AZERBAYCAN CEDİDİZMİNDE KADIN HAKLARI

Yıl 2024, Cilt: 9 Sayı: 2, 102 - 116, 25.12.2024

Reyhan Yakışan

https://doi.org/10.56252/turktarars.1491245

Öz

19. yüzyıl Azerbaycan Cedidizmi'nin kadın olgusu, Avrupa'daki Aydınlanma Çağı'nın etkisi altında gelişmiş ve Nasyonalizm gibi yeni akımlarla birlikte ortaya çıkmıştır. Cedidci aydınlar, ülkelerinin geri kalmışlığını araştırarak geleneksel eğitim sistemini eleştirmiş ve çağın ihtiyaçlarına uygun modern eğitim kurumlarının oluşturulmasını savunmuşlardır. Bu hareket, siyasi alana da sirayet etmiş ve Azerbaycan'da milli kimlik bilincinin oluşmasına katkıda bulunmuştur. Cedidci aksiyonerler, kadınların sosyal eşitsizliğine dikkat çekmiş ve kadın haklarının iyileştirilmesi için mücadele etmiştir. Bu çabalar sonucunda Azerbaycanlı kadınlar, Batı'daki kadınlardan daha önce sosyal haklara kavuşmuş ve modern Azerbaycan'da siyasetten bilime kadar birçok alanda önemli roller üstlenmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan, Modernleşme, Cedidizm, Kadın Hakları, Millileşme

