Türk Tarihinin Kaynakları: Altay’da Göktürk Maddi Kültürünün Arkeolojik Kaynaklarına Genel Bir Bakış

Yıl 2019, Cilt: 4 Sayı: 2, 23 - 54, 20.12.2019

Ali Toraman

Öz

Türk tarihi ve kültürünün önemli kaynaklarından birisi de arkeolojik
eserlerdir. Orta Asya, Kafkaslar, Sayan-Altay, Minusinsk vd. gibi Türk
tarihi ve kültürüne yurtluk etmiş yerler, çok sayıda maddi kültür
kalıntılarını içinde barındırmaktadır. Bu kalıntılar ve eserler Türk tarihi
ve kültürü için somut deliller ve veriler sunan temel kaynaklar olması
sebebiyle büyük bir öneme sahiptir. Türklerin en eski yurtlarından birisi
olan ve Türk Tarihi için son derece mühim olan Altay coğrafyası da
sayısız arkeolojik eserleriyle doğal bir müze gibidir. Altay’ın herhangi
bir yerinde dolaşırken kurgan, kaya resimleri veya diğer arkeolojik
eserlerden birisine denk gelmemek mümkün değildir. Her döneme ait
sayısız arkeolojik eserler bütün bir coğrafyaya adeta serpilmiş
durumdadır. Bu dönemlerden birisi de hiç şüphesiz Göktürk dönemidir
ve Göktürk kültürüne ait çok sayıdaki kurgan, balbal, kaya resimleri gibi
Türk tarihine tanıklık eden maddi kültür kalıntıları, tarihin temel
kaynaklarından birisi olma özelliğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Tarihi kaynak, Altay, Göktürk, arkeoloji, maddi kültür

