TANZİMAT DÖNEMİ YAZARLARININ ROMAN KAHRAMANLARINDA OKUMA KÜLTÜRÜ

Yıl 2015, Cilt: 1 Sayı: 5, 225 - 244, 30.06.2015

Mehmet Onur Hasdedeoğlu

Öz

Tanzimat Fermanı ile bir devlet politikası olarak başlayan modernleşme,
kısa bir süre içerisinde devletin bütün organlarına yayılarak toplumun gündelik
hayatını da etkiler. Yüzyıllar boyunca Doğu kültürü ile yoğrulan Osmanlı
toplumu, kendine özgü kültürünü yaratarak gelenek ve göreneklerini oluşturur.
XIX. yüzyılda Tanzimat’la birlikte Batı kültürüyle yoğun biçimde temas kurmaya
başlayan Osmanlı toplumu, yeni bir medeniyet dairesi içine girerek, kendi
kültürel kimliğini sorgulamaya başlar.

Bu dönemde, ilk etapta tercüme faaliyetleriyle şekillenmeye başlayan Türk
edebiyatı, kısa bir süre sonra yayımlanmaya başlayan telif eserlerle toplumun
meselelerine temas etmeye başlar. Sosyal fayda düşüncesini benimseyen Tanzimat
yazarları, düşünsel ve edebi faaliyetlerini de toplumu aydınlatmayı amaçlayarak
gerçekleştirirler.  Ahmet Midhat Efendi
başta olmak üzere, dönem içerisinde roman yazan pek çok Tanzimat aydını,
Batılılaşma sürecini yaşayan toplumun muhtelif meselelerini eserlerinde konu
edinir. Ancak, bu dönemin ilk yerli roman örneklerine bakılacak olursa,
yazarların beslendikleri Batılı kaynakların, onlar üzerinde ne kadar büyük bir
etkiyi haiz olduğu görülür.

Bu çalışmada Tanzimat dönemi roman kahramanlarının
okuma faaliyetleri incelenerek, dönemde bir okuma kültürü oluşup oluşmadığının
irdelenmesi ve kahramanların okumalarına ilişkin genel bir değerlendirme
yapılması amaçlanmıştır. Bu doğrultuda, roman kahramanlarının okudukları
eserlerin, onların genel dünya görüşü üzerinde etkisi olup olmadığı tespit
edilerek incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Yeni Türk Edebiyatı, Tanzimat Edebiyatı, Roman, Okuma Kültürü, Ahmet Midhat Efendi

Kaynakça

• Ahmet Midhat Efendi, Hasan Mellâh Yahut Sır İçinde Esrar, haz. Ali Şükrü Çoruk, 1. bs., Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2000, 433 s.
• Ahmet Midhat Efendi, Felatun Bey ile Rakım Efendi, haz. Necat Birinci, 1. bs., Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2000, 345 s.
• Ahmet Midhat Efendi, Süleyman Muslî, haz. Fatih Andı, 1. bs., Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2000, 217 s.
• Ahmet Midhat Efendi, Paris’te Bir Türk, haz. Erol Ülgen, 1. bs., Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2000, 532 s.
• Ahmet Midhat Efendi, Henüz 17 Yaşında, haz. Nuri Sağlam, 1. bs., Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2000, 213 s.
• Ahmet Midhat Efendi, Karnaval, haz. Kâzım Yetiş, 1. bs., Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2000, 295 s.
• Ahmet Midhat Efendi, Vah, haz. Kâzım Yetiş, 1. bs., Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2000, 195 s.
• Ahmet Midhat Efendi, Müşahedat, haz. Necat Birinci, 1. bs., Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2000, 374 s.
• Ahmet Midhat Efendi, Letaif-i Rivayat, haz. Sabahattin Çağın; Fazıl Gökçek, 1. bs., İstanbul, Çağrı Yayınları, 2001, 880 s.
• BAYDAR Mustafa (haz.), Ahmet Midhat Efendi Hayatı, Sanatı, Eserleri, 1. bs., İstanbul, Varlık Yayınevi, 1954, s.
• BERKES Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, haz. Ahmet Kuyaş, 15. bs., İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2010, 598 s.
• FAROQHİ Suraiya, Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla, çev. Elif Kılıç, 7. bs., İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2011, 406 s.
• Fatma Aliye Hanım, Muhadarat, haz. Fazıl Gökçek, 1. bs., İstanbul, Özgür Yayınları, 2012, 384 s.
• FINN Robert P., Türk Romanı (İlk Dönem/1872-1900), çev. Tomris Uyar, 1. bs., Ankara, Bilgi Yayınevi, 1984, 244 s.
• GÜRPINAR Hüseyin Rahmi, İffet, haz. Emre Taylan, 1. bs., İstanbul, Everest Yayınları, 2011, 160 s.
• HASDEDEOĞLU Mehmet Onur, Sosyal Değişimin Aracı Olarak Roman (1872-1896), Prof. Dr. Emel Kefeli (Dan.), Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, 2013, 406 s. (Basılmamış Doktora Tezi).
• KARPAT Kemal, Osmanlı’dan Günümüze Edebiyat ve Toplum, çev. Onur Güneş Ayas, 1.bs., İstanbul, Timaş Yayınları, 2009, 287 s.
• MARDİN Şerif, Türk Modernleşmesi (Makaleler 4), 19. bs., İstanbul, İletişim Yayınları, 2009, 366 s.
• Mehmed Murat, Turfanda mı Yoksa Turfa mı?, haz. Tacettin Şimşek, 2. bs., Ankara, Akçağ Yayınları, 2005, 376 s.
• Nabizade Nazım, Zehra, haz. Özlem Fedai, 1. bs., İstanbul, Özgür Yayınları, 2004, 170 s.
• PERİN Cevdet, Tanzimat Edebiyatında Fransız Tesiri, 1. bs., İstanbul, Pulhan Matbaası, 1946, 278 s.
• Recaizade Mahmut Ekrem, Araba Sevdası, haz. Seyit Kemal Karaalioğlu, İstanbul, İnkılâp Kitabevi, yy, 239 s.
• QUATAERT Donald, Osmanlı İmparatorluğu 1700-1922, çev. Ayşe Berktay, 3. bs, İstanbul, İletişim Yayınları, 2004, 299 s.
• Sami Paşazade Sezai, Sergüzeşt, haz. Zeynep Kerman, 1. bs., Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2003, 78 s.