KAZAKÇA VE RUSÇA KAYNAKLARA GÖRE ARSLAN BABA VE TÜRBESİ

Yıl 2025, Cilt: 10 Sayı: 1, 1 - 16, 26.06.2025

Alısher İsmailov

https://doi.org/10.56252/turktarars.1696889

Öz

Arslan Baba Türbesi, Güney Kazakistan Eyaleti’nin Otrar bölgesinde yer almaktadır. Tarihi kaynaklarda, Ahmet Yesevi’nin hocası olarak bilinen Arslan Baba’nın, Peygamber’in emri üzerine İsfidcab (günümüzde Sayram bölgesi) şehrine geldiği ve o zamanlarda Ahmet Yesevi ile tanıştığı söylenmektedir. Ahmet Yesevi’nin ‘Divan-ı Hikmet’ adlı eserinde Arslan Baba hakkında birçok kez bahsedilmesi, aralarındaki derin bağı göstermektedir. 19. yüzyılın sonlarından bugüne kadar yapılan araştırmalarda, Arslan Baba Türbesi’nin 14 ve 15. yüzyıllarda Emir Timur’un emriyle inşa edildiği görülmektedir. Ancak son yapılan araştırmalara göre, Arslan Baba Türbesi’nin ilk inşaatının 12. yüzyıla dayandığı savunulmaktadır. Bu tespit, arkeolojik kazılar sonucunda ortaya konulduğu için birçok araştırmacı tarafından kabul edilmiştir. 14 ve 15. yüzyıllarda ise 12. yüzyılda yapılan ilk türbenin yerine yeni bir türbe inşa edilmiştir. Bu yapılan türbe ile ilgili halk arasında pek çok rivayet mevcuttur. Bugüne kadar yapılan araştırmalar, 14 ve 15. yüzyıllarda yapılan türbenin, 18. yüzyılda bir deprem sonucunda yıkıldığını göstermektedir. 1860’lı ve 1870’li yıllara gelindiğinde ise bu türbe tekrar inşa edilmiştir. Daha sonra 1909 yılında, Arslan Baba Türbesi’nde ciddi restorasyon çalışmaları yapılmıştır. Günümüze ulaşan türbe yapısı, 1909 yılında yapılan restorasyon sonucu elde edilmiştir. Bugüne kadar yapılan araştırmalarda görüldüğü üzere, yıl ve asır gösteriminde bir karmaşıklık mevcuttur. Özellikle Türkiye Türkçesiyle yapılan araştırmalarda Arslan Baba Türbesi ile ilgili bilgilerin yetersiz olduğu görülmektedir. Dolayısıyla, bu makalemizde yıl ve asır gösterimindeki karmaşıklığı ve Türkiye Türkçesiyle yapılan araştırmaların yetersiz olduğunu göz önünde bulundurarak, bu makalemizi değerli okuyucularımıza sunmayı amaçlamaktayız. Bu araştırmada, en eski kaynaklara ulaşmaya çalışılmış, kaynak incelemesi yapılmış ve karşılaştırmalı analiz yöntemi uygulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arslan Baba Türbesi , Ahmet Yesevi , Emir Timur , Divan-ı Hikmet , Otrar

Kaynakça

• Akilbek, Serik, “Mavzoley Aristanbaba v Svete Novih Dannih”, Seriya Obshestvennih Nauk, İzvestiya NAN RK, Sayı: 1, 2009, s. 87-92.
• Baypakov, Karl, Taymagambetov, Zhaken, Kazakistan Arheologiyasi, Almaty 2009.
• Baypakov, Karl, İslamskaya Arheologiçeskaya Arhitektura i Arheologiya Kazahstana, Almaty 2012.
• Baypakov, Karl, Kazakistannin Ejelgi Kalalari, Aruna Ltd, Almaty 2007.
• Kamalova, Gulnara, Tuyakbaeva, Bayan, “Mavzoley Aristan-Bab”, Svod Pamyatnikov İstorii i Kulturi Kazahstana, Ed. Kazak Entsiklopediyasi, Almaty 1994.
• Kastane, İosif, Drevnosti Kirgiziskoy Stepi i Orenburgskogo Kraya, Orenburg 1910.
• Kozha, Mukhtar, Aristanbab Jane Onin Kesenesi, Jibek Jolı, Shymkent 1996.
• Kozha, Mukhtar, Ortagasirlik Otirar: Anizdar, Derekter, Zertteuler, Turan Baspasi, Turkistan 2006.
• Mustafina, Raushan, Predstavleniya, Kulti, Obryadi u Kazahov, Kazak Üniversitesi, Alma-Ata 1992.
• Nurbekov, Zh. vd., Kozha Ahmet Yasaui Kesenesi, Effekt, Almaty 2015.
• Prozorov, Stanislav, İslam Na Territorii Bivşey Rossiyskoy İmperii. Entsiklopediçeskiy Slovar, Vostoçnaya Literatura, 3. Basım, Moskva 2001.
• Taleev, D., “Aristanbab Kesenesi”, Otirar. Entsiklopediya, Ed. Aytbayuly, O., Arys, Almaty 2005.
• Tuymebaev, Zhanseit, Turkistan Ruhaniyat Besigi. Lingvo-Olketanu entsiklopediyasi, Nurnama, Nur-Sultan 2019. Voronina, Veronika, “Kolonni iz Otrara”, Drevnosti Kazahstana, Ed. Kemal Akişev, Almaty 1975.
• Yolgin, Yu. A., “Ob Arhitekture Mavzoleya Meçeti Aristan-bab”, İzvestiya Natsionalnoy Akademii Nauk Respubliki Kazahstan, 2012, s. 147-162.