KARA ÖLÜMÜN ALTIN ORDA ÜZERİNDEKİ ETKİSİ: SİYASET, EKONOMİ, TOPLUM, MEDENİYET

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 1, 58 - 76, 28.06.2024

Çevirmen: Umut Yolsever

https://doi.org/10.56252/turktarars.1445057

Öz

Araştırma hedefleri ve materyalleri: Bu çalışma, XIV. ve XV. yüzyıllarda Altın Orda topraklarında yaşanan Kara Ölümün (Yersinia pestis bakterilerinin neden olduğu hıyarcıklı veba salgını) siyasî, ekonomik, sosyal ve kültürel sonuçlarına genel bir bakış sunmaktadır. Orta Çağ Avrupa ve Orta Doğu için geliştirilen yapıyı dikkate almaktadır. Kara Ölümün XIV. yüzyılın ortalarında meydana çıkmasından önce Altın Orda’da Orta Çağ’a özgü bir nüfus artışı olup olmadığını değerlendirmektedir. Nüfus azalmasının seviyesini ve bunun siyasal istikrarsızlığa nasıl yol açtığını göz önüne koymaktadır. Hıyarcıklı veba salgınının Moğol orduları tarafından bir silah olarak nasıl kullanıldığına da dikkat çekmektedir. Belli mesleklerde ve el sanatlarındaki düşüş, gıda tedariki tehlikesi ve enflasyona yol açan işgücü maliyetinin artması gibi ekonomik sonuçları da incelemektedir. Ayrıca, nüfusun önemli bölümünün ani ölümünün yol açtığı sosyal krizi de ele almaktadır.
Araştırmanın sonuçları ve yeniliği: XIII. yüzyıldan XIV. yüzyılın ortalarına kadar kentleşmedeki yükselişi, nüfusun çöküşü ve XIV. yüzyılın ikinci yarısında başlayan kent merkezlerinde gerileme izlemiştir. Kara Ölüm, çoğu yerleşik merkezin gerilemesiyle nüfus üzerinde baskıya yol açarken, aynı zamanda bazı yerleşik bölgeler vebadan kaçabilmiş, hastalığa daha az duyarlı olan birçok göçebe nüfus da vebadan kurtulabilmiştir. Çalışma ayrıca, edebi dillerdeki gerilemeyi ve dindarlıktaki artışı da incelemektedir. Son olarak, XV. yüzyılın ortalarında başlayan nüfustaki iyileşmeyi de ele almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kara Ölüm, Nüfus, Siyasî İstikrarsızlık, Ekonomik Kriz, Sosyal Kriz, Edebi Diller, Dindarlık

