Synonym and Inverse Meaning in Plant Names

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 1, 78 - 99, 30.06.2021

Yasemin Yıldız

Öz

The subject of meaning is a wide-ranging topic that many researchers emphasize. Various classifications have emerged due to the different perspectives of semantic scientists doing research on the subject. Each semantic scientist made his own definition of "meaning" and made evaluations accordingly. Synonymous status; In general, it was tried to be explained with words with different spelling but same meanings. While some semantics argue about existence of synonymity in Turkish language, there is also an opinion that it finds a place in the language depending on various conditions. These different perspectives naturally brought different classifications. Inverse meaning situation; it is provided by the contrast that exists between the two elements. Compared to synonyms, the concept of inverse meaning is home to more common views. The commonality here is the one formed about the existence and meaning of the inverses. In addition, different classifications are just like the classifications for synonyms made for inverse meanings.
When we consider the synonymity and inversiveness in terms of plant names, we can say that there are a few important points to be emphasized. When we evaluate the plant names under the title of synonyms, the most important situation that emerges is the situation of correctly determining the synonymous plant names. While the synonyms of plant names quoted from different languages can be determined more clearly, this determination may not be very clear in synonymous plant names that exist in the same language. Mouth features are also very effective in the emergence of this situation. The changes that occur due to the mouth features sometimes cause confusion. The same reason manifests itself in the compilation of plant names. When plant names are evaluated in terms of reverse meaning, there is a clearer line than synonyms . The reason for this clarity is due to the fact that the contrast can only be achieved with opposite words. In our study, we will include a list of synonymous plant names and inverse plant names obtained from various sources. With these lists, which are a small indicator of how rich vocabulary the Turkish language has, we will try to shed light on synonyms and inversiveness.

Anahtar Kelimeler

Meaning, synonymity, inverse meaning, antonyms, plant names.

Bitki Adlarında Eş Anlamlılık ve Ters Anlamlılık

Öz

Anlam konusu birçok araştırmacının üzerinde önemle durduğu geniş çaplı bir konudur. Konuyla ilgili araştırma yapan anlam bilimcilerin birbirinden farklı bakış açıları sebebiyle ortaya çok çeşitli tasnifler çıkmıştır. Her anlam bilimci kendi “anlam” tanımını yapmış ve o doğrultuda değerlendirmelerde bulunmuştur. Eş anlamlılık durumu; genel olarak, yazılışları farklı ama anlamları aynı olan kelimelerle açıklanmaya çalışılmıştır. Bazı anlam bilimciler eş anlamlılık durumunun Türkçede var olmadığını savunurken, bazıları var olduğunu, bazıları da çeşitli şartlara bağlı olarak dilde kendine yer bulduğunu savunur. Bu farklı bakış açıları, haliyle farklı tasnifleri de beraberinde getirmiştir. Ters anlamlılık durumu ise; iki öğe arasında var olan karşıtlıkla sağlanır. Eş anlamlılığa kıyasla ters anlamlılık kavramı daha çok ortak görüşe ev sahipliği yapar. Buradaki ortaklık ters anlamlıların varlığı ve anlamı konusunda oluşan ortaklıktır. Bunun yanında tıpkı eş anlamlılar için yapılan tasnifler gibi ters anlamlılar için de farklı tasnifler yapılmıştır. Eş anlamlılığı ve ters anlamlılığı bitki adları açısından ele aldığımızda vurgulanması gereken birkaç önemli nokta olduğunu söyleyebiliriz. Bitki adlarını eş anlamlılık başlığı altında değerlendirdiğimizde ortaya çıkan en önemli durum, eş anlamlı bitki adlarını doğru bir şekilde belirleyebilme durumudur. Farklı dillerden alıntı yapılan bitki adlarının eş anlamlılığı daha net bir şekilde tespit edilebilirken, aynı dil içinde varlığını sürdüren eş anlamlı bitki adlarında bu tespit çok net bir şekilde olamayabilir. Bu durumun ortaya çıkmasında da ağız özellikleri oldukça etkilidir. Ağız özellikleri sebebiyle meydana gelen değişimler zaman zaman karışıklıkların çıkmasına sebep olmaktadır. Aynı sebep bitki adlarının derlenmesi konusunda da kendini gösterir. Bitki adları, ters anlamlılık açısından değerlendirildiğinde eş anlamlılıktan daha net bir çizgi vardır. Bu netliğin sebebi de karşıtlığın sadece karşıt anlamlı kelimelerle sağlanabilmesi durumundan kaynaklıdır. Çalışmamızda çeşitli kaynaklardan elde edilen eş anlamlı bitki adları listesine ve ters anlamlı bitki adları listesine yer vereceğiz. Türk dilinin ne kadar zengin bir söz varlığına sahip olduğunun küçük bir göstergesi olan bu listelerle birlikte eş anlamlılığa ve ters anlamlılığa ışık tutmaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Anlam, Eş anlamlılık, Ters anlamlılık, Zıt anlamlılık, Bitki adları

