MOĞOL İSTİLASI KARŞISINDA İZNİK RUM İMPARATORLUĞU: III. IOANNES VATATZES DÖNEMİ

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 1, 94 - 121, 27.06.2021

Mehmet Yağcı , Hüseyin Şen

Öz

Moğolların bir yandan Balkanlar, diğer yandan Anadolu üzerinden gerçekleştirdikleri istilâ hareketleri bu bölgelerdeki devletler arasındaki siyasî dengeleri alt üst etmiştir. Bu devletlerden biri de Bizans İmparatorluğu’nun diplomatik manevra kabiliyetine de sahip olan varislerinden İznik Rum İmparatorluğu’dur. 1243 yılında gerçekleşen ve Türkiye Selçuklularının bozguna uğradığı Kösedağ Savaşı’nın ardından İznik Rum İmparatorluğu yeni siyasî dengelere ayak uydurmaya çalışmıştır. Moğolları kendileri açısından Türkiye Selçuklularından daha ciddi bir tehdit olarak gören İznik Rum İmparatoru III. Ioannes Vatatzes (1222-1254) ilk iş olarak Selçuklu Sultanı II. Gıyaseddin Keyhüsrev (1237-1245) ile ittifak antlaşması imzalamıştır. Bununla da yetinmeyen imparator, Moğolların önünden kaçan Kumanları Menderes Vadisi ve Kütahya çevresine yerleştirerek tampon bir bölge oluşturmuştur. Moğol istilâsı bölgede siyasî açıdan olduğu kadar malî açıdan da yeni dengeler oluşmasına vesile olmuş, İznik Rum İmparatorluğu ile Türkiye Selçukluları arasında ticari ilişkilerde artış görülmüştür. Bu çalışmada Moğol istilâsının İznik Rum İmparatorluğu tarafından nasıl algılandığı ve dönemin İmparatoru Ioannes Vatatzes’in bu istila karşısında ne tür adımlar attığı irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler

İznik Rum İmparatorluğu, III. Ioannes Vatatzes, Moğollar, Kösedağ Savaşı, Türkiye Selçukluları

THE Iznic Greek Empire in the face of the Mongol invasion: III. Ionnes Vatatzes Period

Öz

The invasion movements carried out by the Mongols over the Balkans on the one hand and Anatolia on the other, upset the political balances between the states in these regions. One of these states is the Iznik Greek Empire, one of the heirs of the Byzantine Empire with diplomatic maneuvering capability. Iznik Greek Empire after the 1243 Kösedağ which took place in Turkey and the Seljuks defeated the War has tried to adapt to the new political balance. Mongols who consider themselves a serious threat to the Seljuks in Turkey in terms of Iznik Greek Empire Ioannes Vatatzes III. (1222-1254) as the first job Seljuk He signed an alliance agreement with Sultan Gıyaseddin Keyhüsrev II. (1237-1245). Not satisfied with this, the emperor created a buffer zone by placing the Cumans, who escaped from the Mongols, around the Menderes Valley and Kütahya. Mongol invasion of been instrumental in the formation of new balances in terms of financial as well as political terms, there was an increase in trade relations between Turkey Iznik Greek Empire and the Seljuks. In this study, how the Mongol invasion was perceived by the Iznik Greek Empire and what kind of steps the Emperor Ioannes Vatatzes took against this invasion will be examined.

Anahtar Kelimeler

Iznik Greek Empire, Ioannes Vatatzes III., The Mongols, Kösedağ War, Turkey Seljuks

