Yansıma Sözcükler ve Dilin Nedensizlik İlkesi

Yıl 2021, , 175 - 188, 31.12.2021

Mirfarid Rzayev

https://doi.org/10.54970/turkuaz.1019374

Cited By: 2

Öz

Gösteren ile gösterilen arasında bağ dilbilimde nedensizdir. Yansıma sözcükler ise bu duruma istisna olarak gösterilebilir. Yansıma sözcükler belirli kurallar çerçevesinde doğan, doğanın sesini dile aktaran bir yöntemdir. Bu sözcüklerin nedenli veya nedensiz olması tartışması uzun zamandır devam etmekte; yansıma sözcükler bazı dilbilimciler tarafından nedenli olarak görülürken bazı dilbilimciler tarafından nedensiz olarak görülmekte yani yansıma sözcüklerin gösteren ile gösterileni arasındaki bağın olmadığı bildirilmektedir. Yansıma sözcükler dünya dillerinin ve dil gruplarının hepsinde görülmektedir. Dillerde ve lehçelerde olan yansıma sözcükler aynı nedenle doğsalar bile dillerde hatta lehçelerde bile farklılık gösterebilmektedir. Türk lehçelerinde bu durumu lehçeler birbirlerinden uzaklaştıkça görülmektedir. Bu da yansıma sözcüklerin nedenli veya nedensiz olması tartışmasını bir daha göz önünde bulundurmamıza neden olmaktadır. Asıl gerçeğe baktığımız zaman yansıma sözcükler aynı nedenden doğsalar bile, her dilin ve lehçenin kendi kültürüne, tarihine, oluşumuna, dil dışı etkilere, en önemlisi ise nesilden nesle aktarımda kültürün ve tarihin derin noktalarına kazınarak değişim göstermektedir. Türk kültürünün en önemli eserlerinden biri olan Dîvânu Lugâti't-Türk`teki yansıma sözcükler de aynı şekilde nesilden nesle aktarılırken bazı küçük değişimlere uğramıştır. Dîvânu Lugâti't-Türk`te yer alan yansıma sözcükleri Oğuz grubu Türk lehçeleri ile karşılaştırdığımız zaman çok da büyük değişikliklere uğramadığını görebiliriz. Değişen yansıma sözcüklerin bir kısmı tamamen farklı adlandırılırken, bir kısmı da lehçelerin kendi oluşumlarına göre uyuma girmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yansıma sözcükler, dilin nedensizlik ilkesi, yansıma, nedenlilik, Dîvânu Lugâti

Onomatopoeia and The Causality Principle of Language

Öz

The link between the signifier and the signified is arbitrary in linguistics. Onomatopoeia can be shown as an exception to this situation. Onomatopoeia are a method that is born within the framework of certain rules and transfers the sound of nature to the language. The debate on whether these words have a reason or no reason has been going on for a long time; While reflexive words are seen as causal by some linguists, they are seen by some linguists without reason, that is, it is reported that there is no connection between the signifier and the signified of the onomatopoeia. Onomatopoeia are seen in all world languages and language groups. Even if the onomatopoeia in languages and dialects are born for the same reason, they can differ in languages and even dialects. In Turkish dialects, this situation is seen as the dialects move away from each other. This causes us to consider the discussion of the reasoned or non- onomatopoeia once again. When we look at the real truth, even if the onomatopoeia are born from the same reason, they change by being engraved on the deep points of culture and history in the transmission of each language and dialect to its own culture, history, formation, non-linguistic effects, and most importantly, from generation to generation. The onomatopoeia in Dîvânu Lugâti't-Türk, one of the most important works of Turkish culture, have also undergone some minor changes while being transferred from generation to generation. When we compare the onomatopoeia in Dîvânu Lugâti't-Türk with the Oghuz group Turkish dialects, we can see that they have not undergone great changes. While some of the changed onomatopoeia are named completely differently, some of them have entered into harmony according to their own formations of the dialects. 

