XX. YÜZYILIN BAŞLARINDA OSMANLI TOPRAKLARINDA BULUNAN KIRGIZLAR VE KIRGIZİSTANLILAR

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 2, 95 - 110, 22.12.2022

Dastanbek Razak Uulu

https://doi.org/10.56252/turktarars.1201813

Öz

Osmanlı Devleti, Hicaz bölgesini kendi kontrolüne aldıktan sonra hac organizasyonu da yine Osmanlılar tarafından yürütülmeye başlamıştır. Halifeliğin merkezinin de Kahire’den İstanbul’a taşınması ile artık Osmanlı, tüm İslam dünyasının merkezi haline geldi. 16. yüzyıldan itibaren Türkistan Hanlıkları ile Osmanlı Devleti’nin siyasi münasebetlerinin başlaması ile artık Türkistan halkı ve Kırgızlar da hac yolu için İstanbul hattını tercih etmeye başlamıştır. XIX. yüzyılın sonları ve XX. yüzyılın başlarında İslam ve Türk dünyasındaki Panislamizm ve Pantürkizm cereyanları Kırgızları da etkilemiş ve onlar da Osmanlı topraklarına gelmeye başlamışlardır. Osmanlı Devleti topraklarına gelen Kırgızlar mülteci olarak veya hac, eğitim, ticaret gibi amaçlarla faaliyetlerini gerçekleştirmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Kırgızlar, Osmanlı, hac, eğitim, talebe.