Kaynakça

• Açıkkaya, Savaş, “Çarlık Rusyası Hâkimiyetindeki Azerbaycan Türklerinde Ulus Bilincinin Gelişmesinin Temel Dinamikleri”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi S. 28, 2010, s. 403-420.
• Adıgüzel, Sedat, “Tiflis Edebi Muhitinde Molla Nasreddin Dergisi ve Dergide Tartışılan Konular”, Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, S. 41, 2007, s. 1-21.
• Ağaoğlu, Ahmet, İslamiyette Kadın, Çev. Hasan Ali Ediz, Birey ve Toplum Yayınları, Ankara, 1985.
• Akpınar, Yavuz, Azeri Edebiyatı Araştırmaları, Dergâh Yayınları, İstanbul 1994.
• Armaoğlu, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1997.
• Azerbaycan Tarihi: Azerbaycan Milli İlimler Akademisi, C. 5, Bakü 2008.
• Baykara, Hüseyin, Azerbaycan’da Yenileşme Hareketleri XIX. Yüzyıl, Türk Kültünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1966.
• __________, Azerbaycan İstiklal Mücadelesi Tarihi, Gençlik Basımevi, İstanbul 1975.
• Babaşlı, Mehmet Ali, “XX. Asrın Evvellerinde Azerbaycan’da Milli Uyanış ve Maarifçilik Harekâtı”, Kafkas Üniversitesi Filoloji Fakültesi, S.12, Bakü 2003.
• Bayram, Parvana, “Abbaskulu Bakühanov’un Hayatı, Eserleri ve “Kitab-ı Askeriye” Hikâyesi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. VII., S. 27, 2013, s. 145-165.
• Beriş, Hamit Emrah, “Rönesans Ve Reform”, Siyasal Düşünceler Tarihi, Ed. Hamit Emrah Beriş, Fatih Duman, Orion Kitabevi, Ankara, 2016.
• Beşiroğlu, Eşir, Hamının Sevimlisi, Teknur Neşriyat, Bakü 2012.
• Camalova, Dilruba, Möminat, Ömerova, Sabir, Genceli, Kadın Hareketinin Ön Cergelerinde, Azerbaycan Neşriyat, Bakü 2004.
• Çandarlıoğlu, Gülçin, Türk Destan Kahramanları, AND Yayınları, İstanbul 1977.
• Devlet, Nadir, 1917 Ekim İhtilâli ve Türk Tatar Millet Meclisi, Ötüken Neşriyat, İstanbul 1998.
• Devlet, Nadir, Rusya Türklerinin Millî Mücadele Tarihi (1905-1917), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2014.
• Durmuş, İlhami, Türk Tarihinin Öncüleri, Akçağ Yayınları, Ankara 2015.
• Ebu Abdullah Muhammed İbn Battuta Tanci, İbn Battuta Seyahatnamesi, Çev. A. Sait Aykut, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2000.
• Eliyev, Kamran, Edebiyat Tarihine Bir Bakış, Azerbaycan Milli İlimler Akademisi Folklor Enstitüsü, Bakü 2013.
• Emrahov, Mais, XX. Asırda Azerbaycanda Milli Azatlık Hareketi, ADPU Neşriyat, Bakü 2009.
• Ergin, Muharrem, Dede Korkut Kitabı 1-2, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2018.
• Gökalp, Ziya, Türkçülüğün Esasları, Varlık Yayınları, İstanbul 1968.
• Göçeri, Nebahat, “Kadın Hareketini Etkileyen Fikir Akımları”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 4, S. 2, 2004, s. 61-76.
• Gültepe, Necati, Türk Kadın Tarihine Giriş Amazonlardan Bacıyan-ı Rum’a, Ötüken Yayınları, İstanbul 2013.
• Hablemitoğlu, Şengül, “İsmail Bey Gaspıralı ve Kadın Hareketleri” Her Yıl Bir Büyük Türk Bilgi Şölenleri, Türk Ocakları Bursa Şubesi Yayınları, 2014, s.71-83.
• Halilova, Hanım, Tarihten Bu Güne Türk Kadını, İlke Emek Yayınları, Ankara 2004.
• Heyat, Farideh, Azeri Women in Transition: Women in Soviet and Post-Soviet Azerbaijan, Routledge, London, 2002.
• İbrahimov, Feridun Nadiroğlu, Rufet Latifoğlu Hüseyinzade, Pedagojik Derslik, C. 2, Azerbaycan Respuplikası Tahsil Nazırlığı Azerbaycan Muallimler Enstitüsü, Bakü, 2012.
• İbrahimova, Gülzar, “Azerbaycan Halk Cumhuriyeti Döneminde Kadın Hakları”, Uluslararası Medeniyet Çalışmaları Dergisi, C. 3, S. 1, 2018, s. 262-286.
• İsmayılov, Mahmud, Azerbaycan Tarihi, Azerbaycan Milli İlimler Akademisi, C. IV., 2007.
• Kamberova, Şehla, Ölmez Eserleri İle Ölümsüzlük Zirvesini Feth Eden Söz Sarrafı Kasım Bey Zakir, Azerbaycan Respublikası Medeniyet ve Turizm Nazırlığı, Bakü 2014.
• Kitapçı, Zekeriya, Azerbaycan- Harzem ve Türk Oğuz Boyları Arasında İslamiyet, Yedi Kubbe Yayınları, Konya 2005.
• Qasımova, Sevinç, “Azerbaycan Maarifçi Kadınların Aydınlanma Hareketinde Yeri” IV. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu, 26-28 Nisan, Niğde 2017.
• Mehmetov, İsmail, Türk Kafkas’ında Siyasi ve Etnik Yapı Eski Çağlardan Günümüze Azerbaycan Tarihi, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2009.
• Memmedli, Şureddin, Gocaeva Memmedova, Gülnara, “Ahıskalı İlk Kadın Eğitimci Şefika Şeyhzade Efendizade, Bizim Ahıska, 2012, s. 13-16.
• Mirzazade, Rana, “Azerbaycanda Kadın Hareketi”, Azerbaycan’da Kadın Meselesi, Azerbaycan Neşriyat, Bakü 2006.
• Ögel, Bahaddin, Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 2001.
• Rajova, Sudaba, Kadın Hakları Azerbaycan Örneği, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2014.
• Saygın, Arda Umut, “Anthony Giddens’ın Sosyolojisinde Modernliğin Boyutları”, Abant Kültür Araştırma Dergisi (AKAR), C. 1, S. 2, 2016, s. 69-80.
• Savaşkan, Vafa, “Azerbaycan Eğitimcilerinden İsmail Bey Gutgaşınlı ve Avrupa Etkisinde Yazılan İlk Hikâyesi: Reşit Bey ve Saadet Hanım” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Erzurum 2013, s. 175-194.
• Seyitdanlıoğlu, Mehmet, “Eski Türklerde Devlet Meclisi “Toy” Üzerine Düşünceler”, Ankara Üniversitesi Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 28, S. 45, 2009, s. 1-12.
• Sevinç, Necdet, Eski Türklerde Kadın ve Aile, Türk Dünyası Araştırmaları, İstanbul 1987.
• Süleymanlı, Ebulfez, Milletleşme Sürecinde Azerbaycan Türkleri, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2006.
• Süleymanov, Manaf, Eşittiklerim Okuduklarım Gördüklerim, Azerbaycan Devlet Neşriyatı, Bakü 1987.
• Uca, Alaattin,”Mirza Fetali Ahundzade’nin Türk Dünyası’na Hizmetleri”, Ankara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. XVII, 2001, s. 365-382.
• Üçok, Bahriye, İslam Devletlerinde Türk Naibeler ve Kadın Hükümdarlar, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1981.
• Yagublu, Nesiman, Mehmet Emin Resulzade Ansiklopedisi, Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları, Ankara 2015.
• Yeşilot, Okan, Hacı Zeynelabidin Tagiyev, Kaknüs Yayınları, İstanbul 2004.
• __________, Okan, Hasan Melik Zerdabi ve Ekinci Gazetesi, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2012.
• __________, Okan, “Hanife Hanım Melikova”, Türk Tarihinde İz Bırakan Kadınlar, Vakıfbank Yayınları, İstanbul 2023.