El-İstahrî’nin Kitâbü’l-Mesâlik ve’l-Memâlik Adlı Çalışmasında Hazarlar ve Diğer İtil Halkları

Yıl 2020, Cilt: 1 Sayı: 1, 25 - 31, 30.06.2020

Hayat Shamiyeva

Öz

Tarihsel süreçte Hazar Türklerini Kafkaslarda, özellikle ilk Arap fetihleri sırasında Azerbaycan topraklarında egemen bir unsur olarak görmek mümkündür. Konuyla ilgili olarak Arap kaynakları da Hazar Denizi ve Hazar Türklerinin tarihi ile ilgili önemli bilgiler vermektedir. Bu kaynaklardan birisi de Ebû İshâk İbrâhîm b. Muhammed el-İstahrî el-Fârisî (ö. 340/951-52’den sonra) tarafından yazılmış Kitâbü’l-Mesâlik ve’l-Memâlik (Yollar ve Araziler) adlı eserdir. Bu makalede özellikle Kitâbü’l-Mesâlik ve’l-Memâlik adlı eserden yararlanılmıştır. Eser; Hazar Denizi, Hazarlar ve İtil (Volga) nehri boyunca “yerleşik” diğer Türk halkları hakkında “ilginç” bilgiler vermektedir. Eserde bu Türk halklarını ve diğer halkları şöyle sıralamak mümkündür; Hazarlar, Oğuzlar, Bulgarlar, Burtaşlar, Başkurtlar, Peçenekler (Biçenekler) ve Ruslar. Makale, özellikle Hazar Denizi ve İtil Türk halkları hakkında önemli bilgiler içermektedir. Bu halkların yaşayış şekilleri ve tarihini incelenmektedir. Bu bakımdan Arap tarihçisi el-İstahrî`nin çalışması makalenin ortaya çıkmasında önemli bir kaynak olması bakımından dikkate değerdir

Anahtar Kelimeler

Hazarlar, Oğ(g)uzlar, Bulgarlar, Burtas(ş)lar, Başkurtlar, Peçenekler

Kaynakça

• Ağayev, R. (2014a). El-İstehrinin "El-mesalik va-l-memalik" eseri Azerbaycan haqqında. Tarih ve onun problemleri, 4, 349-355.
• Ağayev, R. (2014b). İbn Hövqelin "Kitab suret el-ard" eseri hazarlar haqqında. Tarih ve onun problemleri, 2, 26-33.
• Ahundova, N. (2004). Tyurki v sisteme gosudarstvennogo upravleniya Arabskogo Khalifata (VIII ser. X vv). Baku: Elm.
• Alekperov, A. (2010). Kadusii – kak drevneyşiy tyurkskiy etnos Azerbaydjana. Dirçeliş XXI esr, 147-148, 395-402.
• Artamonov, M. (1962). İstoriya Khazar. Leninqrad: İzdatelstvo Qosudarstvennoqo Ermitaja.
• Aşurbeyli, S. (1983). Gosudarstvo Şirvanşahov (VI-XVI vv.). Baku: Elm.
• Bünyadov, Z. (1989). Azerbaycan VII-IX esrlerde. Bakı: Elm.
• Çetinkaya, N. (1996). Iğdır tarihi (tarih, yer adları ve bazi oymaklar üzerine). İstanbul: Kuşak Matbaası.
• 1381 المسالك و الممالك تاليف الى اسهق ابراهيم بن مهمد الفارسي الاصطخري. القاهر
• Fırat M. (1970). Doğu illeri ve Varto tarihi. Ankara: Kardeş Matbaası.
• Minorski V. (1963). İstoriya Şirvana i Derbenta X-XI vekov. Moskova: İzd-vo vostoçnoy literaturı.
• Rasonyi L. (1993). Tarihte Türklük. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayını.
• Şerifli M. (1978). IX esrin II yarısı - XI esrlerde Azerbaycan feodal dövletleri. Bakı: Elm.
• Togan Zeki Velidi. (1981). Umumi Türk tarihine giriş. c.1: En eski devirlerden 16. ssra kadar. İstanbul: Enderun Yayınları.
• Tolmacheva, M. (2001). İstahrî. TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 23, s. 203-205.
• Velihanlı N. (1974). IX-XII esr ereb coğrafiyaşünas-seyyahları Azerbaycan haqqında. Bakı: Elm.