Turkism-Turanism Activities in the Turkish Press from Empire to Republic

Yıl 2022, , 91 - 105, 31.12.2022

Vedat Meral

https://doi.org/10.54970/turkuaz.1187962

Öz

In this study, the place of Turkism-Turanism ideas in the magazines that started to operate in the Ottoman Empire for the first time since 1795 will be examined, and the studies put forward by publications such as magazines and newspapers until the Republican period will be discussed with a broad approach. When Turkish history is examined, it will be seen that these ideas do not consist of only ideology or a political view, especially for Turkish nationalists, but are the only sources of inspiration for raising the awareness of related communities living in different geographies, for Turks to adopt nationality in all areas and to ensure the independence of societies living in occupied Turkish towns. The intellectual struggles of Turkish intellectuals in the name of Turkism-Turanism will be explained in a wide and understandable language through the press such as newspapers and magazines published in other cities, especially in Istanbul. How the Turkism movement and Turan ideal, which continues today, appeared in our press history from the eyes of Turkish intellectuals will be revealed in detail with our study. Although there have been many academic studies on both the Turkism movement and the Turan ideal so far, the examination of these issues especially in terms of their impact on the history of the press has remained incomplete due to partial handling. In this regard, in our study, we will try to express the struggles of both the journals that established their editorial policy on Turkism-Turanism and the struggles of the Turkish intellectuals who wrote about both ideas in these journals, in general terms.

Anahtar Kelimeler

Turkism, Turanism, Newspaper, Magazine, Press

İmparatorluktan Cumhuriyete Türk Basınında Türkçülük-Turancılık Faaliyetleri

Öz

Bu çalışmada, Osmanlı İmparatorluğu’nda ilk defa 1795’ten itibaren faaliyete geçmeye başlayan mecmualarda Türkçülük-Turancılık fikirlerinin yeri incelenmiş, Cumhuriyet dönemine kadar dergi ve gazete gibi yayın organlarıyla ortaya konulan çalışmalar geniş bir yaklaşımla ele alınmıştır. Türk tarihine bakıldığında, bu fikirlerin sadece Türk milliyetçileri açısından ideolojiden yahut siyasi bir görüşten ibaret olmadığı, farklı coğrafyalarda yaşayan akraba toplulukların bilinçlendirilmesi, Türklerin her alanda milliliği şiar edinmeleri ve işgal altındaki Türk beldelerinde yaşayan toplumların bağımsızlıklarını sağlamaları için de yegâne ilham kaynağı olduğu görülecektir. Ancak, bugüne kadar hem Türkçülük akımı hem de Turan mefkûresi konusunda birçok akademik çalışma yapılmış olmasına rağmen bu konuların kısım kısım ele alınması, özellikle basın tarihi üzerindeki etkisi bağlamında yarım kalmıştır. Dolayısıyla bu çalışmada, yayın politikasını Türkçülük-Turancılık üzerine kuran mecmualara ve bu mecmualarda her iki fikir üzerine yazılar kaleme alan Türk aydınının mücadelelerine yer verilmiş, bundan sonra bu alanda yapılacak olan çalışmalara katkıda bulunulması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkçülük, Turancılık, Gazete, Dergi, Basın, Turkism, Turanism, Newspaper, Magazine, Press

