ANADOLU'DA YAZILAN İLK ESERLERDEN AKSARAYLI MAHMUD'UN KISSA-YI YUSUF ADLI MESNEVİSİ

Yıl 2016, Cilt: 1 Sayı: 7, 1 - 14, 27.06.2016

Mustafa Argunşah Melike Uçar

Öz

Yusuf u Zeliha hikâyesi, Türk edebiyatının en çok okunan ve sevilen konularından birisidir. Bu yüzden 13. yüzyıldan itibaren çoklukla manzum olarak onlarca kez yeniden yazılmıştır.
Bu makalede, Kayseri'de yaşayan emekli öğretim görevlisi Rasim Deniz'in özel kütüphanesinde 21 numarada kayıtlı bulunan Kıssa-yı Yusuf adlı mesnevi tanıtılmaktadır. Mesnevinin ilk sayfasında yazarın adı Aksaraylu Mahmud olarak verilmiştir. Bu kişinin 1323 yılında Farsça olarak Müsâmeretü’l-Ahbâr adlı bir tarih kitabı yazan Kerimüddin Mahmud-ı Aksarayî olduğu kanaatindeyiz. Müsâmeretü’l-Ahbâr'da yer alan Arapça ve Farsça şiirler Aksarayî'nin aynı zamanda şair olduğunu da göstermektedir.
Elimizdeki yazma eser bir mecmuadır. Kitap epey yıpranmış durumdadır. Bu mecmuanın 25b-80b yaprakları arasında yer alan mesnevinin tam adı Dâsitân-ı Kıssa-yı Yûsuf ʿaleyhi’s-selâm'dır. 55 varaktan oluşan mesnevinin sondan bir veya iki yaprağı eksiktir. Eserde 1577 beyit yer almaktadır. Mesnevinin içerisinde çeşitli uzunluklarda 15 gazel bulunmaktadır. Mesnevinin konu başlıkları Farsçadır. Eser, fāʿilātün fāʿilātün fāʿilün vezniyle yazılmıştır. Elimizdeki nüshada birçok beyitte vezin hataları bulunmaktadır. Eserin şimdiye kadar başka bir nüshası tespit edilememiştir. Son yaprağının kopuk olması sebebiyle, nerede ve kim tarafından istinsah edildiğine dair herhangi bir kayıt mevcut değildir.
Kaynaklara göre, Aksarayî 13. yüzyılın ilk yarısında doğup 1332-1333 tarihinde vefat etmiştir. Hem tarihî veriler hem de eserin dili mesnevinin XIII. yüzyılın ikinci yarısında yazıldığını göstermektedir. Bu tespitlere göre Kıssa-yı Yûsuf, Eski Anadolu Türkçesinin ilk eserlerinden birisidir. Fakat eserin tespit edebildiğimiz tek nüshasının istinsahı son dönemlere aittir. Bu yüzden arkaik birçok özellik metne tam olarak yansıtılamamıştır.
Çalışmamızda bu önemli eser bilim dünyasına tanıtılmakta, transkripsiyonlu örnek metinler ve tıpkıbasımlar verilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Eski Anadolu Türkçesi, Aksaraylı Mahmud, Kıssa-yı Yusuf.

Yusuf u Zeliha hikâyesi, Türk
edebiyatının en çok okunan ve sevilen konularından birisidir. Bu yüzden 13.
yüzyıldan itibaren çoklukla manzum olarak onlarca kez yeniden yazılmıştır.

Bu makalede, Kayseri'de yaşayan
emekli öğretim görevlisi Rasim Deniz'in özel kütüphanesinde 21 numarada kayıtlı
bulunan Kıssa-yı Yusuf adlı mesnevi
tanıtılmaktadır. Mesnevinin ilk sayfasında yazarın adı Aksaraylu Mahmud olarak
verilmiştir. Bu
kişinin 1323 yılında Farsça olarak Müsâmeretü’l-Ahbâr
adlı bir tarih kitabı yazan Kerimüddin Mahmud-ı Aksarayî olduğu kanaatindeyiz. Müsâmeretü’l-Ahbâr'da yer alan Arapça ve
Farsça şiirler Aksarayî'nin aynı zamanda şair olduğunu da göstermektedir.