Kaynakça

• Abûl Farac, Gregory, Abûl Farac Tarihi, Cilt II, çev. Ömer Rıza Doğrul, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1987.
• Acropolitae, Georgii, Opera, C. I, ed. A. Heisenberg & P. Wirth, B. G. Teubner, Stuttgart, 1978. İngilizce: The History, çev. Ruth Macrides, Oxford University Press, New York 2007. Türkçe: Vekayinâme, çev. Bilge Umar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2008.
• Aknerli Grigor, Okçu Milletin Tarihi¸ çev. Hrant D. Andreasyan, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2007.
• Angold, Michael, A Byzantine Government in Exile: Government and Society Under the Laskarids of Nicaea (1204-1261), Oxford University Press, Oxford 1975.
• Ayönü, Yusuf, “Batı Anadolu’daki Türk Yayılışı’na Karşı Bizans İmparatorluğu’nun Kuman-Alan Topluluklarını Balkanlardan Anadolu’ya Nakletmesi”, Belleten, C. LXXVI, S.276, Ağustos 2012, s.403-418.
• Ayönü, Yusuf. “İznik İmparatorluğu Ordusu”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. XXV, S. 1, s.39-54.
• Bakır, Abdullah, Yazıcızâde Ali'nin Selçuk-Nâme İsimli Eserinin Edisyon Kritiği Basılmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2008.
• Bartusis, Mark C, The Late Byzantine Army, Arms and Society, 1204-1453, University of Pennsylvania Press, Philadelphia 1992.
• Cahen, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu, çev. Erol Üyepazarcı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2012.
• Charanis, Peter, “The Transfer of Population as a Policy in the Byzantine Empire”, Comparative Studies in Society and History, C. III, S. 2, Ocak 1961, s.140-154. Türkçe: “Bizans İmparatorluğu’nda Bir Devlet Politikası Olarak Tehcir”, çev. Mustafa Alican, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. XXVI, S. 1, Temmuz 2011, s.259-275.
• Cihan, Cihad, “Frigya ve Menderes Vadisinde Selçuklu-Bizans Hudut Muharipleri Olarak Türkmenler ve Kumanlar”, Uluslararası Dinar ve Frigya Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (25-26 Mayıs 2013), Hazer Ofset Matbaacılık, Afyonkarahisar 2013, s.49-76.
• Crusaders as Conquerors, The Chronicle of Morea, İng. çev. Harold E. Lurier, Columbia University Press, New York 1964.
• Cüveynî, Alaaddin Ata Melik, Tarih-i Cihan Güşa, çev. Mürsel Öztürk, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2013.
• Failler, Albert (Ed.). Relations Historiques Georges Pachymérès, C. I, Les Belles Lettres, Paris 1984.
• Genceli Kiragos, Moğol İstilası: 1220-1265, çev. Mahmut Kemal Bey, Yay. Haz. Fuat Hacısalihoğlu & İlhan Aslan, Post Yayınları, İstanbul 2018.
• Giebfried, John, “The Mongol Invasions and the Aegean World (1241-61)”, Mediterranean Historical Review, C. XXVIII, S. 2, p.129-139.
• Göksu, Erkan. “Erzurum’un Sonbaharı”, Turkish Studies, C. IV, S. 8, s.1286-1297.
• Göksu, Erkan. “Kösedağ Savaşı (1243)”, Tarihin Peşinde-Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, S. 2, 2009, s.1-14.
• İbn Bibi, El-Evamirü'l-Ala'iyye fi'l-Umuril-Ala'iyye (Selçuk Name), C. I-II, çev. Mürsel Öztürk, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1996.
• İbnü’l Esîr, İslâm Tarihi, El-Kâmil Fi’t-Târîh Tercümesi, çev. Ahmet Ağırakça, Abdülkerim Özaydın, Bahar Yayınları, C. XII, İstanbul 1987.
• Jackson, Peter, The Mongols and the West, 1221-1410, Routledge, New York 2005.
• Johann de Plano Carpini, Moğol Tarihi ve Seyahatnâme, çev. Ergin Ayan, Derya Kitapevi, Trabzon 2001.
• Kaymaz, Nejat, II. Gıyâsü’d-din Keyhüsrev ve Devri, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2009.
• Keciş, Murat, “Georgios Akropolites ve ‘Tarih’ Adlı Eseri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. XXVIII, S. 45, Ankara 2009, s.191-205.
• Kerîmüddin Mahmud-i Aksarayî, Müsâmeretü’l Ahbâr, çev. Mürsel Öztürk, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2000.
• Korobeinikov, Dimitri, Byzantium and the Turks in the Thirteenth Century, Oxford University Press, New York 2014. Langdon, John Springer, John III Ducas Vatatzes' Byzantine Imperium in Anatolian Exile, 1222-54, The Legacy of His Diplomatic, Military and Internal Program for the Restitutio Orbis Basılmamış Doktora Tezi, California Üniversitesi, 1979. L ippard, Bruce G. Byzantium and Mongols, 1243-1341 Basılmamış Doktora Tezi, Indiana University, Uralic and Altaic Studies , 1983.
• Murata, Koji. “The Mongols' Aproach to Anatolia and the Last Campaign of Emperor John III Vatatzes”, Greek, Roman, and Byzantine Studies, S. 55, 2015, p.470-488.
• Odabaşı, Zehra. “Celâleddin Karatay’ın Hayatı ve Siyasi Kariyeri”, Prof. Dr. Nejat Göyünç Armağanı¸ Selçuk Üniversitesi Matbaası, Konya 2013, s.575-602.
• Özcan, Altay Tayfun. “Chronica Maiora'da Moğollara Dair Kayıtlar”, Tarih Okulu Dergisi, S. 16, 2013, s.23-77. Ruysbroeckli Willem, Mengü Han’ın Sarayı’na Yolculuk 1253-1255, çev. Zülal Kılıç, Kitap Yayınevi, İstanbul 2010.
• Shukurov, Rustam. The Byzantine Turks, 1204-1461, Brill, Leiden-Boston 2016.
• Simon de Saint Quentin, Bir Keşişin Anılarında Tatarlar ve Anadolu 1245-1248, DAKTAV, Antalya 2006.
• Sümer, Faruk. “Anadolu’da Moğollar”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, C. I, Ankara 1970, s.1-147.
• Turan, Osman. Selçuklular Zamanında Türkiye, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2014.
• Umar, Bilge. Türkiye’de Tarihsel Adlar, İnkılap Kitabevi, İstanbul 1993.
• Uyumaz, Emine. Sultan I. Alâddin Keykubad Devri Türkiye Selçuklu Devleti Siyasî Tarihi (1220-1237), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2003.
• Uyumaz, Emine. Türkiye Selçuklu Devleti’ne Gelen ve Giden Elçiler, Bilge Kültür Sanat, İstanbul 2011.
• Vásáry, István. Cumans and Tatars, Oriental Military in the Pre-Ottoman Balkans, 1185-1365, Cambridge University Press, New York 2005.
• Yücel, Muallâ Uydu. İlk Rus Yıllıklarına Göre Türkler, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2007. Zonaras, Ioannes. Tarihlerin Özeti, çev. Bilge Umar, Arkeoloji ve Sana