TÜRKÇEDEKİ YÖN GÖSTERME DURUMUNUN KÖKENİ ÜZERİNE

Yıl 2015, Cilt: 1 Sayı: 6, 328 - 339, 31.12.2015

John A. Erickson Çev: Hanife Gezer

Öz

Bu makalede, “yön gösterme durumu” nun işaretleri olarak gramer kitaplarında belirtilen -ra ~ -rä, -ru, -rü, -rϊ ~ -ri ve -γaru ~ -gärü ’ye benzer şekiller olan Türk dillerindeki son eklerin kökeni araştırılmıştır. Durum işaretleyicileri olarak bu son eklerin tarihsel gelişimi, hem Proto-Altaycada hem de Proto-Türkçede eklerin orijinal şekil ve işlevlerinin yeniden yapılandırılmasına sebebiyet veren bir takım denemelere yol açacak kadar çok belirsizdir ki yapılan bu denemelerin tümü ikna edici değildir. Bu çalışmada, probleme yeni bir bakış açısıyla bakılacaktır. Yeniden yapılandırma denemelerini, her bir yaklaşımı eksik yönleriyle çeşitli faydalarını hesaba katarak, tekrar değerlendirme ile işe başlanacaktır. Bu makalede, Eski Türkçeden biçim bilimsel ve söz dizimsel verilere dayanarak Ön-Eski Türkçede yön gösterme durumunun işlevi ve orijinal şekli ile ilgili yeni bir yapılanma önerilecektir.
Anahtar kelimeler: Türk dilleri, Eski Türkçe, yön gösterme durumu, tarihî dilbilim, morfo-sentaktik değişim.

Bu
makalede, “yön gösterme durumu” nun işaretleri olarak gramer kitaplarında
belirtilen -ra ~ -rä, -ru, -rü, -rϊ ~ -ri ve -γaru ~ -gärü ’ye benzer şekiller
olan Türk dillerindeki son eklerin kökeni araştırılmıştır. Durum
işaretleyicileri olarak bu son eklerin tarihsel gelişimi, hem Proto-Altaycada
hem de Proto-Türkçede eklerin orijinal şekil ve işlevlerinin yeniden
yapılandırılmasına sebebiyet veren bir takım denemelere yol açacak kadar çok
belirsizdir ki yapılan bu denemelerin tümü ikna edici değildir. Bu çalışmada,
probleme yeni bir bakış açısıyla bakılacaktır. Yeniden yapılandırma
denemelerini, her bir yaklaşımı eksik yönleriyle çeşitli faydalarını hesaba
katarak, tekrar değerlendirme ile işe başlanacaktır. Bu makalede, Eski
Türkçeden biçim bilimsel ve söz dizimsel verilere dayanarak Ön-Eski Türkçede
yön gösterme durumunun işlevi ve orijinal şekli ile ilgili yeni bir yapılanma
önerilecektir.

Anahtar Kelimeler

Türk dilleri, Eski Türkçe, yön gösterme durumu, tarihî dilbilim, morfo-sentaktik değişim