Kaynakça

• Alef G., “The Crisis of the Muscovite Aristocracy: A Factor in the Growth of Monarchical Power”, Forschungen Zur Osteuropäischen Geschichte, Bd. 15, Wiesbaden, Harrassowitz 1970, s 15–58.
• Alexander J. T., Bubonic Plague in Early Modern Russia, Public Health & Urban Disaster, Johns Hopkins University Press, Baltimore 1980.
• Alibek K., Handelman S., Biohazard: The Chilling True Story of the Largest Covert Biological Weapons Program in the World-Told from Inside by the Man Who RanIt, Random House, New York 1999.
• Balard M., La Romanie génoise (XII-début du XV siècle), i–ii, École française de Rome, Rome 1978.
• Bean J. M. W., “The Black Death: The Crisis and its Social and Economic Consequences”, The Black Death: The impact of the 14th-century plague. Papers of the 11th annual conference of the Center for Medieval & Early Renaissance Studies, Ed. Daniel Williman, Binghamton, Center for Medieval and Early Renaissance Studies, NY 1982, s. 23-38.
• Benedictow O. J., “The Black Death, 1346-1353: The Complete History”, Woodbridge, Suffolk, Boydell, 2004
• Bombacı A., trans. I. Mélikoff, Histoire de la littérature turque, C. Klincksieck, Paris 1968.
• Borsch S. J., The Black Death in Egypt and England: A Comparative Study, University of Texas Press, Austin 2005. Campbell B. M. S., Before the Black Death: Studies in the ‘Crisis’ of the Early Fourteenth Century, Manchester University Press, Manchester 1992.
• Chwolson D., Syrisch-nestorianische Grabinschriften aus Semirjetschie, Neue Folge, Academie Imperiale des Sciences, St. Petersbourg 1897.
• , Syrisch-nestorianische Grabinschriften aus Semirjetschie, Mémoires de l’ Academie Imperiale des Sciences de St.-Pétersbourg, Vol. VII, 37:8, Academie Imperiale des Sciences, St.-Pétersbourg 1890, s. 129–130.
• Derbek F. A., Istoriya chumnykh epidemiy v Rossii s osnovaniya gosudarstva do nastoyashchego vremeni, Seriya doktorskikh dissertatsiy, dopushchennykhk zashchite v Imperatorskoy voenno-meditsinskoy akademii v 1904–1905 uchebnom godu, No. 14, St. Petersburg 1905, s. 14 –25.
• Dols M., “Ibn al-Wardī's Risālah al-naba' can al-waba', A Translation of a Major Source for the History of the Black Death in the Middle East”, Near Eastern Numismatics, Iconography, Epigraphy and History. Studies in Honor of George C. Miles, Ed. D. K. Kouymjian, American University of Beirut, Beirut 1974, s. 443–455.
• , The Black Death in the Middle East, Princeton University Press, Princeton 1977.
• Egorov V. L., Istoricheskaya Geografiya Zolotoy Ordy v XIII–XIV vv., Nauka Publ., Moscow 1985.
• Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Ed. Mehmed Zillioğlu, i–x., Üçdal Neşriyatı, İstanbul 1985.
• Evliya Çelebi, Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi, trans. Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2011.
• Henschel A. W., “Document zur Geschichte des schwarzen Todes”, Repertorium für die gesammte Medicin, Ed. Heinrich Haeser, ii., Druckund Verlagvon Friedrich Mauke, Jena 1841.
• Herlihy D., Cohn S.K. Jr., The Black Death and the Transformation of the West, Harvard University Press, Cambridge 1997.
• Ibn Baṭṭūṭa, Riḥla, “The Travels of Ibn Baṭṭūṭa, A.D. 1325– 1354”, i–iii., trans. H. A. R. Gibb, Works Issued by the Hakluyt Society, Cambridge 1958–1971.
• İstoriya Tatar s drevneyshikh vremen v semi tomakh: III. Ulus Dzhuchi (Zolotaya Orda). XIII–seredina XV v., Sh. Marjani Institute of History of Tatarstan Academy of Sciences, Kazan 2009.
• Khakimzyanov F. S., Yazyk epitafiy Volzhskikh Bulgar, Nauka Publ., Moscow 1978.
• , Epigraficheskie pamyatniki Volzhskoy Bulgari i ikh yazyk, Nauka Publ., Moscow 1987.
• Khvol’son D., “Predvaritel’nye zametki o naydennykh v semirechenskoy oblasti siriyskikhna grobnykhna pisyakh”, Zapiski Vostochnogo Otdeleniya Imperatorskogo Russkogo Arkheologicheskogo Obshchestva, No. 1, St. Petersburg 1886, s. 84-109.
• Klein W., “Syriac Writings and Turkic Language According to Central Asian Tombstone Inscriptions”, Journal of Syriac Studies, Vol. 5:2, Syriac Computing Institute, Washington, DC 2002, s. 213–223.
• Langer L. N., “Plague andthe Russian Countryside: Monastic Estates in the Late Fourteenth and Fifteenth Centurie”, Canadian-American Slavic studies, Vol. 10, University Center for International Studies, University of Pittsburgh, Pittsburgh 1976, s. 351–368.
• , “The Black Death in Russia: Its Effects Upon Urban Labor”, Russian History, Vol. 2., Brill, Leiden, Boston 1975, s. 53 –67.
• Little L. K., “Plague Historians in Lab Coats”, Past and Present. Vol. 213, Past and Present Society, Oxford 2011, s. 267 –290.
• Maqrīzī, As-sulūk li-macrifatduwal al-mulūk, Ed. M. M. Ziada, Cairo 1958.
• Mäxmüdäl-Bolgari, Ed. Fänüzä Nurieva, Nähcel-färadis, Kazan 2002.
• Mcneill W. H., Plagues and Peoples, Anchor Press, Garden City, N.Y. 1976.