Kaynakça

• BORODAYEV, V. B., MAMADAKOV, Yu. T., “Mogilniki Kırlık-I i Kırlık-II v Gornom Altaye”, Problemı Ohranı Arheologiçeskih Pamyatnikov Sibiri, Novosibirsk, 1985, s. 51-88. BORODOVSKİY, A. P., “İssledovaniye Odnogo iz Pogrebalno-Pominalnıh Kompleksov Drevneturkskogo Vremenina Sredney Katuni”, Arheologiya Gornogo Altaya, Barnaul 1994, s. 75-82. BORODOVSKİY, A. P., BORODOVSKAYA, Ye. L., Arheologiçeskiye Pamyatniki Dolinı Nijney Katuni v Epohu Paleometalla, Novosibirsk 2013. ÇORUHLU, Yaşar, Eski Türklerin Kutsal Mezarları Kurganlar, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2016. GAVRİLOVA, A. A., Mogilnik Kudırge kak İstoçnik po İstorii Altayskih Plemen, Moskova, Leningrad 1965. GRYAZNOV, M. P., “Raskopki na Altaye”, SGE, Sayı I, Leningrad 1940, s. 17-21. HUDYAKOV, Yu. S., KOÇEYEV, V. A., “Drevneturkskoye Mumifitsirovannoye Zahoroneniye v Mestnosti Çatır u s. Jana-Aul v Gornom Altaye, Gumanitarnıye Nauki v Sibiri, №3, 1997, s. 10-18. HUDYAKOV, Yu. S., KOÇOYEV, V. A., MONOSEV, V. M., “Baltarganskiye Nahodki”, Gumanitarnıye Nauki v Sibiri, №3, 1996, s. 46-53. İLYUŞİN, A. M., “Ritualnıye Zahoroneniya Koney v Gornom Altaye”, Sohraneniye i İzuçeniye Pamyatnikov Arheologii Altayskogo Kraya, Sayı 5, Barnaul 1995, s. 122-125. KİREYEV, S. M., “Pogrebeniye Turkskogo Voina iz Gorno-Altayska”, Ohrana i İzuçeniye Kulturnogo Naslediya Altaya, Sayı II, Barnaul 1993, s. 230-235. KİRYUŞİN Yu. F., GORBUNOV, V. V., STEPANOVA, N. F., TİŞKİN, A. A., “Drevneturkskiye Kurganı Mogilnika Tıtkesken-VI”, Drevnosti Altaya: İzvestiya Laboratorii Arheologii, №3, Gorno-Altaysk 1998, s. 165-175. KİRYUŞİN, Yu. F., NEVEROV, S. V., STEPANOVA, N. F., “Kurgannıy Mogilnik Verh-Yelenda-I v Gornom Altaye”, Arheologiçeskiye İssledovaniye na Katuni, Novosibirsk 1990, s. 222-242. KİSELEV, S. V., Drevnaya İstoriya Yujnoy Sibiri, Moskova 1951. KOÇEYEV, V. A., HUDYAKOV, Yu. S., “Rekonstruktsiya Uzdı iz Drevneturkskogo Pogrebeniya u s. Jana-Aul v Gornom-Altaye”, Pamyatniki Drevneturkskoy Kulturı v Sayano,Altaye i Tsentralnoy Azii, Novosibirsk 2000, s. 117-126. KOÇOYEV, V. A., SURAZAKOV, A. S., “Kurganı Mogilnikov Yabogan I i II”, Arheologiçeskiye i Folklornıye İstoçniki po İstorii Altaya, Gorno-Altaysk 1994, s.70-81. KUBAREV, G. V., “Drevneturkskiye Kenotaf iz Bike-III”, Arheologiya Gornogo Altaya, Barnaul 1994b, s. 82-86. KUBAREV, G. V., “Jenskoye Drevneturkskoye Pogrebeniye iz Mogilnika Colin III”, Vestnik Novosibirskogo Gosudarstvennogo Universiteta, Cilt 10, Sayı 5, 2011b, s. 221-240. KUBAREV, G. V., Kultura Drevnih Turok Altaya (Po Materialam Pogrebalnıh Pamyatnikov), Novosibirsk 2005. KUBAREV, G. V., KUBAREV, V. D., “Pogrebeniye Znatnogo Turka iz Balık-Sooka”, Arheologiya, Etnografiya i Antropologiya Yevrazii, №4, 2003, s. 64-82. KUBAREV, V. D., KİREYEV, S. M., ÇEREMİSİN, D. V., “Kurganı Uroçişa Bike”, Arheologiçeskiye İssledovaniya na Katuni, Novosibirsk 1990, s. 43-95. KUBAREV, V.D., “Drevneturkskiye Kenotafı Borotala”, Drevniye Kulturı Mongolii, Novosibirsk 1985a, s. 136-148. KUBAREV, V. D., KUBAREV, G. V., “Raskopki na r. Talduairz”, Arheologiçeskiye Otkrıtiya 1994 goda, Moskova 1995b. LARİN, O. V., SURAZAKOV, A. S., “Raskopki Mogilnika Çoba-7”, Arheologiya Gornogo Altaya, Barnaul 1994, s. 86-91. MAMADAKOV, Yu. T., GORBUNOV, V. V., “Drevneturkskiye Kurganı Mogilnika Katanda-III”, Drevnosti Altaya: İzvestiya Laboratorii Arheologii, Gorno-Altaysk 1997, s. 115-129. MARTINOV, A. İ., Altay Kaya Resimleri Biçiktu-Boom, Çev.: Z. Bağlan