Kaynakça

• ARAT, R. Rahmeti, “Türkçe Cihet Mefhûmu ve Bunun İle İlgili Tâbirler”, Türkiyat Mecmuası, S. 14, (1964), s. 1- 24.
• BANG-KAUP, W., Vom Köktürkischen zum Osmanischen: Vorarbeiten zu einer vergleichenden Grammatik des Türkischen. I. Mitteilung: Über das türkische Interrogativpronomen, Verlag der königl. Akademie der Wissenschaften, Berlin, 1917.
• CLAUSON, G., An Etymological Dictionary of Pre-Thirteeenth Century Turkish, Oxford University Pres., Oxford,1972.
• ECKMANN, J., Chagatay Manual, Indiana University (Uralic and Altaic Series 60), Bloomington,1966.
• ERICKSON, J. A., Toward the Directive Case in Orkhon Turkic: A Syntactic Analysis of an Aberrant Morphological Form, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İndiana Üniversitesi, Bloomington,1989
• ERICKSON, J. A., On the Origin of the Directive Case in Old Turkic, Paper presented at the Two Hundered and Third Meeting of the American Oriental Society, Chapel Hill, North Carolina, 18–21 Nisan, 1993.
• ERICKSON, J. A., Language Contact and Morphosyntactic Change: Shift of Case-Marker Functions in Turkic, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İndiana Üniversitesi, Bloomington 2001.
• GRÓNBECH, K., The Structure of the Turkic Language, Çeviren: J. R. Krueger, (Yazar tarafından küçük eklemeler ve düzeltmeler yapılmış hali) Bloomington: Indiana University, Research Institute for Inner Asian Studies (Uralic and Altaic Series 136), 1979, (İlk baskısı: Der türkische Sprachbau, Kopenhagen: Levin and Munksgaard, 1936).
• KARİMOV, K, Kategorija padeza v jazyke “Kutadgu Bilig”, Avtoref. kand. diss., Taskend, 1962.
• KONONOV, A. N., Grammatika jazyka tjurskix runiceskix pamjatnikov VII-IX vv. Leningrad: Nauka, 1980.
• KOTWICZ, W., Studia nad jezykami altajskimi. Rocznik Orientalistyczny Vol. 16. Krakow,1953.
• LEWICKI, M., Przyrostki pryslowkowe –ra ~-rä, -ru ~ -rü, -rï ~ -ri w jezykach altajskich, Collectanea Orientalia Vol. 15, Wilno, 1938.
• MÄ’’RUFOV, Z. M., Ozbek tiliniŋ izahli lugäti, 2 vols., Moskva: Rus Tili, 1981.
• MENGES, K. H., The Turkic Languages and Peoples: An Introduction to Turkic Studies, Wiesbaden: Harrassowitz, 1968.
• MAXMUDOV, X. – MUSABAEV, G., Kazaxsko-russkij slovar, Alma-ata: Izdatel’stvo Akademii Nauk Kazaxskoj SSR, 1954.
• MUNDY, C. S., The e/ü Gerund in Old Ottoman, Bulletin of the School of Oriental and African Studies Vol. 16, No. 1, pp. 156-159, 1954.
• RÄSÄNEN, M., Aus der Turkischen Formenlehre, Journal de la Societe finno- ougrienne, Vol. 50, No. 7, p. 1-10, 1938.
• RADLOFF, W., Die alttürkischen Inschriften der Mongolei, Neu Folge, St. Petersburg, Kaiserlische Akademie der Wissenschaften, 1897.
• RAMSTED, G. J., Einführung in die altaische Sprachewissenschaft II Formenlehre (Memoires de la Societe finno-oigurienne 104: 2) Helsinki, 1952.
• RASTORGUEVA, V. S., Sredne-persidskij jazyk, Moskva: Nauka (Jazyki naradov azii i afriki), 1966.
• SAMOJLOVİČ, A. N., Kratkaja učebnaja grammatika sovremennogo osmansko-tureckogo jazyka, Leningrad: Institut Živyx Vostočnyx Jazykov, 1925.
• ŠČERBAK, A. M., K Voprosu o formax na –ra, -ru, -ri v tjurkskix jazykax, Sovetskaja tjurkologia Vol. 6, pp. 28-33, 1970.
• ŠČERBAK, A. M., Očerki po sravnitel’noj morfologii tjurkskix jazykov (imja), Leningrad: Nauka, 1977.
• TEKİN, T., A Grammar of Orkhon Turkic, Bloomington: Indiana University Publications (Uralic and Altaic Series 69), 1968.
• UNDERHILL, R., Turkish Grammar, Cambridge Mass.: MIT Press, 1976.
• VON GABAİN, A., Über Ortsbezeichnungen im Alttürkischen, Studia Orientalia Vol. 14, No. 5, 1950a.
• VON GABAIN, A., Alttürkische Grammatik 2nd ed.Leipzig: Otto Harrassowitz, 1950b.
• VON GABAIN, A., Alttürkische Grammatik 3rd ed., Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1977.
• ZAJACKOWSKI, A., Sufiksy imienne i czasownikowe w jezyku zachodnio-karaimskim (Prace komisji orientalistyzcnej 15), Krakow: Polska Akademja Umiejetności, 1932.