Anahtar Kelimeler

Onomatopoeia, the principle of irrationality of language, reflection, causality, Dîvânu Lugâti

Kaynakça

• Akdoğan, Y. (1999). Azerbaycan Türkçesinden Türkiye Türkçesine. İstanbul: Beşir Yayınevi.
• Aksan, D. (1983). Sözcük Türleri. Ankara: TDK Yayınları.
• Aksan, D. (2009). Anlambilim. Ankara: Ergin Yayınevi.
• Akyıldı, A. D. (2014). “Ses Sembolizmi ve Ses-Anlam Uyumunun Farklı Bir Sınıflandırma Denemesi”. Türk Dili ve Edebiyat Dergisi. Cilt 57. Sayı 57.
• Aslan, E. (2020). “De Saussure’de Dilsel Göstergenin Nedensizliği ve Sistem Fikri”. 29 Mayıs Üniversitesi Dergisi. Cilt 7. Sayı 1.
• Atalay, B. (1985). Dîvânu Lugâti't-Türk Tercümesi I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Atalay, B. (1985). Dîvânu Lugâti't-Türk Tercümesi II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi
• Atalay, B. (1985). Dîvânu Lugâti't-Türk Tercümesi III. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Balkaya, D. (1996). Yansılama ve Almanca-Türkçe Ses Yansımalı Sözcükler. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Banguoğlu, T. (1974). Türk Grameri (Ses Bilgisi). Ankara: TDK Yayınları.
• Demir, Y. (2019). Kumuk Türkçesinde Yansıma Kelimeler. Yüksek Lisans Tezi. Nevşehir: Hacı Bektaş Üniversitesi.
• Ercilasun, A. B. (2016). Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ergin, M. (1958). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: İ. Ünv. Ed. Fak. Yayını.
• Erol, P. Ö. “Bir Toplumsal Göstergebilim Alanı Olarak Dil”, Uluslararası Sosyal Araştırma Dergisi. Cilt 7. Sayı 31.
• Eyri, S. Köktürk, Ş. (2013). “Dilbilim ve Göstergebilim: Ferdinand De Saussure ve Göstergebilimi Anlamak”. SAÜ Fen Edebiyat Dergisi II.
• Ferdinand De S. (1998). Cours de Linguistique Generale. Çeviren: Prof. Dr. Berke Vardar. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Guiraud, P. (1999). Anlambilim. Çeviren: Prof. Dr. Berke Vardar. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Haciyev, K. (1999). Azerbaycan Dilinde Xüsusi Nitq Hisseleri. Bakı: Çaşıoğlu Yayınları.
• Karahan, A. (2008). “Memluk Kıpçak Sözvarlığı: Yansıma Fiiller Üzerine İnceleme”. Sayı 20.
• Kıran, Z. (1996). Dilbilim Akimları. (2. Baskı). Ankara: Onur Yayınları.
• Kırlı, S. Uğurlu, A. S. (2016). “Her Yıl Bir Büyük Türk Bilgi Şölenleri: 3”. Bursa: Uluslararası Muhammed Hüseyin Şehriyar Bilgi Şöleni.
• Koca, E. (2012). “Dede Korkut Hikayelerindeki Yansıma Sözlerin Leksiko Semantik Analizi”. Cilt XII. Sayı 1.
• Omuraliyeva, A. (2020). “Türkiye Türkçesinde Ses Yansımalı Fiillerin Yapısı”. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. Cilt 13. Sayı 12.
• Omuraliyeva, A. (2021). Türk Yazı Dilleri ve Lehçelerinde Yansımalı Fiillerin Yapısı. Ankara: TDK Yayınları.
• Öztoprak, E. (1995). Benveniste Genel Dilbilim Sorunları. Çeviren: Erdim Öztokat. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Rüstemov, R. (1998) Müasir Türk Dilinde Teqlidi Sözler. Bakı: Bakı Universiteti Yayını.
• Taylan, A. (2018). Dile Gelen Felsefe. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tekin, T. (1995). Türkmence – Türkçe Sözlük 1. Ankara: Şafak Yayınları.
• Zülfikar, H. (1995). Türkçede Ses Yansımalı Kelimeler. Ankara: TDK Yayınları.