Ermeni ve İslam Tarihi Kaynaklarına Göre Kudüs Ermenileri

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 1, 146 - 166, 27.06.2021

Fathi Sâlim Hamîdî Çevirmen: Oğuzhan Çakır

Öz

Ermeniler, kültür tarihi bakımından köklü halklar arasında sayılmaktadırlar. Kudüs, Hristiyanlık dinini benimsemeleri neticesinde onların ilgi odağı ve kutsal din merkezi haline dönüşmüş, M. 320 yılı civarında ilk grup doğuş kilisesine (كنيسة المهد) hac ve ziyaret amacıyla gitmiştir. Bu bölgenin kutsal yerlerine ve kralına saygı duymalarının yanı sıra, mevcut tarihî rivayetler işaret etmektedir ki, Ermeniler Hristiyanlığı kabullerinden önce ve sonra Ermenistan’dan ve civar bölgelerden buraya göç etmişlerdir. Bunun sonucunda onlara özel olarak bu bölgede kiliseler ve manastırlar kurularak faaliyet göstermiştir.
Ermenilerin bu bölgedeki rolü yalnızca dinî alanla sınırlı kalmamış; birçok okulun kurulmasını sağlayarak ilmi hayata da katkı sunmuşlardır. Ayrıca; ticari alanda yaptıkları yatırımlarla ekonominin kalkınmasında ve güçlenmesinde pay sahibi olmuşlar, farklı sektörlerde etkinlik göstermişlerdir. Böylece, günümüzde de yaşamakta oldukları Kudüs şehrinde kendilerine ait mahallelere sahip olmuşlardır. Köklü tarihini ve mukaddesatını koruyan diğer taifeler gibi Kudüs’te yan yana kardeşçe yaşamalarına rağmen, Siyonist saldırılara da maruz kalmaktadırlar.

