Govşut Han Liderliğinde Merv Tekeleri'nin Akîm Kalan Devletleşme Teşebbüsü (1846 – 1877)

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 2, 73 - 119, 27.12.2020

Resul Şahsi

Öz

1857 yılı öncesinde Serahs ve Tecen nehrinin aşağı akımlarında, bu tarihten sonra Merv’de yaşayan Teke Türkmenlerinin lideri Govşut Han, XIX. yüzyılın ikinci çeyreğinde faaliyet gösteren önemli Türkmen hanlarından biridir. XIX. yüzyıl Türkmen tarihinin en önemli olaylarından olan 1855 tarihinde Hive’ye ve 1860’da da Kaçarlara karşı kazanılan Türkmen zaferlerinin Govşut Han liderliğinde gerçekleşmesi, Hive zaferinin hemen akabinde Govşut Han’ın kabilesini Merv’e taşıması ve burada –ilgili tarihe kadar- Türkmen siyasi ve sosyal örgütlenmesinde tesadüf edilemeyen uygulamalar başlatması bu lideri bilhassa dikkat çekici kılmaktadır. Govşut Han’ın düzenli iç güvenlik kuvveti kurması, bir baraj inşa ettirmesi, çeşitli kabile içi siyasi organlarından aktif olarak yararlanması, tarım, göçebe hayvancılık ve yağmacılıkla geçinen kabilesinin tarımsal eğilimlerini destekleyerek yerleşikleşmeyi teşvik etmesi, XVI. yüzyıl sonrasında Hazar Ötesi Türkmenleri’nde tespit edilmeyen bağımsız bir devlet kurma temayülü olarak görülebilir

Anahtar Kelimeler

Göktepe, Merv Tekeleri, Türkmen, Hazar Ötesi

Kaynakça

• ÜKTEN, Selim Serkan, Buhara Hanlığı'nın Askeri Teşkilatı (1500 - 1868), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih (Genel Türk Tarihi) Anabilm Dalı Basılmamış Doktora Tezi, Ankara, 2015.
• G. S. Karelin, "Puteşestviya G.S. Karelina po Kaspiyskomu Moryu", Zapiski İmperatorskogo Russkogo Geograficheskogo Obşçestva po Obşçey Geografii, C. X. St. Petersburg, 1883, s. 161- 497.
• David Aaron Knighting, Ivan Khokhlov: Russian Envoy to the Court of Imam Quli Khan, Indiana Üniversitesi Orta Avrasya Çalışmaları Bölümü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Indiana, 2008.
• GEISS, Paul Georg, “Türkmen Kabileciliği”, Çev. Resul Şahsi, Türkmenler Üzerine Makaleler, Selenge Yayınları, İstanbul, 2019, s. 85 - 103.
• IRONS, William, “Siyasi Bir Seçim Olarak Göçebelik”, Çev. Resul Şahsi, Türkmenler Üzerine Makaleler, Selenge Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, 2019, s. 47 - 85.
• Joseph WOLFF, Researches and Missionary Labours among the Jews, Mohammedans, and Other Sects, Londra, 1835.
• Şagimardan Mryasoviç Ibragimov, “Nekotorıye Zametki o Hivinskih Turkmenah i Kirgizah, (İz Zapisnoy Knijki), Voyennıy Sbornik, No 9, Yıl: 1874, s. 133 - 163.
• Arminius Vambery, Travels in Central Asia: Being the Account of a Journey from Teheran Across the Turkoman Desert on the Eastern Shore of the Caspian to Khiva, Bokhara, and Samarcand, Londra, John Murray, 1864.
• James B. Fraser, A Winter's Journey (Tatar) From Constantinople to Tehran; with Travels through Various Parts of Persia, C. II., Londra, 1838.
• BREGEL, Yuri, Harezmskiye Turkmeni B XIX Veke, Akademiya Nauk SSSR, İnstitut Narodov Azii, Moskova, 1961.
• ATAMEMMEDOV, N. V., Turkmen Hanları ve Serdarları, Turkmenistan Ilımlar Akademiyası Entsiklopediya Neşriyatı, Aşkabat, 1992.
• Charles Edward Stewart, Through Persia in Disguise: With Reminiscences Of The Indian Mutiny, Edt. Basil STEWART, George Routledge & Sons, Ltd., Londra, 1911.
• İstoriya Turkmesnkoy SSR, C. 2, 2. Kitap, S Naçala XIX. Veka Do Belikoy Oktyabrskoy Sotsialistiçeskoy Rovolitsii, Editörler: A. Karrıyev, O. K. Kuliyev, M. E. Masson, İzdatelstvo Akademik Nauk Turkmenskoy SSC, Aşkabat, 1957.
• N. İ. GRODEKOV, Voyna v Turkmenii, Pohod Skobeleva v 1880 - 1881 gg., C. I, St. Petersburg, 1883.
• ATANİYAZOV, Soltanşa, Şecere (Türkmen’in Soy Ağacı), Türkmen Türkçesinden Çeviren: Seyitnazar Arnazarov – Nergis Biray, 2. Baskı, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2011.
• IRONS, William, “Siyasi Bir Seçim Olarak Göçebelik”, Çev. Resul Şahsi, Türkmenler Üzerine Makaleler, Selenge Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, 2019, s. 47 - 85.
• Alihanov, Mervskiy Oazis i Dorogi Veduşiya k Nemu, St. Petersburg, 1883.
• Charles Marvin, The Russians at Merv and Herat, and Their Power of Invading India, W. H. Allen % Co., 13 Waterloo Place, Pall Mall. S. W. Publishers to India Office, Londra, 1883.
• GEISS, Paul Georg, “Türkmen Kabileciliği”, Çev. Resul Şahsi, Türkmenler Üzerine Makaleler, Selenge Yayınları, İstanbul, 2019, s. 85 - 103.
• HAYİT, Baymirza, Türkistan Rusya ile Çin Arasında, Almanca'dan Çev. Abdülkadir Sadak, Otağ Yayınları, İstanbul, 1975.
• Barthold, V. V., "İstoriya Kulturnoy Jizni Turkistana V. Uzbektsiye Hanstva", Soçineniya, C. II, 1. Bölüm, İzdatelstvo Bostoçnoy Literaturı, Moskova, 1963, s. 268 - 293.
• Yevgeniy Lvoviç Şteynberg, İstoriya Britanskoy Agressii na Srednem Vostoke, Voyenizdat, Moskova, 1951Demetrius Charles Boulger, The Celebrities of the Khanates and the Neighbouring States, Londra, 1880.
• Mirza Abdu’l-Azim Sami, Tarih-i Selâtîn-i Mangıtiyye (Istoriya Mangıtskih Gosudarey), Izdanie Teksta, Predislovie, Prevod i Primeçaniya L. M. Epifanovoy, Akadamiya Nauk UzSSR, Institut Vostokovedeniya Moskova 1962.
• S. N. İomudskiy, "O Perejitkah Rodovogo Bıta u Skotovodov Zapadnoy Turkmenii v XIX v", Sovyetskaya Etnograiya, İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR, Baş Rekaktör: S. P. Tolstov, Yıl: 1962, Sayı: 4, s. 53 – 53.