Özer, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, Ankara 2013. MARTINOV, A. İ., KULEMZİN, A. M., MARTINOVA, G. S., “Raskopki Mogilnika u Poselka Aktaş v Gornom Altaye”, Altay v Epohu Kamnya i Rannego Metalla, Barnaul 1985, s. 147-172. MİTKO, O.A., TETERİN Yu.V., “Drevneturkskoye Pagrebeniye Mogilnika Dyalyan”, Problemı Sohraneniya, İspolzovaniya i İzuçeniya Pamyatnikov Arheologii, Gorno-Altaysk 1992, s. 85-86. MOGİLNİKOV, V. A., “Kurgan 85 Kara-Kobı-I i Nekotorıye İtogi İzuçeniya Drevneturkskoh Pamyatnikov Altaya v Svyazi s İssledovaniyami v Kara-Kobe”, İstoçniki po İstorii Respubliki Altay, Gorno-Altaysk 1997, s. 187-234. MOGİLNİKOV, V. A., KUYBIŞEV, A. V., YELİN, V. N., “Raskopki v Kurote”, Problemı Sohraneniya, İspolzovaniya i İzuçeniya Pamyatnikov Arheologii Altaya, Gorno-Altaysk 1992, s.83-84. MOGİLNİKOV, V.A., SURAZAKOV, A.S., “Raskopki Mogilnikov Bolşoy Yaloman I-II”, Arheologiçeskiye i Folklorniye İstoçniki po İstorii Altaya, Gorno-Altaysk, 1994, s. 38-48.
• MOGİLNİKOV, V.A., YELİN, V.N., “Kurganı Taldura (Курганы Талдура)”, Arheologiçeskiye İssledovaniya v Gornom Altaye v 1980-1982 gg., Gorno-Altaysk 1983, s. 127-153. MOLODİN, V. İ., NOVİKOV, A. V., SOLOVYEV, A. İ., “Pogrebalnıye Kompleksı Drevneturkskogo Vremeni Mogilnika Kalcin-VIII”, Arheologiya, Etnografiya i Antropologiya Yevrazii, №2, 2003, s. 71-86. MOLODİN, V. İ., POLOSMAK, N. V., NOVİKOV, A. V. vd., Arheologiçeskiye Pamyatniki Ploskogorya Ukok, Novosibirsk 2004. ÖGEL, Bahaeddin, İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1984. RADLOFF, W., Sibiryadan II, (Çev.: Ahmet Temir), Maarif Basımevi, İstanbul 1956. SAVİNOV, D. G., “Drevneturkskiye Kurganı Uzuntala (K Voprou o Vıdelenii Kurayskoy Kulturı)”, Arheologiya Severnoy Azii, Novosibirsk 1982, s. 102-122. SEREGİN, N. N., MUHAREVA, A. N., “İstoriya İzuçeniya Petroglifov Rannego Srednevekovya na Territorii Altaya”, Nauçnoye Obozreniye Sayano-Altaya, № 1(9), 2015, s. 95-107. SEREGİN, N. N., MATRENİN, S. S., Arheologiçeskiye Kompleksi Altaya II v. do n.e. – XI v. n.e.: İstoriya İssledovaniy i Osnovniye Aspekti İnterpretatsi, Barnaul-Azbuka 2014. SOLOVYEV, A. İ., “İssledovaniya na Mogilnike Ust-Çoba-I na Sredney Katuni”, Drevnosti Altaya: İzvestiya Laboratorii Arheologii, №4, Gorno-Altaysk 1999, s. 123-133. SOROKİN, S. S., “Tsepoçka Kurganov Vremen Rannıh Koçevnikov na Beregu r. Kok-Su (Yujnıy Altay)”, ASGE, Sayı 18, 1974, s. 62-91. SURAZAKOV, A.S., “Ob Arheologiçeskih İssledovaniyah v Gornom Altaye”, Arheologiya i Etnografiya Altaya, Barnaul 1982, s. 121-136. SURAZAKOV, A. S., “Raskopki Pamyatnikov Kurata-II i Kor-Kobı-I”, Problemı İzuçeniya Drevney i Srednevekovoy İstorii Gornogo Altaya, Gorno-Altaysk 1990b, s. 56-96. SURAZAKOV, A.S., “Raskopki v Gornom Altaye”, Arheologiçeskiye Otkrıtiya 1978 goda, Moskova 1979, s. 272-274. ŞULGA, P. İ., GORBUNOV, V. V., “Fragment Dospeha iz Turkskogo Kenotafa v Doline r. Sentelek”, Materialı po Voennoy Arheologii Altaya i Sopredelnih Territoriy, Barbaul 2002, s.112-130. TİŞKİN, A. A., GORBUNOV, V. V., “Raskopki na Altaye”, Arheologiçeskiye Otkrıyiya 1997 goda, Moskova, 1999, s. 316-318. YELİN, V. N., MOGİLNİKOV, V. A., “İssledovaniye Drevnih Kurganov Beş-Ozeka”, Ohrana i İzuçeniye Kulturnogo Naseleniya Altaya, Sayı II, Barnaul 1993, s. 218-220. YEVTYUHOVA, L. A., KİSELEV, S. V., “Otçet o Rabotah Sayano-Altayskoy Arheologiçeskoy Ekspeditsii v 1935 g.”, Trudı GİM, Sayı 16, 1941, s. 75-117. ZAHAROV, A. A., “Materialı po Arheologii Sibiri (Raskopki V.V. Radlova v 1965g.)”, Trudı GİM, Sayı I, 1926, s. 71-106.