MAKEDONYA-VALONDOVA HIDRELLEZ ÂDETLERİNDEN “YEŞİLLENME”, “KISMET KAPAMA” VE “MARTUFAL ÇEKME” ÂDETLERİ

Yıl 2015, Cilt: 1 Sayı: 5, 37 - 66, 30.06.2015

Serdar Uğurlu

https://doi.org/10.12992/TURUK158

Öz

Hıdrellez geleneği, Türk
dünyasının neredeyse tamamında kutlanmaya devam edilen mevsimlik
bayramlardandır. Hıdrellez günü, halk arasında, yeryüzünde Hızır ve İlyas’ın
bir gül ağacı altında buluştukları gün olarak, kutsal kabul edilmiştir. Aslında
bir görüşe göre, Hıdrellez bayramının Türkler arasında kutlanmaya başlanması,
Nevruz bayramının başkalaşmasıyladır. Anlaşılacağı üzere Türkler İslam dinini
kabul ettikten sonra, Nevruz âdetlerini Hıdrellez adı altında sürdürmeye devam
etmişlerdir. Öyledir ki Nevruz Bayramı kutlaması Anadolu ve Balkanlardaki
Türkler arasında neredeyse tamamen unutulmuş yerini Hıdrellez âdetleri
almıştır. Bu Hıdrellez geleneği, Miladi takvime göre 6 Mayısta kutlanır.
Önceden geçerli olan Rumi takvime göre ise bu gün 23 Nisana denk gelmektedir.
Rumi takvime göre bir yıl iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm 6 Mayıs ile
8 Kasım arası olan süredir ve bu süre Hızır günleri adıyla bilinir. Bu bölüm
ayrıca yaz mevsimini oluşturur. İkinci bölüm ise 8 Kasım ile 6 Mayıs arası olan
süredir ve Kasım günleri şeklinde bilinir. Bu bölüm de kış mevsimini oluşturur.
Bu bağlamda Rumi takvime göre, soğuk kış mevsiminin bitip sıcak yaz aylarının
başlayacağı gün 6 Mayıs olarak ortaya çıkmaktadır. Bu da bu günün Türkler
tarafından kutlanıp bayram haline getirilmesi için yeterli bir sebeptir.
Anadolu’da günümüzde yazın başlangıcı olan 6 Mayısa dair çeşitli kutlamaların
yapılmaktadır. Balkanlar’da yaşamakta olan Türkler arasında da çeşitli
kutlamalar dikkatleri çekmektedir. Bir Balkan ülkesi olan Makedonya’da bu
türden uygulamaların hala devam ettiği Türk bölgeleri tespit edilmiştir. Bu
çalışma daha çok Doğu Makedonya-Valandova, Konçe ve Manastır bölgelerindeki var
olan Hıdrellez âdetlerine dair bir saha çalışması niteliğindedir. Bu
bölgelerdeki Türklerin Hıdrellez geleneklerine dair sözlü geleneklerindeki
maniler, yemek türleri ve kutlama şekilleri de çalışmaya alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hıdırlez, yeşillenme, martufal geleneği, Valandova, Çalıklı