Anahtar Kelimeler

Ermeniler, Kudüs, İslam Tarihi

Destekleyen Kurum

Ankara Üniversitesi

Kaynakça

• A.K. Sanjjian, The Arminian Communities in Syria Under Ottoman Dominion, Cambridge 1965.
• Abdulkadir Ahmed el-Yusuf, el-Âlâlagât Beynü’l Şark ve el-Garb, Beyrut 1969.
• Abdülselam bin Abdullah bin Ebulkasım bin Teymiyetü’l Harânî, el-Muharrer fi el-Fıkh, Riyad H.1404.
• Âbûl Farac İbnü’l İbri el-Mârûf bi-Garigoryus el-Malati, Târîhü’l Zamân, Benegelehe İlâ el-Arabiyye: el-Ebu İshak Ermele, Beyrut 1986.
• Afaf Seyyid Sabra, el-Âlâgât Beynü’l Şark ve el-Garb, Kahire 1984.
• Ahmed bin Yahyâ bin Belâzurî; Fütûhu’l Buldân, Tehgig, Rıdvan Muhammed Rıdvan, Beyrut: H.1403.
• Aktankigus, Tarih-i Aktankigus en İntişâr el-Mesîhiyye fi Erminiyye, İ’tina ve T’eliğ: Aram Tir Gifundiyan, Yerifan 1967.
• Ali el-Seyd Ali, el-Guds fi el-Âsrû’l Memlûkî, Kahire 1986.
• Âli Lîsân Niyafetü’l Mutran Şîvâş: Vecihü’l Hime, el-Ermen fi Suriye, Negelen en el-Medur, el-Ermen Abrü-l Tarih.
• Antuvan Hancî, Muhtasar Tevarihü’l Ermen, Orşelim 1886.
• Ara Aşciyan, Diyanetü’l Ermen, Behese Menşur Ala Şebeketü’l İnternet Ala el-Mevki : www.azad-hye.org.
• Aref Başa el-Âref, Târihü’l Guds, Kahire 1919.
• Behâeddîn Yusuf bin Râfi ibn Şeddâd, el-Nevadir el-Sultâniyye ve el-Muhâsin el-Yusufîyye el-Mesmâ Siyre Salâhâddin Eyyûbîyye, Tehgig: Cemâleddin el-Şeyyâl, Kahire 1964.
• Cemaleddin Ali, Âhbarü’l Dûvelü’l Mûnketiâ, tehgig: Andre Ferye (Metabetû’l Ahdû’l İlmi el-Ferensi, Kahire 1972.
• Dekran Safalanyantes, Târihü’l Guds (Billugatü’l Ermeniyye), Negelen en: Hevari Azaryan, el-Câliyâtü’l Ermeniyye fî Bilâdü’l Arabiyye.
• Ebû Muhammed Abdullah bin Kudâmetü’l Makdisî, el’Kafi fi Fıkh ibnü’l Hanbel, Beyrut d.t.
• Ebu Muhammed Abdûlmelik bin Hişam bin Eyübü’l Hemiri el’Mâferi, Tehgig: Abdulraif Said, Beyrut: H.1411.
• Ebû’l Hüseyn Ali bin Süleyman Merdavi, el-İnsaf, Tehgig: Muhammed Hamid Tagî, Beyrut: d.t.
• el-Mulhakü’l Arabî li Ceride Erifü’l Ermeniyye, Kahire Yulye 2001.
• el-Mulhakü’l Arabî li Ceride Erifü’l Ermeniyye, Kahire Meyu 2002.
• el-Uhdetü’l Ûmriyye, li-Ettelâ Âlâ Nasü’l Muâhede Yenzur, el-Batri; Târihü’l Resûl ve Mûlûk.
• Ermen el-Guds, Behese Menşur Ala Şebeke’ül İnternet Alâ Elmevki: www.azad-hye.org.
• Hevari Azaryan, el-Câliyâtü’l Ermeniyye fî Bilâdü’l Arabiyye, Lazkiye: 2004. İmadeddin Halil, İmârâtü’l Artûgiyye Beyrut 1980.
• İsmail bin Ömer bin Kesirü’l Kureyşi el-Ebü’l-Fidâ’, el-Bidâye ve el-Nihâye Beyrut: d.t.
• İstefanos el-Duveyhi (İstifan al-Duwayhi), Târihû’l Ezmene, Beyrut 1901.
• Joshua Prawer, Âlemü’l Salibîîn, Tercüme: Kasım Abdulkasım, Kahire 1999.
• K. L. Starciyan, Tarihü’l-Ummetü’l-Ermeniyye, Musul 1902.
• Karltun Kon, el-Gafile Gısseü’l Şarkü’l evsat, Tercüme Berhan Dicani, Beyrut 1909.
• Kasım Abdulkâsım, Mâhiyetû’l Hûrûb, Kuveyt 1990.
• Kutbeddin Ebul-Feth Mûsa bin Muhammed bin Ahmed, Zeyl Mirâtü’z Zamân, Hindistan, 1904.
• Marşal Beldvîn, Târihü’l Hûrûbû’l Salîbîyye, Tehrir: Said Abdullah Elbişavi ve Muhammed Munis, Ramallah 2004.
• Mervan el-Medur, el-Ermen Abrü-l Tarih, Beyrut 1982.
• Movses Khorenatsi, Tarîhü’l Ermen min el-Bidâye Hattâ el-Garnü’l Hâmis el-Mîlâdî, Neglehu İlâ el-Arabiyye: Nezar Halili Dımaşk 1999.
• Mucireddin el-Hanbeli el-Âlimi, el-İnsü’l Celili bi-Târihü’l Guds ve el-Halili, Tehgig: Ednan Yunus Abdülmecid Nebate, Umman 1999.
• Muhammed bin Hariri et-Taberi, Târihû’l Resul ve el-Mulûk, Tehgig: Muhammed Ebulfadl İbrahim, Beyrut: d.t.
• Muhammed bin Muhammed ibn İmâdeddîn el-Kâtib el-İsfehânî, el-Fethû’l Gudsî fî el-Fethû’l Gudsî, Mısır: d.t.
• Muhammed Munis Avd, Târihü’l Hûrûbû’l Selîbîyye fi Memleke Beytü’l Guds el-Latînîyye, Umman: 2004.
• Mûhyiddin bin Abdulzâhir, el-Ravd el-Zahir fî Sîretü’l Melikû’l Zâhir, Tehgig: Abdulaziz el-Haviytar, Riyad 1976.
• Mustafa el-Heyari, el-Guds fî Zemânü’l Fâtimîîn ve el-Firence, Umman 1994.
• Said Abdulfetah Aşûr, el-Hareketû’l Salîbîyye, Kahire 1963.
• Sakr Ebu Fehr, el-Ermen fî Filistin, Behese Menşur Âlâ Şebeketü’l İnternet Âlâ el-Mevki: www.azad-hye.org.
• Saleh Zehrüddin, el-Ermen Şaab ve Gadiyye, Beyrut, d.t.
• Saleh Zehrüliddin, Târihü’l Kenîsetü’l Ermeniyye, Antelias 2008.
• Stanli Lin Bul (Stanley Lane-Poole), Salâhâddin ve Sûkût Memleketû’l Guds, Tercüme: Faruk Said Ebû Câber, Kahire 1995.
• Şemseddin Ahmed bin Muhammed bin Hallikan, Vefâyâtü’l Âyân ve Enbâ’l Zaman, Tehgig: İhsan Abbas, Dârü’l Seggâfe Beyrut d.t .
• Şemseddin el-Zehebi, Dûvelû’l İslâm, Doha 1988.
• Takûyiddîn Ebulabbas Ahmed bin Ali el-Makrîzî, el-Sûlûk fi Mârife Duvelû’l Mûlûk, Tehgig: Muhammed Mustafa Ziyâde, Kâhire 1970.
• Vefad Arslan, Erminiyya el-Umme ve ed-Devle, Kahire 1998.
• Yoşua Braver (Joshua Prawer), Âlemü’l Salibîîn, Tercüme: Kasım Abdulkasım, Kahire 1999.