât-ı Selas, Kazan, 1893.Âlimcan El Barudî, İbâdât-ı Selâs, Kazan, 1909.Âlimcan El Barudî, Medhal-i Arabiyye, Kazan, 1894.Âlimcan El Barudî, Sevad Han, Kazan, 1891.Âlimcan El Barudî, Tekmile-i Sevad, Kazan, 1908.Âlimcan El Barudî, Ezkârü’s Salât, Kazan, 1910.Âlimcan El Barudî, Muâmelât, Kazan, 1910.ALP, Alper, Kazan Tatarları’nın Siyasî Konum ve Yönelişleri (1905-1916), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara, 2010.BİÇER Ramazan, “Şihâbeddîn Mercânî”, XIX. Yüzyıldan Günümüze Çağdaş İslam Düşünürleri, Editör: Kemal Sözen, Ali Kürşat Turgut, Sabri Yılmaz, Divan Kitap, İstanbul, 2017.DEVLET Nadir, “Âlimcan Barudî”, DİA, cilt:2.DEVLET, Nadir, Rusya Türklerinin Milli Mücadele Tarihi (1905-1917), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2014.ERGÜN Mustafa, ÇİFTÇİ Barış, “Türk Dünyasının İlk Ortak Eğitim Reformu: Usul-i Cedit Hareketi” I. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı, İzmir, 2006.ERUL, Bünyamin, “Tatar Âlimlerden Rızaeddin B. Fahreddin (1859-1936) ve Hadisçiliği”, AÜİFD, 2, (2005), s.55-105.KANCA, Fatih, “Taberî’nin Târîhu’l-Ümem Ve’l-Mülûk Adlı Eserinde Esbâb-I Nüzûl”, Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 9, 2018, s.399-340.KANLIDERE, Ahmet, XIX. Yüzyıl Türk Dünyası, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Dergisi, Eskişehir, 2013.KARİEV, Ruslan, Bölge Âlimlerine Göre İdil-Ural Bölgesindeki Yatsı Namazı Vakti Sorunu, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa, 2013.KERİMULLİN Ebrar, “Tatar Kitap Tarihi Hakkında”, Aktaran: Ezgi Sırtı, Türk Dünyası, Sayı: 39, 2015. s. 128.MARAŞ İbrahim, Türk Dünyasında Dinî Yenileşme (1850 – 1917), İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2002.MARAŞ, İbrahim “İdil Ural Bölgesi Müslümanları ve Ceditçilik Düşüncesi”, Uluslararası Türk Dünyasının İslamiyet’e Katkıları Sempozyumu, Isparta, (2007), s.569-580.MARAŞ, İbrahim, “Günümüzde Rusya Federasyonu’nda Din Algısı: Akılcılık-Nakilcilik Tartışması ve Ceditçi Miras“ Orta Asya’da İslâm Temsilden Fobiye, cilt: 3 editör: Muhammet Savaş Kafkasyalı, Ahmet Yesevi Üniversitesi, Ankara-Türkistan, (2012), s.1631-1642RORLİCH Azade-Ayşe, Volga Tatarları: Yüzyılları Aşan Milli Kimlik, çeviren: Mehmet, Süreyya Er, İstanbul, İletişim 2000.SARAY, Mehmet, Türk Dünyasında Eğitim Reformu ve Gaspıralı İsmail Bey, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara: 1987.TAYMAS, Abdullah Battal, Âlimcan Barudî, İstanbul, 1958.TAYMAS, Abdullah Battal, Kazan Türkleri, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü, İstanbul 1966.TOPSAKAL, İlyas, “Rus İmparatorluğu’nda Yeni Ortodoks Yapılanma: İlminskiy ve Sistemi 1860-1917”, Tarih Dergisi/Turkish Journal of History, S. 51, 2015, s.47-71.TÜRKOĞLU, İsmail “Türk Dünyasının Kuzey Yıldızları Türk – Tatar Aydınları”, Düşünce Dünyasında Türkiz Siyaset ve Kültür Dergisi, 17, 2012, s. 113-150.TÜRKOĞLU, İsmail, “Müslüman Kongreleri” DİA, cilt: 32.