CUCİ ULUSUNUN SİYASİ TARİHİ (1256-1263)

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 2, 140 - 151, 25.12.2024

Çevirmen: Yunus Emre Aydın

https://doi.org/10.56252/turktarars.1471958

Öz

Bu makale, 1256-1263 yılları arasında Altın Orda Devleti’nin siyasi gelişimi ile ilgili bir dizi konuyu incelemektedir. Yazar bilhassa Sartak’ın ölümü meselesi üzerinde durmakta ve Borakçin-Hatun’un ölümünün tarihlendirilmesiyle ilgili kendi görüşünü ortaya koymaktadır. Aynı zamanda da Mengü Kağan ile Ulakçı’nın 1259 yazında yaklaşık olarak aynı dönemlerde öldüğünü desteklemektedir. İki hükümdarın eş zamanlı ölümü Altın Orda’da bir karışıklığa yol açmış ve sonuçta hükümdarlık Berke’ye geçmiştir. Düzenlenen kurultayda Berke, Borakçin Hatun’un desteklediği Tuda-Mengü’ye karşı üstünlük sağlamıştır. Yazar, Rus kroniklerinde 1259-1262 yıllarında geçen «Tatar Hanı Kutlubey» e de değinmiştir. Makalede, Berke’nin Altın Orda iktidarını ele almasının kronolojisi açıklığa kavuşturulmuştur. Ayrıca Çağatay’ın iki torununun (Baycu ve Suntay) Algu’ya karşı çatışmalarda Berke’ye yardım ettiğini ileri sürmektedir. Makalede, Hülegü’nün Berke’ye karşı mücadeleye girişmesinin gerekçesi olarak dört neden vurgulanmaktadır: İlk neden Kubilay’ın, fethedilen tüm toprakları Hülegü ve onun soyundan gelenlere tahsis etme sözüdür. İkinci neden, Berke ve Arık-Böke’ye karşı harekâta eğilimli olup Çağatay Ulusunun yöneticisi olan Algu ile müttefik ilişkilerdir. Üçüncü neden, Berke’nin fethedilen topraklardan pay alma isteğidir. Dördüncü neden ise Borakçin’in, Altın Orda tahtı iddiaları için Hülegü’ye muhtemel desteğidir. Hülegü, Berke’ye karşı mücadeleye girişmiş, ancak Algu ile Arık-Böke arasındaki mücadele ve Borakçin’in idam edilmesi nedeniyle savaşı kaybetmiştir. Diğer yandan Mısırlı yöneticiler daha 1260 yılından itibaren Berke ile diplomatik ilişkiler kurmaya çalışmışlarsa da Berke, onlara ilk mektubu ancak 1263 mayısında Hülegü’ye karşı kazandığı zaferden 5 ay sonra gönderebilmiştir. Bunun nedeni, Berke’nin Cengiz Uluslarının koalisyonu karşısında tek kalma korkusudur. Yazar, Berke’nin silah arkadaşları hakkında kendi görüşlerini de yazmıştır. Ayrıca, 1262 yılında gerçekleşen Rus isyanının imparatorluk karşıtı değil Altın Orda’ya yönelik olduğunu da söylemiştir.

