19. Yüzyılda Azerbaycan ve Osmanlı Türk Aydınları Arasındaki Etkileşim

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 2, 79 - 88, 31.12.2023

Natavan Aghayeva

https://doi.org/10.54970/turkuaz.1368136

Öz

19. yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu ve Azerbaycan tarihinde her iki ülkedeki Türk toplumlarının sosyokültürel gelişimi yönünde değişikliğe yol açan bir takım siyasi olaylar meydana geldi. 19. yüzyılın ilk yarısında yapılan ıslahatlar sayesinde yeni sosyopolitik programların geliştirilmesi, yeni sosyokültürel olayların ortaya çıkışı, yeni edebiyatın gelişimi, ideolojik ve politik eğilimlerin yanı sıra eğitim ve kültür alanındaki reformlar, yeni bir sosyal tabakanın yani aydınların ortaya çıkışını sağladı. Bu tabaka, zamanın ileri fikirlerinin sahibi, ana taşıyıcısı olarak, kendi halklarının aydınlanmasında önemli bir rol oynadı. Her iki ülkenin aydınları arasındaki etkileşim, bölge genelinde sürekli yeni bilgi ve fikirlerin yayılmasına katkıda bulundu. Takdim olunan makale 19. yüzyılda Azerbaycan ve Osmanlı aydınları arasında olan ilişkileri ele alıyor. Struktur-artzamanlı yöntemin verdiyi tarihsel kontekstin yorumlanması ve analizi, bu ilişkilerin doğasını ve 20. yüzyılın başlarında meydana gelen olaylar üzerindeki etkisini daha iyi anlamamız için önemli bilgiler sağlıyor.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı aydınları, Azerbaycan aydınları, 19. Yüzyıl, Etkileşim, Toplumsal değişme

Interrelations between the Azerbaijani and Ottoman Intelligentsia in the 19th Century

Öz

The 19th century in the history of the Ottoman Empire and Azerbaijan was marked by a number of political events that led to a change in the direction of the socio-cultural development of the Turkic societies in both countries. The reforms of the first half of the 19th century in the field of education and culture with their development of new socio-political programs, the emergence of new socio-cultural phenomena, new genres of literature, ideological and political trends gave rise to a new social stratum - the intelligentsia. This stratum, as the main bearer of the advanced ideas of the time, will play a significant role in the enlightenment of their own peoples. And the interaction between representatives of both intellectual circles will contribute to the spread of new knowledge and ideas throughout the region. The present article deals with the interrelations between the Azerbaijani and Ottoman intelligentsia in the 19th century. The interpretation and analysis of historical context via structural-diachronic methods help us better understand the nature of these relations and the effect they had on the events of the early 20th century.

Anahtar Kelimeler

The Ottoman intellectuals, the Azerbaijani intelligentsia, 19th century, interrelation, social transformation.

Kaynakça

• Aghaoglu, S. (1975). Bir ömür böyle geçti. İstanbul: İshak Basımevi.
• Akalın, G. (2004). Türk düşüncə və siyasi həyatında Əhməd Ağaoğlu. Bakı: AzAtaM.
• Akchura, Y. (1978). Türkçülük. Türkçülüğün tarihi gelişimi. İstanbul: Türk kültür yayını.
• Akhundov, М.F. (1982). Избранные философские произведения. Баку:Азернешр.
• Algar, H. (1989). Ahundzâde, Mirza Feth Ali, Cilt 2, – s. 186-190. İstanbul: TDV İslâm Ansiklopedisi.
• Anonymous. Portrait of Sultan Mahmud II enthroned. Watercolour / Anonymous Greek artist . – London: Museum number: D. 122-1895; Gallery location: Prints & Drawings Study Room, level D, cose BOX, shelf 83. – 1809.
• Aslan, B. (2000). Kardaş kömeği (yardımı) ve Bakü Müslüman Cemiyet-i Hayriyesi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Azərbaycan tarixi: [Elektron məqalə] / Azərbaycan Respublikasının Nazirlər kabineti. URL: https://nk.gov.az/az/page/34/
• Dulina, N.А. (1975). Изменения в османской дипломатии (30-е годы XIX в.). Москва: Тюркологический сборник 1973.
• Engelhardt. (2017). Tanzimat ve Türkiye. İstanbul: Kaknüs yayınları.
• Erdoğan, A. (2016). Osmanlı’da yurt dışı eğitim ve modernleşme. İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Fulgenzi fils. Collection de costumes civils et militaires, scenes populaires, et vues de l’Asie-Mineure / Lithographie. Graveurs. – Smirna (Izmir), – 1836-1838.
• Klyuchevsky, V.О. (1983). Неопубликованные произведения. Москва: Наука.
• Novichev, А.D. (1975). Борьба между реформаторами и консерваторами а период Танзимата (1839-1853). Москва: Тюркологический сборник 1973.
• Onder Z. (2017). Tanzimat edebiyatı / haz. Z.Önder [ve b.]. Ankara: Hayat Sağlık ve Sosyal Hizmetler Vakfı, Ankara Şübesi, Edebiyat Araştırmaları Koordinatörlüğü.
• Resulzade, M.E. (1978). Milli tesanüd. Ankara: Azerbaycan Kültür Derneği Yayınları.
• Rustemov, I.A. (1969). Həsənbəy Zərdabi. Bakı: Gənclik.
• Schlesinger H.G. (1836). A Portrait of the Ottoman Sultan Mahmud II (r. 1808-1839) (signed by Henri Guillaume Schlesinger (1814-1893). Turkey. – dated 20th September 1836).
• Slade, A. (1854). Records of travels in Turkey, Greece etc. London: Saunders and Otley.
• Somel, S.A. (2003). Historical dictionary of the Ottoman Empire. Maryland: The Scarecrow Press, Inc.
• Tunaya T.Z. (1988). Türkiye’de siyasal partiler (C.1). Istanbul: Hürriyet vakfı yayınları.
• Turan, A. (2008). Əli bey Hüseynzade. Moskva: «Salam press».
• Ubichini, А. (1877). Современное состояние Отоманской империи. СПб.: тип. О.И.Бакста.
• Uca A. (1996). Türkçülük fikrinin abide şahsiyetlerinden Hüseyinzade Ali bey. Erzurum: Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi.
• Ulutau, S. Ünsizadə qardaşlarının izi ilə... [Elektron məqalə]: “Kaspi” qazeti, –6.04.2017; URL: https://kaspi.az/az/nsizade-qardaslarinin-izi-ile
• Warington, S. (1854). A Year with the Turks; or Sketches of travel in the European and Asiatic dominions of the Sultan. London: J.W.Parker & son.
• Weimar, F.I. (1838). Пантеон знаменитых современников [последнего шестидесятилетия с их портретами/изданный Федором Веймаром]. Спб.: тип. И.Глазунова и Ко.
• Yaziji T. (1991). Bakıhanlı. İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi, 4.cild, s. 543-544