Ahlatşah II. Sökmen ve Zamanı (1122-1185)

Yıl 2021, Cilt: 6 Sayı: 2, 15 - 33, 28.12.2021

Hüseyin Kayhan

Öz

XII. yüzyıl Anadolu’sunun en önemli devlet adamlarından Ahlatşah II. Sökmen, Van Gölü havzasının Türkleşmesini ve devrin en zengin bölgelerinden birisi haline gelmesini sağlamıştır. Onun uyguladığı politikalar, bir taraftan Musul Atabeyliği ve Salâheddin Eyyûbî gibi güneyden gelen güçlerin müdahaleleriyle sarsıntılar yaşayan doğu ve güney-doğu Anadolu’nun güvenliğini sağlamaya yönelik iken; diğer taraftan da Avrupa’dan Haçlılar, Kafkaslardan Gürcü Krallığı ve batıdan Bizans İmparatorluğu’nun bütün Anadolu’nun güvenliğini ortadan kaldırmaya yönelik saldırılarına karşı topyekün bir mücadeleyi esas almaktaydı. O, uzun süren hükümdarlığı döneminde ülkesini barış ve adaletle yaşatmaya çalışmış, Müslüman ve Hıristiyanlardan oluşan halkı ile iyi geçinmiş, onların çıkarlarını koruyarak, refahları için çalışmıştı. Onun zamanında Ahlat ekonomik ve sosyal yönden büyük bir değişim yaşamış, İslâm dünyasındaki metropollerden birisi haline gelmişti. 1185’te uzun bir hükümdarlıktan sonra öldüğünde, Türk göçleri ile dolmaya başlayan ve süratle Türkleşen XII. yüzyıl Anadolu’suna damgasını vurmuştu.

Anahtar Kelimeler

Ahlat, Artuklular, Gürcüler, Dânişmendliler, II. Sökmen.