Anahtar Kelimeler

Altın Orda, Berke, Borakçin, Hülegü, Mengü

Kaynakça

• Fennel J. Krizis Srednevekovoy Rusi 1200–1304 [The Crisis of Medieval Russia, 1200–1304]. Progress Publ., Moscow 1989.
• İstoriya Kazakistana v Arapskih İstoçnikah, [History of Kazakhstan in the Arab Sources]. C. 1., Dayk-Press, Almatı, 2005.
• İstoriya Kazakistana v Persidskih İstoçnikah, [History of Kazakhstan in the Persian Sources]. C. 1, Dayk Press, Almatı 2005.
• İstoriya Kazakistana v Persidskih İstoçnikah, [History of Kazakhstan in the Persian Sources]. C. 1, Dayk Press, Almatı 2006.
• Kostyukov, V. P., “Jeleznie Psi Batuidov”, [The Iron Hounds of Batuids]. Voprosi İstorii i Arheologi Zapadnovo Kazakistana [Questions of History and Archaeology of the Western Kazakhstan], S.1, Ural, 2008, ss. 43–97.
• Kostyukov, V. P., “İranski Pohod Hülagü: Predistoriya”, [The Iranian Campaign of Hulagu: The Background]. Zolotoordinskiye Tsivilizatsiya [Golden Horde Civilization]. C. 2, Kazan 2009, ss 69-89.
• Kostyukov, V. P., “Ulus Cuci i Sindrom Federalizma”, [The Ulus of Jochi and Syndrome of Federalism]. Voprosi İstorii i Arheologi Zapadnovo Kazakistana [Questions of History and Archaeology of the Western Kazakhstan]. S. 1, Ural 2007, ss. 169-207.
• Krivosheev Yu. V., Rus i Mongoli, İsledovaniye po İstorii Severo-Vostoçnoy Rusi [Rus and the Mongols. A Study of the History of North-Eastern Rus]. İzdatelstvo SPBGU, [St. Petersburg, Saint Petersburg State University Publ.], St. Peterburg 1999.
• Mu’izz al Ansab, İstoriya Kazakistana v Persidskih İstoçnikah, [History of Kazakhstan in the Persian Sources], C. 3, Dayk-Press, Almatı 2006.
• Mustakimov, İ. A., “Vladeniye Şibanida Abulhair-Hana po dannim Tavarihi-Guzida Nusrat-name” [Possessions of a Shibanid, Abul Khair Khan, according to Tavarihi Guzida Nusrat-name], Natsionalnaya İstoriya Tatar. Teoretiko-Metodologiçeskoe Vvdenie [National History of the Tatars. Theoretical and Methodological Introduction]. Kazan 2009, ss. 214–232.
• Myskov E. P. Politicheskaya İstoriya Zolotoy Ordi (1236-1313), [Political History of the Golden Horde (1236–1313)]. Volgograd, 2003.
• Nasonov A. N., Mongoli i Rus (İstoriya Tatarskoy Politiki na Rusi) [The Mongols and Rus’ (History of the Tatar policy in Rus)]. İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR, Moskva-Leningrad, 1940.
• Ötemiş, Hacı, Çingiz-name, Faksimile, perevod, transkriptsiya, tekstologiçeskie primiçaniye, isledovaniye V.P. Yudina. Podgotovila k izdaniyu Yu. G. Baranova, kommentari, ukaziteli M. H. Abuseitovoy, Gılım, Alma-Ata 1992.
• Polnoye Sabraniye Russkih Letopisey, [Complete Collection of Russian Chronicles]. C. I. Lavrentievskaya Letopis [Laurentian Chronicle]. İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR, Leningrad 1926-1918.
• Polnoye Sabraniye Russkih Letopisey [Complete Collection of Russian Chronicles]. C. XV. Izdaniye Vtoroye. Rogojski Letopisets [Rogozhsky Chronicler]. Petrograd 1922.
• Porsin, A. A., “Otnoşeniye mejdu Zolotoy Ordoy i Hülaguidskim İranom vo vremya Pravleniya Mengü-Temura (1266-1282 godı)” [Relations be- tween the Golden Horde and Hulaguid Iran during the Reign of Mengu-Timur (1266–1282)]. Voprosi İstorii i Arheolohgii Zapadnovo Kazakistana [Questions of History and Archaeology of the Western Kazakhstan]. S. 2, Ural 2009, ss.139–156.