Kaynakça

• Abdukulova, Roza, Osmon Mamleketi - Türkistan Handıktarı, Manas Üniversitesi Yayınları, Bişkek 2014.
• Abıtov, Baybolot, “Alımbek Datka Vıdayuşiysa i Neordinarnıy Gosudarstvennıy Diyatel Kırgızov”, Alımbek Datka Cana Anın Ordu, Muras fondu yayınları, Bişkek 2016, s. 52-72.
• Ahmedov, Begican, Kırgızstan Oluyalardın Mekeni, Haktan Yayınları, Bişkek 2017.
• Andican, Ahat, Osmanlı’dan günümüze Türkiye ve Orta Asya, DK Yayınları, İstanbul 2009.
• Arabayev, İşenalı, “Kazak gaztesi”, 12 Ocak 1917.
• Aybars, Ergün, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Zeus Yayınları, İzmir 2005.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. MF.ALY. 95, 40, 1334, L 26. 1.
• Baygaziev, Sovetbek, Nurmoldo XIX Kılımdın Tunguç Agartuuçusu Cana Daanışman Pedagogu, Erkin Too Yayınları, Bişkek 2005.
• Baysun, A, R, Türkistan Milli Harekâtı, Zaman Kitapevi, İstanbul 1945.
• Belgelerle Osmanlı-Türkistan İlişkileri XVI-XX. Yüzyıllar, Haz. Özyurt, A., Şeker, K., Vanlı, Mehmet, Devlet Arşivleri Yayınları, Ankara 2004.
• BOA, MF. ALY. 95.45. 1334, L. 27. 4
• Buyar, Cengiz, “Hicaz Madalyalı Türkistanlı Bahadur”, Yedi Kıta Dergisi, Sayı 136, Aralık 2019, s. 3-36.
• Güler, Mustafa, “XIX. Asırdan Günümüze Kırgızistan’da Hac Olgusu ve Osmanlı Devleti’nin Bölge Hacılarına Yaklaşması”, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:18, Sayı:1, 2016, s. 1-16.
• İsakov, A., Murzakulova, G., “Anadoluda Kırgız İzderi (Cer Attarı)”, Enesaylık Danaker Etnograf Viktor Butanayevdin 70 cıldık maarakesine arnalgan cıynak, Muras Yayınları, Bişkek 2016, s. 170-173.
• Kara, Abdulvahap, Türkistan Ateşi Mustafa Çokay’ın Hayatı ve Mücadelesi, Da Yayınları, İstanbul 2002. Karasayev, H., “1916-cıldagı kötörülüş cönündö”, Ürkün, Ala-Too Yayınları, Bişkek 1993.
• Koçar, Çağatay, “Çukurova’nın Kurtuluşuna İştirak Eden Türkistanlılar” XI. Tarih Kongresi Ankara 5-9 Eylül 1990 Kongreye Sunulan Bildiriler, c. VI, Ankara 1994, s. 2377-2387 Erişim: https://www.ttk.gov.tr. Kongreler/xı-türk-tarih-kongrei-05-09-eylul-1990-ankara-cilt-vı/.
• Koçar, Çağatay, Atayurttan Anayurda Türkistanlılar, Ekrem Matbaası, Adana yıl gösterilmemiş.
• Kubatova, Aida, Kırgızstandagı cadidçilikkıymılı 1900-1916-cc, Kırgız Bilimler Akademisi Yayınları, Bişkek 2012.
• Kydyraliev, Darhan, Türkistan’daki Cedidçilik Hareketi ve Bunun Türkiye ile Münasebeti, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkiye Cumhuriyeti Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2001.
• Maksım, Ziyabiddin, Fergana Hanlar Tarihi, Turar Yayınları, Bişkek 2007.
• Mırzabayeva, N, “Alımbek Datkanın XIX kılımdagı komduk-sayasiy işmerdigi”, Alımbek Datka Cana Anın Ordu, Muras Yayınları, Bişkek 2016, s. 132-140.
• Mustafa Kırgız ile konuşma, 23 Ağustos, 2022.
• Osmanlı Arşiv Belgelerinde Avrasya/Kırgızistan, Haz. Ahmet Zeki İzgör, TDBB Yayınları, İstanbul 2008.
• Razak Uulu, D, “Türk Kurtuluş Savaşına Buhara Yardımları”, 10. Gelecekle İletişim Çalıştayı, RTÜK Yayınları, Taşkent 2018, s. 237-251.
• Salahuddin İbn-i Mevlâna Siracüddin (k.s.) SALÂHUDDÎN İBN-İ MEVLÂNÂ SİRÂCÜDDÎN (K. S.) (dogrulus.com) Mayıs 2011. Son Erişim Tarihi 22.07.2022.
• Saparaliyev, D., “XX. Yüzyıl Başındaki Kırgız-Türk Siyasi İlişkileri Hakkında Rus Arşivlerinden Edinilen Yeni Bilgiler”, //I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Kırgız-Türk İlişkileri Sempozyumu Bildirileri. Uludağ Üniversitesi Yayınları, Bursa 2017, s. 287-297.
• Saparaliyev, D., Şabdan Baatır, Kırgızdar, Cilt. 6. Bişkek 2004, s. 152-155.
• Saray, Mehmet, Atatürk ve Türk Dünyası, TTK Yayınları, Ankara 1995.
• Shamshıdın Uulu, Dyikanbek, XIX. Yüzyılda Türkistanlı Hacıların Hac Yolculuğu, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Yüksek lisans tezi, Ankara 2019.
• Şaplyo, E. V., “Atatürk ve Üç Kılıç”, Türk Kültürü, Sayı 35. Kasım 1965, s. 84-87.
• Teârif-i Müslimîn Dergisi 18 Teşrîn-i sâni [1]326, Cilt. 1, Sayı. 24.
• Yalçınkaya, Alâeddin Sömürgecilik-Pan-İslamizm Işığında Türkistan, Lalezar Kitabevi, İstanbul 2006.
• Yüce, Mehmet, “Bağımsızlık Sonrası Türkiye-Kırgızistan Ekonomik ve Sosyal İlişkiler”, I. Uluslararası Geçmişten Günümüze Kırgız-Türk İlişkileri Sempozyumu, Uludağ Üniversitesi Yayınları, Bursa 2017, s. 395-410.