Kaynakça

• Ahanov, K. (1993). Til Biliminiñ Negizderi. Almatı: Sanat Baspası.
• Aksan, D. (2006). Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. Ankara: Engin Yayınevi.
• Aksan, D. (2009). Her Yönüyle Dil. Ankara: Ankara Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aktaş, E. G. (2010). ʿAbdulvehhāb’ın Müntehab Adlı Tıp Kitabı (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı, Sivas.
• Alkaya, Y. (2004). Derleme Sözlüğündeki Bitki Adları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Edebiyatı Bilim Dalı, Edirne.
• Alkayış, F. (2007). Türkiye Türkçesinde Bitki Adları (Yayımlanmamış doktora tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Kayseri.
• Arat, R. R. (2005). Kutadgu Bilig. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Atalay, B. (1970). Abuşka Lûgatı veya Çağatay Sözlüğü. Ankara: Ayyıldız Matbaası.
• Aydın, M. (2008). Ordu ve Yöresi Ağızlarında Armut Adları. Turkish Studies, 3(3), 129-138.
• Aydın, M. B. (2011). İbn Avvâm- Terceme-i Kitâbü’l- Filâha [Ziraat Kısmı]. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Aytaç, A. (2015). Kitâbü’l-Felâhat Tercümesi (Yayımlanmamış doktora tezi). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Çanakkale.
• Battal, A. (1934). İbnü-Mühennâ Lûgatı. İstanbul: İstanbul Devlet Matbaası.
• Bayat, A. H. ve Okumuş N. (2004). Muhammed bin Mahmûd-ı Şirvânî-Mürşid [Göz Hastalıkları]. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Baytop, T. (2007). Türkçe Bitki Adları Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bedevian, K. A. (1936). İllustrated Polyglottic Dictionary of Plant Names in Latin, Arabic, Armenian, English, French, German, Italian and Turkish Language. Kahire: Argus and Papazian Presses.
• Canpolat, M. ve Önler, Z. (2016). Edviye-i Müfrede. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ciğa, Ö. (2013). Süheyl ü Nev-bahar (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dicle Üniversitesi Eğitim Bilimler Enstitüsü Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Anabilim Dalı Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Dalı, Diyarbakır.
• Cora, E. (2007). Burhân-ı Katı’da Yer Alan Türkçe Sözcükler ve Deyim Dizini (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Kocaeli.
• Çağıran, Ö. (1992). Tıbb-ı Nebevi (Yayımlanmamış doktora tezi). İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Malatya.
• Çelik, A. (2014). Terceme-i Kâmilü’s-Sınâʿa (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı, Bursa.
• Çotuksöken, Y. (2012). Türkçe Anlamdaşlar ve Karşıtanlamlılar Sözlüğü. İstanbul: Papatya Yayınları.
• Doğan, A. ve Tuzlacı, E. (2015). Tunceli’nin Bazı Yöresel Bitki Adları. Avrasya Terim Dergisi, 3 (2), 23–33.
• Doğan, N. (2011). Vezirköprü ve Havza Ağızlarında Yabani Bitki Adları. Diyalektolog Yaz/ 2, 7-13.
• Doğan, Ş. (2009). Terceme-i Akrabadin- Sabuncuoğlu Şerefeddin (Yayımlanmamış doktora tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Sakarya.
• Doğan, Ş. (2010). Eski Oğuz Türkçesinde Tıp Dilinin Oluşumu ve Özellikleri. Turkish Studies, 5(1), 313-373.
• Doğan, Ş. (2011). Ebulfeyz Mustafa Efendi-Risâle-i Feyziyye fî Lügâti’l-Müfredâti’t-Tıbbiyye. İstanbul: Değişim Yayınları.
• Doğuer, B. E. (2013). Hekim Bereket- Tuhfe-i Mübârizi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Doğuer, B. E. (2016). Hekim Bereket- Hulâsa. Ankara: Ürün Yayınları.
• Ebcioğlu, N. (2009). Bitki Adları Sözlüğü. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Eckmann, J., Tezcan, S., Zülfikar, H. ve Ata, A. (I,II,III,IV) (2014). Nehcü’l-Feradis. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Efe, K. (2012). Türkiye Türkçesi Ağızlarında Bitki ve Hayvan İsimleri (Yayımlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı, Ankara.
• Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu Z. (2015). Kaşgarlı Mahmud- Divânu Lugâti’t-Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Eren, H. (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Bizim Büro Basım Evi.