Elimizdeki yazma eser bir mecmuadır.
Kitap epey yıpranmış durumdadır. Bu mecmuanın 25b-80b yaprakları arasında yer
alan mesnevinin tam adı Dâsitân-ı
Kıssa-yı Yûsuf ʿaleyhi’s-selâm'dır.
55 varaktan oluşan mesnevinin sondan bir veya iki yaprağı eksiktir. Eserde 1577
beyit yer almaktadır. Mesnevinin içerisinde çeşitli uzunluklarda 15 gazel
bulunmaktadır. Mesnevinin konu başlıkları Farsçadır. Eser, fāʿilātün fāʿilātün fāʿilün
vezniyle yazılmıştır. Elimizdeki nüshada birçok beyitte vezin hataları
bulunmaktadır. Eserin şimdiye kadar
başka bir nüshası tespit edilememiştir. Son yaprağının kopuk olması sebebiyle,
nerede ve kim tarafından istinsah edildiğine dair herhangi bir kayıt mevcut
değildir.

Kaynaklara göre, Aksarayî 13.
yüzyılın ilk yarısında doğup 1332-1333 tarihinde vefat etmiştir. Hem tarihî
veriler hem de eserin dili mesnevinin XIII. yüzyılın ikinci yarısında
yazıldığını göstermektedir. Bu tespitlere göre Kıssa-yı Yûsuf, Eski Anadolu Türkçesinin ilk eserlerinden
birisidir. Fakat eserin tespit edebildiğimiz tek nüshasının istinsahı son
dönemlere aittir. Bu yüzden arkaik birçok özellik metne tam olarak
yansıtılamamıştır.

Çalışmamızda bu önemli eser bilim
dünyasına tanıtılmakta, transkripsiyonlu örnek metinler ve tıpkıbasımlar
verilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Eski Anadolu Türkçesi, Aksaraylı Mahmud, Kıssa-yı Yusuf

Kaynakça

• AKA, İsmail, “Aksarâyî, Kerîmüddin", C. 2, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1989, s. 293.
• ARGUNŞAH, Mustafa, “Haliloğlu Ali’nin Yusuf u Zelihası ve Dili Üzerine Yeni Görüşler”, Uluslararası Eski Anadolu Türkçesi Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri (1-2 Aralık 2010), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi – Türk Dil Kurumu, İstanbul, 2013, s. 23-38.
• CİN, Ali , Türk Edebiyatının İlk Yûsuf ve Züleyhâsı Ali’nin Kıssa-i Yûsuf’u, TDK Yay., Ankara, 2014.
• DENİZ, Rasim , Haliloğlu Ali’nin Yûsuf ve Zelîhâ Kıssası, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Elazığ, 1998.
• DOĞAN, Ahmet, Bağdatlı Zihni, Yûsuf u Züleyha, Kesit Yay., İstanbul, 2014.
• ERTAYLAN, İ. Hikmet, “Türk Dilinde Yazılan İlk Yûsuf ve Züleyha”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. III, S. 1-2, Ankara, 1949, s. 211-230.
• KAYALIOĞLU, Filiz, II. İzzeddin Keykavus ve Zamanı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih (Genel Türk Tarihi) Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2006.
• KERÎMÜDDİN MAHMUD-İ AKSARAYÎ, Müsâmeretü’l Ahbâr, (Çev. Mürsel ÖZTÜRK), Ankara, 2000, TTK Yay.
• KONYALI, İbrahim Hakkı , Âbideleri ve Kitabeleri ile Aksaray Tarihi, 2. C, İstanbul, 1974.
• OKUYUCU, Cihan, “Rasim Deniz Yazmaları Kataloğu”, Kayseri ve Yöresi Kültür, Sanat ve Edebiyat Bilgi Şöleni, (12-13 Nisan 2001) Bildiriler, C. II, Kayseri, 2001, s. 511-591.
• TANERİ, Aydın , “Müsâmeretü'l-Ahbâr'ın Türkiye Selçukluları Devlet Teşkilatı Bakımından Değeri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. IV, S. 6, Ankara,1968, s.127-171.
• TÜRKDOĞAN, Melike Gökcan, Klasik Türk Edebiyatında Yusuf u Züleyha Mesnevileri Üzerine Mukayeseli Bir Çalışma, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara, 2011. (e-kitap)