Kaynakça

• ABû'L-FARAC, Abû’l-Farac Tarihi, Çev. Ö. R. Doğrul, 2 cild, Ankara, 1987.
• ALLEN, W. E. D., A History of The Georgian People, London, 1932.
• ANİ’Lİ SAMUEL, Extrait de la Chronographie de Samuel d’Ani, Recueil des Historiens des Croisades Documents Armeniens, Paris, 1849, 445-468.
• ANONİM GÜRCÜ VEKAYİNAMESİ, Gürcistan Tarihi (Eski Çağlardan 1212 Yılına Kadar), çev. H. Andreasyan, Ankara, 2003.
• ANONİM SÜRYANİ VEKAYİNAMESİ, Târîhu’r-Ruhâvî el-Mechul (1234), Süryaniceden çev. A. Abouna, Bağdad, 1986.
• BUNDÂRÎ, Zubdetu’n-Nusra ve Nuhbetu’l-Usra, Çev. K. Burslan, Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi, İstanbul, 1943.
• CAHEN, C., “Abdallaṭīf al-Baghdādī, Portraitiste et Historien de Son Temps: Extraits İnédits de Ses Mémoires”, Bulletin d'études orientales, T. 23 (1970).
• CUVEYNÎ, Târîh-i Cihan Guşa, Çev. Mürsel Öztürk, 3 cild, Ankara, 1998.
• EBÛ ŞÂME, Kitâbu’r-Ravdateyn fî Ahbâru’d-Devleteyn, Tahkik: İ. Şemseddin, 5 cild, Beyrut, 2002.
• EBÛ’L-FİDÂ, el-Muhtasar fi Ahbâri’l-Beşer, Nşr. Mahmûd Dayyûb, 2 cild, Beyrut, 1997.
• HAMDULLAH MUSTEVFÎ KAZVÎNÎ, Nuzhetu'l-Kulûb, Nşr. M. Debîr-i Siyâkî, Tehran, 1336.
• Hudûdu’l-ʻÂlem mine’l-Meşrik ile’l-Magrib, Tah. Y. el-Hâdî, Kahire, 1999.
• HUSEYNÎ, Ahbârü’d-Devleti’s-Selçukiyye, Çev. N. Lugal, Ankara, 1943.
• İBN HALLİKÂN, Vefayâtu’l-Aˊyân, Nşr. İ. Abbas, 7 cild, Beyrut, (Tarihsiz).
• İBN HAVKAL, Sûretu’l-Arz, Çev. R. Şeşen, 10. Asırda İslâm Coğrafyası, İstanbul, 2014.
• İBN HURDAZBİH, el-Mesâlik ve’l-Memâlik, Nşr. M. J. de Goeje, Leiden, 1889.
• İBN KESîR, el-Bidâye ve’n-Nihâye, Çev. M. Keskin, 15 cild, İstanbul, 1995.
• İBN SA‘İD EL-MAGRİBÎ, Kitâbu Bastu’l-Arz fî’t-Tûl ve’l-Arz, Tahkik: H. K. Hines, Tetuan, 1958.
• İBN ŞEDDâD, en-Nâvadiru's-Sultaniyye, Nşr. C. Şeyyâl, Kahire, 1964,67.
• İBN VâSİL, Muferricu’l-Kurûb fî Ahbâri Beni Eyyûb, Nşr. C. eş-Şeyyâl, 5 cild, Kahire, 1957.
• İBNU’L-ADÎM, Bugyetu’t-Taleb fî Târîhi Haleb, Çev. A. Sevim, Biyografilerle Selçuklular Tarihi, Ankara, 1982.
• İBNU’L-ADÎM, Zubdetu'l-Haleb min Târîhi Haleb, Nşr. S. Dahhan, 3 cild, Dimaşk, 1951-71.
• İBNU’L-ESîR, el-Kâmil fî’t-Târîh, Çev. A. Ağırakça, A. Özaydın, 12 cild, İstanbul, 1987.
• İBNU’L-EZRAK, Târihu Meyyâfârikîn ve Âmid, (Artuklular Kısmı), Çev. A. Savran, Erzurum, 1992.
• İBNU’L-KALÂNİSÎ, Zeyli Târîhi Dimaşk, Nşr. H. F. Amedroz, Beyrut, 1908.
• İDRİSÎ, Kitâbu Nuzhetu’l-Muştâk fî İhtirâki’l-Âfâk, 2 cild, Kahire, 2002.
• İMÂDEDDÎN İSFAHÂNî, Sana'l-Berku'ş-Şâmî, Nşr. R. Şeşen, Beyrut, 1971.
• KARAMAĞARALI, B., Ahlat Mezartaşları, Ankara, 1992.
• KAYHAN, H., Irak Selçukluları, Konya, 2001.
• KILAVUZ, B. Nuri, “Ortaçağ ve sonrası Muş ili yüzey araştırması, 2009-Bulanık”, Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, vol. 2, No.1, Mart, 2013.
• KILAVUZ, B. Nuri, “Ortaçağ ve sonrası Muş ili yüzey araştırması, 2008-Malazgirt”, Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, vol. 2, No.1, Mart, 2013.
• KIRZIOĞLU, F., Yukarı Kür ve Çoruh Boylarında Kıpçaklar, Ankara, 1992.
• MARKO POLO, Marko Polo Seyahatnamesi, 2 cild, Çev. Filiz Dokuman, İstanbul, (tarihsiz).
• MÜNECCİMBAŞI, Câmiu’d-Duvel, Çev. Ali Öngül, Selçuklular Tarihi II. Anadolu Selçukluları ve Beylikler, İzmir, 2001.
• NESEVÎ, Sîretu’s-Sultan Celâleddîn Mengübirti, Nşr. H. A. Hamdî, Kahire, 1953.
• RâVENDî, Râhatu's-Sudûr ve Âyeti's-Sûrûr, Çev., A. Ateş, Râhatu's-Sudûr ve Âyeti's-Sûrûr (Gönüllerin Rahatı ve Sevinç Alâmeti), 2 cild, Ankara, 1960.
• REŞÎDEDDÎN FAZLULLAH, Mukâtebât-ı Reşîdî, Nşr. M. Şâfî, Lahor, 1948.
• SIBT İBNU’L-CEVZÎ, Mirʻatu’z-Zemân fî Târîhi’l-Âyân (449-499), Tahkik M. E. Hinn, K. M. el-Hakkat, Beyrut, 2013.
• STEP’ANNOS ORBELEAN, History of The State of Sisakan, Eng. tr. R. Bedrosian, Long Branch, N. J., 2012-2015.
• SÜMER, F., Selçuklular Devrinde Doğu Anadolu'da Türk Beylikleri, Ankara, 1990.
• SÜRYANİ MİHAİL, Vekayinâme, İkinci Kısım (1042-1195), Çev. H. D. Andreasyan, 1944 (TTK Kütüphanesi’nde bulunan basılmamış tercüme).
• ŞEŞEN, R., "İmâdeddîn Kâtib el-İsfehânî'nin eserlerindeki Anadolu tarihiyle ilgili bahisler", SAD, III. Ankara, 1971, 249-369.
• TURAN, O., Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, İstanbul, 1980.
• URFALI MATEOS, Urfalı Mateos Vekayi-nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), Çev. H. D. Andreasyan, Ankara, 1987.
• USÂME B. MUNKİZ, Kitâbu’l-İ‘tibâr, Tah. A. el-Eşter, Beyrut, 2003.
• VARDAN VARTABET, “Türk Fütuhatı Tarihi (889-1269)”, Çev. H. D. Andreasyan, TSD, I, 1937, 153-257.
• YAʻKUBÎ, Kitâbu’l-Buldân, Nşr. M. J. de Goeje, Leiden, 1892.
• YÂKÛT EL-HAMEVÎ, Muʻcemu’l-Buldân, Tahkik F. A. el-Cundî, 5 cild, Beyrut, 1990.
• ZÂHÎREDDİN NİŞABURÎ, Târîh-i Âl-i Selçuk, Nşr. İ. Afşar, Tahran, 1332.
• ZEKERİYYÂ KAZVÎNÎ, Âsâru’l-Bilâd ve Ahbâru’l-İ‘bâd, Beyrut, (tarihsiz).