• Ergin, M. (1997). Dede Korkut Kitabı (I-II). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülensoy, T. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü I (A-N)/ II (O-Z). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gümüşatam, G. (2009). Haza Kitab u Hukema-yı Tertib-i Mu’alece Adlı Eser Üzerine Bir Dil İncelemesi (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Ankara.
• Gümüşatam, G. (2010). Eski Anadolu Türkçesinde Eczacılık Terimleri ve Bu Terimlerin Tıp, Botanik, Zooloji, Madencilik, Kimya Terimleriyle İlişkileri. Turkish Studies, 5(2), 1033-1087.
• Gümüşatam, G. (2015). Risâle-i Mu’âlece’ye Göre XVI. Yüzyıl Türkçesinde Tıbbi Bitki Adları. JASSS, 39(3), 23-40.
• Gürlek, M. (2011). Alâ’im-i Cerrâhîn’de Geçen Bitki Adları. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(7), 123-145. Güven, M. (2005). Abdulvehhab bin Yusuf’un Müntahab-ı fi’t-Tıbb’ı (Yayımlanmamış doktora tezi). Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Denizli.
• Hatiboğlu, V. (1970). Eş Anlamlı Sözcükler Var Mıdır?. Türk Dili Dergisi, 229, 9-10.
• Kara, N. ve Ağyar, N. (2017). Kitâb-ı Kânûnçe. Ankara: Pegem Akademi.
• Kara, N. (2016). Eski Anadolu Türkçesi İle Yazılmış Bir Dil Yadigârı İlm-i Tıbb. Turkish Studies, 11(4), 493-504.
• Karacaoğlan, Ç. (2018). Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi’nde Yer Alan Bitki Adları (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Anabilim Dalı Türkiyat Araştırmaları Yüksek Lisans Programı, Ankara.
• Karadeniz, Y. (2017). Codex Cumanicus’ta Bitki Adları. MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 15(1), 611 – 638.
• Karasoy, Y. (2009). Tutmacı-Tabiatnâme. Konya: Palet Yayınları.
• Karol, S., Suludere Z. ve Ayvalı, C. (2010). Biyoloji Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kaya, Emel (2008). Muyiddin Mehi’nin Müfid (Nazmü’t-Teshil) Adlı Eseri ve Bu Eserin XV. Yüzyıl Türk Tıp Dilinin Oluşmasındaki Yeri (Yayımlanmamış doktora tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı, Konya.
• Kılıç, V. (2009). Anlambilime Giriş-Temel Kavramlar. İstanbul: Papatya Yayıncılık Eğitim.
• Kıran, A. E. (2014). Dilbilim, Anlambilim ve Edimbilim. Turkish Studies, 9(6), 719-729.
• Kurban, F. (1990). Şirvani Mahmud- Sultâniye (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili Anabilim Dalı, İstanbul.
• Küçüker, P. (1994). Yadigar-ı İbn-i Şerif (Yayımlanmamış doktora tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Elazığ.
• Küçüker, P. (2010). Lügat-i Müşkilât-ı Eczâ’da Türkçe Bitki Adları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(11), 401-415.
• Küçüker, P. (2010). Mücerreb-nâme. Ankara: Kültür Ajans Yayınları.
• Leech, Geoffrey (1981). Semantics, The Study of Meaning. USA: Penguin Books.
• Lyons, J. (1983). Kuramsal Dilbilimine Giriş. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Lyons, J. (1995). Linguistic Semantics: An Introduction. Cambridge: Cambridge University Press,.
• Mete, O. (2009). Kabalcı Şifalı Bitkiler Ansiklopedisi. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Miandji, A. (2019). Tıbbi Bitkiler Atlası. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Murad, S. (2009). Lügat-ı Müşkilat-ı Ecza - Derviş Siyahi Larendevi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Sakarya.
• Murad, S. (2015). Tercüme-i Aynü’l-Hayat’ta Şekil ve Zaman Ekleri (Yayımlanmamış doktora tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Sakarya.
• Ölmez, Z. K. (1993). Mahbûbü’l-Kulûb (Yayımlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Ankara.
• Önler, Z. (1990). XIV. ve XV. Yüzyıl Anadolu Türkçesi Botanik Terimleri. Journal of Turkish Studies, 14, 357-392.
• Önler, Z. (1999). Müntahab-ı Şifâ I-II. İstanbul: Simurg Yayınları.