Kaynakça

• Alaaddin Uca, (2007). “Türk Toplumunda Hıdrellez I” A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 34 Erzurum, s.114.
• Ago, Arif (1983), “Ohri, Radoviş ve İştip İlçelerinde Yaşayan Türk Halkının Hıdrellez Adet ile Manileri”, Sesler Aylık Toplum–Sanat Dergisi, Sayı 174, Yıl: 1983, s.124.
• Artun, Erman. (1990). “Tekirdağ’da Hıdrellez Geleneği” Türk Halk Kültüründen Derlemeler 1990 Hıdrellez Özel Sayısı, Kültür Bakanlığı
• Halk Kültürünü Araştırma Dairesi Yayınları:143, Ankara. s. 4.
• Barlas, Uğurol. (1990). “Safranbolu ve Karabük Yöresinde Hıdrellez Geleneği”, Türk Halk Kültüründen Derlemeler 1990 Hıdrellez Özel Sayısı, Kültür Bakanlığı Halk Kültürünü Araştırma Dairesi Yayınları:143, Ankara, s.28.
• Cingöz, M. Emine. (1990). “Tokat’ta Hıdrellez”. Türk Halk Kültüründen Derlemeler 1990 Hıdrellez Özel Sayısı, Kültür Bakanlığı Halk Kültürünü Araştırma Dairesi Yayınları:143, Ankara, s.46.
• Çelik, A. Çetin. (1990). “Edirne ve Çevresi Hıdrellez Geleneği” Türk Halk Kültüründen Derlemeler 1990 Hıdrellez Özel Sayısı, Kültür Bakanlığı Halk Kültürünü Araştırma Dairesi Yayınları:143, Ankara. s.63.
• Demir, Sema. (2005). “Karanlıktan Aydınlığa Kıştan Bahara Geçiş, Hıdırellez”. Millî Folklor, 2005, Yıl 17, Sayı 65, s.17.
• Dilçin, Cem. (1983), “Yeni Tarama Sözlüğü”, Ankara Üniversitesi Basımevi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Eren, İsmail. (1968). “Manastır Türklerinin Bazı Hıdrellez Âdetleri”, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Türk Kültürü Dergisi, Yıl:1968, Sayı:68, s.557-559; İsmail Eren (1967) “Manastır Türklerinin Bazı Hıdrellez Adetleri”, Sesler Aylık Toplum–Sanat Dergisi, Sayı 18-19, Yıl: 1967.
• Eren, İsmail. (1984). “Üsküp’de Hıdrellez Âdetleri”. Sesler Aylık Toplum–Sanat Dergisi, Sayı 190, Makedonya, s.108.
• Günay, Umay (1990), “Ritüeller ve Hıdırellez”, Millî Kültür, Mayıs 1990, s.72, s.11.
• Hasan, Hamdi. (2006), “Makedonya Türklerinde Nevruz ve Hıdrellez Kutlamaları İle İlgili Âdet ve Uygulamalar”, Hikmet Uluslararası İlmi Araştırmalar Dergisi, ADEKSAM, Gostivar-Makedonya, s.21-30.
• İsmail, İsmail. (1970). “Manastır Türklerinin Hıdrellez Adetleri ve Şenlikleri”, Sesler Aylık Toplum–Sanat Dergisi, Sayı 43, s.70-72.
• Kılıç, Ayşegül. (2011), “Evrenos Bey’in Kökeni Hakkında Tartışmalar ve Yeni Bir Değerlendirme”, BELLETEN, c. LXXV, S.274, TTK Ankara (Aralık) 2011, s. 745-768.
• Kılıç, Ayşegül. (2012), “Evrenos Bey’in Babası Pranko Lazarat’ın (Pranko İsa) Vakfı ve Türbesi”, Güneydoğu Avrupa Çalışmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Dergisi, GAMER, c.I, S. 1, Ankara 2012, s. 87-99.
• M. Tayyip Okiç (1952), “Sarı Saltuk'a Ait Bir Fetva”, Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1, Sayfa 48. Ankara.
• Ocak, Ahmet Yaşar, (2007), “İslâm-Türk İnançlarında Hızır Yahut Hızır İlyas Kültü” Kabalcı Yayınları, İstanbul, s.58.
• Ocak, Ahmet Yaşar, (1990), “İslâm-Türk İnançlarında Hızır Yahut Hızır İlyas Kültü”, Ankara, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları., s.60-61’den aktaran, Enver Aras. “Türklerde Hıdrellez Geleneği”., Milli Folklor Dergisi, Yıl 14, Sayı:54, s.39