• Porsin, A. A. “Priçini i Hod Voyni mejdu Zolotoy Ordoy i Hülagüidskim İranom 1262-1265 godi”, [The Causes and Course of the War between the Golden Horde and Hulaguid Iran (1262–1265)]. Zolotordinskiye Nasledie: Materiali Mejduradnoy Nauçhoy Konferensii Politiçeskaya i Sotsialna-Ekonomiçeskaya İstoriya Zolotoy Ordi XIII-XV vv. [The Golden Horde Legacy: Proceedings of the International Scientific Conference “Political, Social and the Economic History of the Golden Horde (13–15 centuries)”]. Kazan 2009, ss. 200–210.
• Pochekaev, R. Yu. ve İ. N. Pochekaeva, Vlastitelnitsi Evrazii İstoriya i mifi o Pravitelnitsah Türko-Mongolskih Gosudarstv XII-XIX vv. [The Female Rulers of Eurasia. The History and Myths of the Turko-Mongol States’ Female Rulers of the 12 –19 centuries]. Evraziya, St. Petersburg 2012.
• Pochekaev R. Yu. Batu Hhan, kotori ne bıl Hanom [Batu. The Khan Who Was Not a Khan]. AST, Evraziya, Moscow-St. Petersburg 2006.
• Pochekaev, R. Yu. Pravovoe Polojeniye Ulusa Cuci v Mongolskoy İmperii 1224-1269 gg. [A Legal Status of the Ulus of Jochi within the Mongol Empire in 1224–1269]. Available at: http://www.kyrgyz.ru/?page=36 Pochekaev, R. Yu. Tsari Ordinskie, Biografii Hanov i Praviteley Zolotoy Ordi, [The Golden Horde Tsars. Biographies of Khans and Rulers of the Golden Horde]. St. Evraziya, Peterburg 2012.
• Reşüdiddin, Sbornik Letopisey, [Compendium of Chronicles], C. 2., İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR, Moskova-Leningrad, 1960.
• Sabitov, J. M. ve A. K. Kuşkumbaev, “Ulusnaya Sistema Zolotoy Ordi v XIII-XIV vekah: k voprosu o lokalizatsii Ak-Ordi i Kok-Ordi” [System of the Golden Horde Uluses in the 13 –14 centuries: The Question of the Localization of the Ak Horde and Kok Horde]. Zolotoordinskoe Obozrenie [Golden Horde Review], S. 2., 2013, ss. 60–72.
• Sabitov, J. M., “Berke i Evo Pravleniye v Zolotoy Orde”, [Berke and His Reign in the Golden Horde], Voprosi İstorii i Arheologii Srednevekovih Koçevnikov i Zolotoy Ordi Sbornik Nauçnih Statey Pamyati V.P. Kostyukova [Questions of History and Archaeology of Medieval Nomads and the Golden Horde. Collection of articles in memoriam of V.P. Kostyukov]. İzdatelstvo Astranski Universitet, Astrahan 2011, ss. 164–169.
• Sabitov, J. M. “Voennoe Protivostoyaniye Nogaya n Tokta Hana” [The Military Confrontation between Nogai and Tokhta Khan]. Voennoe Delo Ulusa Cuci i evo Naslednikov [Warfare of the Ulus of Jochi and Its Heirs]. Astana 2012, ss. 246–253.
• Sabitov J. M., “Retsensiya na Novi Perevod Mu’izz al Ansab”, [Review of the New Translation of Mu’izz al-Ansab]. Zolotoordynskaya Tsivilizatsiya [Golden Horde Civilization]. C. 3., Kazan 2010, ss. 236–244.
• Sabitov J. M. “Ulusa Cucidov v 1242-1266 godah”, [The Jochid Uluses in 1242–1266]. Natsionalnaya İstoriya Tatar: Teoretiko-Metodologiçeskiye Problemi, [National History of the Tatars: Theoretical and Methodological Problems]. S. II, İnstitut İstorii AN RT, Kazan 2011, ss. 46–63.
• Sabitov J. M. “Ulusi Şibana i Şibanidov v Administrativnoy Strukture Zolotoy Ordi v XIII-XIV vekah”, [The Uluses of Shibanids and Shiban and Administrative Structure of the Golden Horde in the 13-14 centuries]. İstoriya, Ekonomika i Kultura Srednikovıh Turko-Tatarskih Gosudarstv Zapadnoy Sibiri, Materialı Vtoroy Mejdunarodnoy Konferensii (Kurgan 17-18.04.2014 g, [History, Economics, and Culture of Medieval Turko-Tatar States of Western Siberia. Proceedings of the Second International Conference (Kurgan, April 17–18, 2014)]. Kurgan 2014, ss. 31–38.
• Safargaliev M. G. Raspad Zolotoy Ordu, [Dissolution of the Golden Horde]. Saransk: Mordovskoye Knijnoe İzdatelstvo, 1960.
• Seleznev Yu.V. Elita Zolotoy Ordi, [Elites of the Golden Horde], Kazan, İzdatelstvo Fen AN RT, 2009. Vernadskiy G. V., Mongoli i Rus, LEAN M. AGPAF, Tver 1997.