• Önler, Z. (2000). Revnak-ı Bustan. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Önler, Z. (2004). XIV-XV. Yüzyıl Tıp Metinlerinde Türkçe Bitki Adları. Kebikeç, 18, 273-301.
• Özavşar, R. (2009). Marzubânnâme Tercümesi, Metin, Çeviri, Art Zamanlı Anlam Değişmeleri, Dizin (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Öğretim Sosyal Alanlar Eğitimi Anabilim Dalı Türk Dili Eğitimi Bilim Dalı, Diyarbakır.
• Özçelik, S. (2001). Kitâbü’l-Mühimmât. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Özer, O. (1995). Ahmedî, Tervihü’l-Ervâh (Yayımlanmamış doktora tezi). Fırat Üniversitesi, Elazığ.
• Öztürk, F. (2005). Kutadgu Bilig’deki Bitki Adları. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, VI (1), 201-208.
• Paçacıoğlu, B. (2014). İlaç ve Bitki Adları Sözlüğü. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
• Pilten, Ş. (2013). Türk Dilinde Izdırap Söz Bilgisi-Bir Eş Anlamlılık İncelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Pilten, Ş. (2017). Türk Bilişsel Budun Dil Bilimine Giriş, Türk Halk Bitki Sınıflandırmaları/ Temel Aşamalar. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Roux J. P. (2005). Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Sami, Ş. (2015). Kamus-ı Türki. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Saussure, F. (1976). Genel Dilbilim Dersleri. Cilt 1. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Şahin, H. (2007). Câmiʿü’l-Fürs Örneğinde XVI. Yüzyıl Bitki İsimleri. Turkish Studies, 2(2), 570-602.
• Şirin, H. (2016). Eski Türk Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Telli, B. (2015) Kenzü’s-Sıhhatü’l-Ebdâniyye Eser-i Mürşid-i Osmâniyye’de Bitki Adları. Kesit Akademi Dergisi, 1(1), 96-116.
• Tietze, A. (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lûgatı. İstanbul: Simurg Yayıncılık.
• Tokat, S. (2010). Kitâb-ı Esbâbü’l- ʿAlâmât (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Sakarya.
• Turan, F. (2001). Eski Oğuzca Sözlük-Bahşayiş Lügatı. İstanbul: Bilimsel Akademik Yayınlar.
• Tuzlacı, E. (2011). Türkiye Bitkileri Sözlüğü. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Tuzlacı, E. (2016). Türkiye’nin Geleneksel İlaç Bitkileri. İstanbul: İstanbul Tıp Kitabevleri.
• Türk Dil Kurumu (1995). Tarama Sözlüğü. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (1993). Derleme Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2005). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Uçar, İ. (2010). Türkçede Eş Anlamlılık ve Eski Anadolu Türkçesi Tıp Yazmalarında Eş Anlamlı Kelime Kullanımı. ZfWT, 2(1), 37-48.
• Uçar, İ. (2009). Hazâ Kitâb-ı Hulâsa-i Tıbb Cerrâh Mes’ûd (Yayımlanmamış doktora tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Sakarya.
• Uçar, İ. (2011). Baş, Kafa, Ser Kelimelerinin Eş Anlamlılığı ve Baş Kelimesinin Divanü Lugati’t Türk Merkezli Bir Yaklaşım. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(17), 186-203.
• Uçar, İ. (2012). Türkiye Türkçesinde Organ Adlarıyla Oluşturulmuş Bitki Adları. TÜBAR, XXXII, 285-306.
• Uçar, İ. (2013). Türkiye Türkçesinde Hayvan Adlarından Türetilmiş Bitki Adları. Teke Dergisi, 2(1), 1-19.
• Uçar, İ. (2013). Yetiştiği/Geldiği Coğrafya Veya Etnik Adlandırmayla Oluşturulan Bitki Adları. ZfWT 5(1), 115-135.
• Uzunkaya, U. (2013). Felahat-name (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Sakarya.
• Üçer, M. Karacaoğlan’ın Dünyasında Bitkiler.
• Üşenmez, E. (2006). Karahanlı Türkçesi Sözlüğü (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Kütahya.
• Vardar, B. (1998). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: ABC Kitabevi.
• Yavuz, Y. (2008). Hekim Hayreddin’in Kitab-ı Akrabadin’i (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Konya.
• Yelten, M. (1993). Şirvanlı Mahmud Kemâliyye. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Yıldırım, O. (2010). Et-Teshil Fi’t-Tıbb (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Türk Dili Bilim Dalı, Sivas.