• Oğuz, M. Öcal. (2005). “Somut Olmayan Kültürel Miras: Türkiye’de Nevruz/Yenigün”. Millî Folklor, 2005, Yıl 17, Sayı 65, Ankara, s.6.
• Öztürk, Mürsel (1997), “Nevruz”, Anayurttan Atayurda Türk Dünyası, Kültür Bakanlığı, Yıl: 5, Sayı:12, Ankara, s.8.
• Palikruşeva, Galaba (1968), “Bir Yörük Gurubunda En İyi Korutulmuş Bir Âdetin Balkan Kökeni Hakkında” Sesler Aylık Toplum–Sanat Dergisi, Sayı 24, Yıl: 1968, s.45-54.
• Piliçkova, Sevim. (1995). “İlkbahar Hıdırellez Bayramı Kaynaklanma İzleri” Sesler Aylık Toplum–Sanat Dergisi, Sayı 295, Makedonya, s.97.
• Salih, Avni. (1969). “On Dört Mart Adetleri Ohri’de”, Sesler Aylık Toplum–Sanat Dergisi, Sayı 35, Yıl: 1969 81-82.
• Sermet Muhtar Alus (1951) “Rûz-u Hızır”, Türk Folklor Araştırmaları, Haziran, Yıl.2, C.1, S.23, s.354.
• Sezair, Sabahattin. (1967). “Folklorumuzdan Derlemeler, Dedeli Köyü Idırlez Geleneği ve Manileri”, Sesler Aylık Toplum-Sanat Dergisi, Sayı 16, s.71-72.
• Sezen, Lütfü. (1993), “Erzurum Şehir Folkloru”, Basılmamış Doktora Tezi 2 Cilt, Atatürk Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, s.162.
• Şener Yüce, “Bucak’ta Hıdırellez ve Bahtıbar”, Türk Folklor Araştırmaları, Mayıs 1965, Yıl.16, C.9, S.190, s.37-41.
• http://dunyasehirleri.com/sehirler/Avrupa/Makedonya/Ohrid.
• VİDEO, SES VE FOTOĞRAF KAYNAKÇASI
• 1 (Kişisel Arşiv). “Valandova-Çalıklı Köyü Resimleri” Edinme Tarihi:2013 (resim 2,3,4,5)
• 2 (Kişisel Arşiv). “Valandova-Bahçebosu Köyü Resimleri” Edinme Tarihi:2013 (resim 2,3,4)
• 3 (Kişisel Arşiv). “Valandova-Bayrambosu Köyü Resimleri” Edinme Tarihi:2013 (resim 2,3,4)
• 4 (Kişisel Arşiv). “Valandova-Dedeli Köyü Resimleri” Edinme Tarihi:2013 (resim 2,3,4,5)
• 5 (Kişisel Arşiv). “Valandova-Kurdhamzalı Köyü Resimleri” Edinme Tarihi:2013 (resim 2,3,4)
• 6 (Kişisel Arşiv). “Valandova-Durutlu Köyü Resimleri” Edinme Tarihi:2014 (resim 2,3)
• 7 (Kişisel Arşiv). “Valandova-Ormanlı Köyü Resimleri” Edinme Tarihi:2014 (resim 2)
• 8 (Kişisel Arşiv). “Valandova-Pırıstan Köyü Resimleri” Edinme Tarihi:2014 (resim 2,3,4,5)
• 9 (Kişisel Arşiv). “Valandova-Koçullu Köyü Resimleri” Edinme Tarihi:2013 (resim 2,3,4,5)
• 10 (Kişisel Arşiv). “Valandova-Durolobosu Köyü Resimleri” Edinme Tarihi:2013 (resim 2,3,4,5)
• 11 (Kişisel Arşiv). “Valandova-Gökçeli Köyü Resimleri” Edinme Tarihi:2013 (resim 2,3,4,5)
• 12 (Kişisel Arşiv). “İştip- Hüsamettin Paşa Cami Resimleri” Edinme Tarihi:2013 (resim 2,3,4,5,6,7,8)
• 13 (Kişisel Arşiv). “İştip-Meydin Baba Türbe Resimleri” Edinme Tarihi:2014 (resim 2,3,4)
• 14 (Kişisel Arşiv). “Radoviş-Konçe Resimleri” Edinme Tarihi:2014 (resim 2,3,4)
• 15(Kişisel Arşiv). “Gazi Evrenos’un Şehid Babası Pranko İsa Beg’in Türbe Resimleri” Edinme Tarihi:2014 (resim 2,3,4,5,6)
• 16 (Cengiz Kurt’un Arşivi). ““Radoviş-Konçe Köy Çeşmesi Resimleri” Edinme Tarihi:2014 (resim 2)
• 17(Kişisel Arşiv). “Valandova-Çalıklı ve Bahçebosu Köyleri Martufal Çekme Âdeti Videosu” Edinme Tarihi:2014
• 18(Kişisel Arşiv). “Valandova-Çalıklı ve Bahçebosu Köyleri Martufal Çekme Âdeti Videosu” Edinme Tarihi:2014
• 19(Kişisel Arşiv).“Valandova-Çalıklı ve Bahçebosu Köyleri Martufal Çekme Âdeti Resimleri” Edinme Tarihi:2014-15 (resim arşivi 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14,15)