The Press Reflection of the State's Struggle with the Muhtekirs during the Second World War (1939-1945): The Case of Istanbul

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 2, 59 - 78, 31.12.2023

Ferit Yücebaş

https://doi.org/10.54970/turkuaz.1362755

Öz

Turkey remained out of the Second World War by following a policy of balance against the Allied and Axis powers. During the war, which continued for six years, significant efforts were made to protect society from all kinds of troubles. However, despite being out of the war, it faced significant economic difficulties. The fact that more than one million people, who are in a productive position, were assigned to military service, shook the economy deeply. In this period, those who raise prices unnecessarily were defined as profiteer. During the Second World War, profiteers, whose numbers increased considerably, took advantage of even the smallest incident and resorted to profiteering to make more profit. The government formed committees to prevent profiteers. In these committees, it was decided to include people with extraordinary powers, consisting of the governor, commerce/economy directors, municipal economics directors, general clerks of chambers of commerce and industry. However, on January 18, 1940, the National Protection Law was enacted and extraordinary powers were obtained based on this law. In addition, the Undersecretariat of Food was established on October 28, 1940 to fight profiteers and control prices. Price Inspection Commissions were activated under this undersecretariat. In addition to these, National Protection Courts were established and decisions regarding profiteers caught red-handed were taken quickly. Prisoners were given fines, shops/stores/business closures, and exile. However, the desired success could not be achieved due to the unsystematicity of the methods applied in the measures taken, the lack of qualified personnel and the lack of tools and equipment.

Anahtar Kelimeler

The Second World War, Profiteer, Retirement, Price Increase, Measures Taken.

Proje Numarası

Herhangi bir proje kapsamında yapılmamıştır.

İkinci Dünya Savaşı (1939-1945) Yıllarında Devletin Muhtekirlerle Mücadelesinin Basına Yansıması: İstanbul Örneği

Öz

Türkiye, Müttefik ve Mihver devletlere karşı denge politikası izleyerek İkinci Dünya Savaşı’nın dışında kaldı. Altı yıl boyunca devam eden savaşta toplumu her türlü sıkıntıdan korumak için önemli çabalar gösterildi. Fakat her ne kadar savaşın dışında olunsa da önemli ekonomik sıkıntılarla karşı karşıya kalındı. Üretici konumda olan bir milyondan fazla insanın askerlik görevi ile vazifelendirilmesi ekonomiyi derinden sarstı. Bu dönemde fiyatları lüzumsuz yere yükseltenler muhtekir olarak tanımlandı. İkinci Dünya Savaşı boyunca sayıları oldukça artan muhtekirler en küçük bir olaydan bile istifade ederek daha fazla kâr elde etmek için ihtikâr yoluna başvurdular. Hükümet, muhtekirlerin önüne geçebilmek amacıyla komiteler teşkil etti. Bu komitelerde vali, ticaret/iktisat müdürleri, belediye iktisat müdürleri, ticaret ve sanayi odaları umumî kâtiplerinden oluşan olağanüstü yetkilere sahip kimselerin bulundurulması kararlaştırıldı. Bununla beraber 18 Ocak 1940’ta Milli Korunma Kanunu çıkarıldı ve bu kanuna dayanarak olağanüstü yetkiler elde edildi. Ayrıca muhtekirlerle mücadele ve fiyat kontrollerini yapmak üzere 28 Ekim 1940’ta İaşe Müsteşarlığı kuruldu. Bu müsteşarlığa bağlı olarak Fiyat Murakabe Komisyonları devreye sokuldu. Bunların yanında Milli Korunma Mahkemeleri kuruldu ve suçüstü yakalanan muhtekirlerle ilgili kararların hızlı bir şekilde alınması sağlandı. Muhtekirlere para, dükkân/mağaza/işletme kapatma ve sürgün cezaları verildi. Fakat alınan tedbirlerde uygulanan yöntemlerin sistemsizliği, vasıflı personel eksikliği ve araç-gereç yetersizliğinden dolayı istenilen başarı sağlanamadı.

Anahtar Kelimeler

İkinci Dünya Savaşı, Muhtekir, İhtikâr, Fiyat Artışı, Alınan Tedbirler.