Kaynakça

• Algar, H. (1989). “Mirza Fethali Ahundzade”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul.
• Alpgözüm, Ö. (2020). Turan Gazetesi Örneğinde I. Dünya Savaşında Avrupa Cepheleri (1914-1915), Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Barmanbay, A. (2018). Azerbaycan Yurt Bilgisi dergisindeki 28 Mayıs 1918 anısına yazılmış makalelerde Azerbaycan Cumhuriyeti’nin edebi - tarihi izleri. Journal of Social And Humanities Sciences Research, 5(29): 3947-3956.
• Benek, M. K. (2016). Osmanlı'da basının doğuşu ve II. meşrutiyete kadarki gelişimi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(6-7): 27-39.
• Benningsen, A. A. ve S. E. W. (1995). Sultan Galiyev ve Sovyetler Birliği’nde milli komünizm. Çev. Bülent Tanatar. İstanbul: Anahtar Kitaplar.
• Bilgi, N. (1995), Millî Mücadele’nin başlarında İstanbul’da yayınlanan Türk Dünyası gazetesi. Tarih İncelemeleri Dergisi, 10(19): 263-273.
• Bulut, F. (2018). Toplumsal Değişim ve Siyaset Üzerinde Basının Etkisi, Türk Basın Tarihi Uluslararası Sempozyumu, 2016/Elazığ, Yayına Haz. Merve Uğur. Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayını.
• Demir, K. (2016). Osmanlı’da dergiciliğin doğuşu ve gelişimi (1849-1923). Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (9): 71-112.
• Geçer, G. O. (2018). Muhaceretteki Türkistanlıların Bağımsızlık Yolunda Çıkardıkları Gazete Ve Dergiler, Türk Dünyası Kongre Bildirileri 1(3): 736-749.
• Gökalp, Z. (1976). Türkçülüğün esasları. Haz. Mehmet Kaplan. Milli Eğitim Basımevi, İstanbul: Kültür Bakanlığı Ziya Gökalp Yay.
• Hanioğlu, M. Ş. (2012). “Türkçülük”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul.
• İskefiyeli, Z. C. (2018). Sırat-ı Müstakim/Sebilü’r-Reşad Dergisi Örneğinde Osmanlı Basınında Misyonerlik Algısı, Tarihi Uluslararası Sempozyumu, 2016/Elazığ, Yayına Haz. Merve Uğur. Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yay.
• Kaymak, E. (1993). Sultan Galiyev ve sömürgeler Enternasyonali. İstanbul: İrfan Yayınevi.
• Kuruloğlu, F. (2018). Birinci Dünya Savaşı’nda Türk Savaş Esirlerinin Yayın Faaliyetlerine Bir Örnek: Türk Varlığı Dergisi (1919-1920), Tarihi Uluslararası Sempozyumu, 2016/Elazığ, Yayına Haz. Merve Uğur. Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yay.
• Namal, Y. ve Karakuzu H. (2017). Türkçülüğün Zonguldak’tan Yükselen Sesi: Doğu Dergisi, Ed. Osman Kubilay Gül ve Celal Can Çakmakçı, Antalya: Sempozyum Bildiri Kitabı, I. Uluslararası Türklerin Dünyası Sosyal Bilimler Sempozyumu.
• Özkaya, Y. (1997). “Hâkimiyet-i Milliye”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul.
• Reyhan, H. (2006). Doğunun büyük devrimcileri Mollanur Vahidov ve Sultan Galiyev. Ankara: Alter Yayıncılık.
• Rox, J. P. (2002). Türklerin tarihi Pasifik’ten Akdeniz’e 2000 yıl. Çev. Ayku Kazancıgil ve Lale Arslan Özcan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Saklı, A. R. (2012). Osmanlı döneminde Türk milliyetçiliği. Türk Dünyası Kırgız-Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, (33): 1-16.
• Sarınay, Y. (2012). “Turan”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul.
• Seyfettin, Ö. (1980). Turan devleti. İstanbul: Su Yayınları,.
• Taş, K. ve Göksuçukur, B. (2019). Osmanlı dönemi Batıcılık, İslamcılık ve Türkçülük fikir akımları ve din. Dini Araştırmalar Dergisi, 22(56): 463-488.
• Temizyürek, F. ve Dinçer, F. (2014). Cumhuriyet dönemi eğitim tarihinde önemli bir isim: Kâzım Nami Duru. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 10(19): 173-193.
• Uca, A. (2001). Mirza Fethali Ahundzade’nin Tük Dünyası’na hizmetleri. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 8(17): 365-382.
• Uzun, T. (2015), Osmanlı Döneminde Türk milliyetçiliği ideolojisinin kaynakları. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (28): 1-11.