• Mellinger G., “The Silver Coins of the Golden Horde: 1310 –1358”, Archivum Eurasiae Medii Aevi, Vol. 7. Otto Harrassowitz Verlag, Wiesbaden 1987–1991, s. 153–211.
• Mission to Asia, trans. A Nun of Stanbrook Abbey, Ed. C. Dawson, London 1955/ University of Toronto Press inassociation with the Medieval Academy of America, Toronto 1980.
• Morgan D., The Mongols, Basil Blackwell, New York 1987.
• Mukhametshin D. G., Khakimzyanov F. S., Epigraficheskie pamyatniki goroda Bulgara, Tatarskoe knizhnoe Publ., Kazan 1987.
• Nedashkovsky L. F., Zolotoordynskiy Gorod Ukek i Ego Okruga, Vostochnaya Literature Publ., Moscow 2000.
• , Zolotoordynskie Goroda Nizhnego Povolzh’ya i İkh Okruga, Vostochnaya Literatura Publ., Moscow 2010.
• , “Ukek: The Golden Horde City and its Periphery”, An analysis of the written, numismatic and artefactual evidence for the city of Ukek and the Jochid state on the Volga, 12th to 15th centuries, British Archaeological Reports S1222., England: Archaeopress, Oxford 2004.
• Nehcü’l-ferādīs. Uştmahlarnıng açuq yolı (Cennetlerin açık yolu), Ed. János Eckmann et alia, ii: Metin, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1995.
• Pelenski J., The Contest between Lithuania-Rus’ and the Golden Horde in the Fourteenth Century for Supremacy over Eastern Europe, Archivum Eurasiae Medii Aevi, Vol. 2, Otto Harrassowitz Verlag, Wiesbaden 1982, s. 303-320.
• Róna-Tas A., Bevezetés a csuvas nyelv ismeretébe, Tankönyvkiadó, Budapest 1978.
• , Fodor S., Epigraphica Bulgarica: a volgai bolgár-török feliratok, Studia Uralo-Altaica, Vol. 1, Universitatis Szegediensis de Attila József nominata, Szeged 1973.
• , The Periodization and Sources of Chuvash Linguistic History, Chuvash Studies, Ed. A. Róna-Tas, Budapest 1982, s. 113–169.
• Schamiloglu U., “The End of Volga Bulgarian”, Varia Eurasiatica, Festschrift für Professor András Róna Tas, Dep. of Altaic Studies, Szeged 1991, s. 157– 163.
• , Nedashkovsky L., “Coins Tell Their Own Story: Numismatic Evidence and the History of the Golden Horde and the Later Golden Horde”, Proceedings of the 2nd International Conference on the Golden Horde and Its Successor States (Istanbul, 22–24 April 2005), Ed. Timur Kocaoğlu, Uli Schamiloglu (gelecekte).
• , “Orta Çağ Dillerinden Modern Dillere: Avrupa ve Türk Dünyasında Yeni Edebi Dillerin Varlığa Gelmesi.”, IV. Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildirileri, 22– 24 Aralık 2011, i–ii, Ed. Mehmet Naci Önal, Ankara- Muğla 2012.
• , “Preliminary Remarks on the Role of Disease in the History of the Golden Horde,” Central Asian Survey, Vol. 12:4, Oxford Microform Publ., Oxford 1993, s. 447-457.
• , “The Black Death in the Golden Horde and the Later Golden Horde and its Consequences”, Natsional'naya istoriya tatar: Teoretiko- metodologicheskie problem, Vypusk 2, Bibliotheca Tatarica, Institut istorii AN RT, Kazan 2011, s. 98–117.
• , “The Origins of Kazakh Statehood: From the Golden Horde to the Kazakh Khanate”. Qazaq xandığınıŋ qurıluınıŋ 550 jıldığına oray uyımdastırılğan “Qazaq xandığı: tarix, teoriya jäne bügingi kün” attı xalıqaralıq ğılımi-teoriyalıq konferentsiya Materialdarı. 5-6 mausım 2015 jıl, Almatı qalası, Qazaq Universiteti, Almatı 2015, s. 15–18.
• , “The Plague in the Time of Justinian and Central Eurasian History: An Agenda for Research”, Central Eurasia in the Middle Ages, Studies in Honour of Peter B. Golden, Ed. Osman Karatay, István Zimonyi, Turcologica 104, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden 2016, s. 293-311.
• , “The Qaraçı Beys of the Later Golden Horde: Notes on the Organizationof the Mongol World Empire”, Archivum Eurasiae Medii Aevi, Vol. 4, Harrasowitz, Wiesbaden 1984, s. 283-297.
• , “The Rise of the Ottoman Empire: The Black Death in Medieval Anatolia andits Impact on Turkish Civilization”, Views From the Edge: Essays in Honor of Richard W. Bulliet, Ed. Neguin Yavari, Lawrence G. Potter, Jean-Marc Oppenheim, Columbia University Press, New York 2004, s. 255-279.
• , “The Rise of Urban Centers in the Golden Horde and the City of Ükek”, Proceedings of the conference on the Historical and Archeological Heritage of the Golden Horde on the Territory of Saratov’s Volga Region: Uvek-Past, Presentand Future, Saratov, Russia 2015.
• , Tribal Politics and Social Organization in the Golden Horde, Columbia University, 1986.
• Seyf-i Sarayi, Ed.–trans. A. Bodrogligeti, A Fourteenth Century Turkic Translation of Saʻdī’s Gulistān (Sayf-i Sarāyī’s Gulistānbi’t-turkī), Budapest 1969.
• Thacker T. W., “ A Nestorian Gravestone from Central Asia in the Gulbenkian Museum, Durham University”, The Durham University Journal, Vol. 59, Durham University Geographical Society, Durham 1967, s. 94–107.
• The Black Death, Ed.–trans. Rosemary Horrox, Manchester Medieval Sources Series, Manchester University Press, Manchester–New York 1994, s. 14-26.
• Wunderlı R., Peasant Fire: The Drummer of Niklashausen, Indiana University Press, Bloomington 1992.