Etik Beyan

Yapılan çalışmada etik beyan gerektirecek bir durum söz konusu değildir

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Herhangi bir proje kapsamında yapılmamıştır.

Teşekkür

Hayırlı günler, kolaylıklar dilerim.

Kaynakça

• Acar, M. “İhtikârın kökü nerededir?”. Vakit (1940, 20 Ağustos).
• Afşar, E. (2022). Toprak mahsulleri ofisi’nin iktisadi faaliyetleri ve siyasetteki yansımaları (1938 1950) (1. bs). Serüven Yayınları.
• Banoğlu, N. A. “Eski muhtekir ve hilebazlar”. Vakit (1943, 26 Ocak).
• Bilgin, Ş. “İhtikârla mücadele milletçe en büyük vazifelerimizden biri olmalıdır”. Yeni Asır (1941, 2 Aralık).
• Birgen, M. “İhtikârı muhtekir değil biz yaparız”. Son Posta (1939, 8 Eylül).
• Bülbül, İ. (2006). “İkinci dünya savaşının Türkiye’de sosyal hayata olumsuz yansımaları”. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 9(1)
• Cevat, B. “Muhtekirler listesi”. Son Telgraf (1941, 23 Aralık).
• Coşkun, N. S. “Muhtekirlerin gizli silahı”. Son Posta (1944, 29 Haziran). Çavdar, T. (2008). Türkiye’nin demokrasi tarihi (1839-1950) (4. bs). İmge Kitabevi Yayınları.
• Ertem, Sadri, “İhtikârla iki mücadele silâhımız”. Vakit (1942, 27 Temmuz).
• Gezgin, Hakkı Süha, “İhtikâra ilk büyük sille”. Vakit (1941, 24 Kasım).
• İpek Elçin, H. (2017). II. dünya savaşı sırasında istanbul’da hayat pahalılığı ve ihtikâr sorunları [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Kallek, C. “İhtikâr”, TDV İslâm Ansiklopedisi. 21, 560-565.
• Karaca, M. (2005). İkinci dünya savaşı konjonktüründe türkiye ekonomisi (1940-1945) [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Dicle Üniversitesi.
• Metinsoy, M. (2008). İkinci dünya savaşı’nda türkiye (Gündelik yaşamda devlet ve toplum) (2. bs). Türkiye İş Bankası Yayınları
• Oğuz, Ş. “Muhtekir kim”. Yenigün (1941, 16 Ağustos).
• Özbil, A. (2015). Türkiye’de savaş ekonomisi olarak milli korunma kanunu (1940-1946) [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Öztürk, E. (2004). İkinci dünya savaşı yıllarında izmir’de beslenme sorunu ve karaborsacılık [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Pamuk, Ş. (2017). Türkiye’nin 200 yıllık iktisadi tarihi: büyüme, kurumlar ve bölüşüm (8. bs). Türkiye İş Bankası Yayınları
• Sadak, N. “Asgarî hayat masrafını tespit etmek, onu asgarî maaş addetmek lâzımdır”, Akşam (1941, 25 Ekim).
• Sadullah, N. “İhtikâra karşı alınan tedbirler”. Tan (1939, 17 Eylül).
• Safa, Peyami, “Sivri sineklerden evvel”. Tasviri Efkâr (1941, 18 Ağustos).
• Sertel, S. Z. “Nefyedilen bakkal”. Tan (1940, 14 Mart).
• Talu, E. E. “Muhtekir ve ötekiler”. Son Posta (1940, 12 Aralık).
• Tan, M. T. “İhtikâr”. Tan (1939, 10 Eylül).
• Teke, C. (2021). “II. dünya savaşı’nda türkiye’nin iaşe tedbirleri: ihtikârla mücadele” (179-197). Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 8(1).
• Tokgöz, A. İ. “Soygunculuk”, 87(2261/576), Servetifünun (1939, 21 Aralık).
• Utkugün, C. (2016). İkinci dünya savaşı yıllarında türkiye’de ekonomik sıkıntıların sosyal hayata etkileri (1939-1945) [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Afyon Kocatepe Üniversitesi.
• Yalçın, H. C. “İhtikâra dair, Yeni Sabah (1941, 12 Ağustos).
• Ziya, N. “Milli korunma mahkemeleri”, Tan (1942, 20 Mayıs).