BİR SEĞİR-NAME NÜSHASI

Yıl 2016, Cilt: 1 Sayı: 7, 220 - 232, 27.06.2016

Abdullah Mert

Öz

Gelecek öteden beri insanoğlunun ilgisini çeken bir konu olmuştur. Bireyler özellikle kendi geleceklerini merak etmişlerdir. Bu merakı giderebilmek için çağımızda burç yorumları, kahve falı gibi değişik araçlara başvuran insanoğlu, geçmişte tabir-namelere, fal-namelere ve seğir-namelere başvurmaktaydı. Gelecek hakkında bilgi edinmek için seğir-namelere başvurma geleneği Türk toplumunda çok eski zamanlara uzanır. Kültürümüzdeki ilk seğir-namenin Eski Uygur Türkçesiyle kaleme alınmış olması bu geleneğin eskiliğini göstermesi açısından önem arz eder. O zamandan bu zamana yüzlerce seğir-name kaleme alınmıştır. Bunlardan birisi de Fransa Bibliotheque National (FBN) 242 numarada kayıtlı bir mecmuanın 66. varağında bulunan tanıttığımız nüshadadır. Bu nüshada 120 seğirme yer almıştır. Çalışmamızda metnin transkripsiyonu yapılmış, uzuv ve seğirme dizini oluşturulmuştur. Ayrıca yazmada yer alan Türkiye Türkçesinde kullanım sıklığı oldukça azalmış veya kullanımdan düşmüş organ adlarından tuluŋ, öksüz barmak, ṣırça barmaḳ, yaġrın, emcek, uyluḳ, ḳaynaḳ, incik, oturaḳ ve ökçe sözcükleri de Notlar bölümünde incelemeye tabi tutulmuştur.
Anahtar Sözcükler: seğirme, seğir-name, organ isimleri, iḫtilāc-nāme

Gelecek
öteden beri insanoğlunun ilgisini çeken bir konu olmuştur. Bireyler özellikle
kendi geleceklerini merak etmişlerdir. Bu merakı giderebilmek için çağımızda
burç yorumları, kahve falı gibi değişik araçlara başvuran insanoğlu, geçmişte
tabir-namelere, fal-namelere ve seğir-namelere başvurmaktaydı. Gelecek hakkında
bilgi edinmek için seğir-namelere başvurma geleneği Türk toplumunda çok eski
zamanlara uzanır. Kültürümüzdeki ilk seğir-namenin Eski Uygur Türkçesiyle
kaleme alınmış olması bu geleneğin eskiliğini göstermesi açısından önem arz
eder. O zamandan bu zamana yüzlerce seğir-name kaleme alınmıştır. Bunlardan
birisi de Fransa Bibliotheque National (FBN) 242 numarada kayıtlı bir mecmuanın
66. varağında bulunan tanıttığımız nüshadadır. Bu nüshada 120 seğirme yer
almıştır. Çalışmamızda metnin transkripsiyonu yapılmış, uzuv ve seğirme dizini
oluşturulmuştur. Ayrıca yazmada yer alan Türkiye Türkçesinde kullanım sıklığı
oldukça azalmış veya kullanımdan düşmüş organ adlarından tuluŋ, öksüz barmak, ṣırça
barmaḳ,
yaġrın, emcek, uyluḳ,
ḳaynaḳ, incik, oturaḳ ve ökçe sözcükleri de Notlar bölümünde
incelemeye tabi tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler

seğirme, seğir-name, organ isimleri, iḫtilāc-nāme

Kaynakça

• ARAT Reşit Rahmeti (1979), Kutadgu Bilig III İndeks, (Yay. haz.: K. Eraslan, O. F.Sertkaya, N. Yüce) İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• ARAT, Reşit Rahmeti (2007), Kutadgu Bilig I Metin, 5. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ATA, Aysu (1995), Nehcü’l-Ferâdis III Dizin-Sözlük,Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ATA, Aysu (1997),Ḳıṣasü’l-Enbiyā (Peygamber Kıssaları) I Giriş-Metin-Tıpkıbasım, Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları. [KE]
• ATA, Aysu (1997),Ḳıṣasü’l-Enbiyā (Peygamber Kıssaları) II Dizin Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BANG, W., A. von Gabain (1931), Türkische Turfan-Texte, V, Berlin: SBAW. [TT]
• CAFEROĞLU, Ahmet (2011),Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Türk Dil Kurumu.
• CLAUSON, Gerard. (1972),An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford: Oxford University Press.[ED]
• ÇETİN, Engin (2012), “Uygurca Kiçig Erŋek, Karahanlı Türkçesi Çıçalak ve Türkiye Türkçesi Serçe Parmak Sözleri Üzerine” Turkish Studies 7/4 s. 1217-1227.
• DOERFER, Gerhard (1980-1981), “Temel Sözcükler ve Altay Dilleri Sorunu”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı (Belleten), s. 1-16.
• DOĞAN, İsmail, Zerrin Usta (2014),Eski Uygur Türkçesi Söz Varlığı. Sözlük-Gramatikal Dizin, Ankara: Altınpost Yayıncılık.
• ECKMANN Janos, (2004), Nehcü’l-Ferâdis I. Metin, II. Tıpkı Basım(Yay. haz. Semih Tezcan, Hamza Zülfikar), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. [NF]
• ERCİLASUN, Ahmet Bican (Ed.) (1991),Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. [TLS]
• ERCİLASUN, Ahmet Bican, Ziyat Akkoyunlu (2014), Dîvânû-Lugâti-t-Türk Giriş- Metin- Çeviri, Notlar, Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.[DLT]
• ERDAL, Marcel (1991),Old Turkic Word Formation A Functional Approach to the Lexicon. Vol.I-II, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• ERGİN, Muharrem (2008) Dede Korkut Kitabı-1, Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERSOYLU, Halil (1985), “Seğir-name”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı (Belleten), Ankara, s. 27-48.
• ERSOYLU, Halil (1992), “Seğir-name (II)”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı (Belleten), Ankara, s.99-145
• GABAIN, A.von (1954), Türkische Turfan-Texte VIII, Berlin: ABAW. [TT]
• GÖKDAĞ,Bilgehan Atsız, Yaşar Şimşek (2015), Temel Sözcükler Bağlamında Türkçenin Görünümü, VII. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu, Elazığ: c. 1, s. 183-221.
• KARAATLI, Recep (1999), “Türkçe Bir Seğir-nâme Üzerine”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı (Belleten), s. 89-142.
• KAYA, Ceval (1994),Uygurca Altun Yaruk Giriş Metin ve Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ötüken Türkçe Sözlük, http://www.otukensozluk.com/ ET: 21. 12. 2015.
• PAÇACIOĞLU, Burhan (2006),VIII-XVI Yüzyıllar Arasında Türkçenin Söz Dağarcığı, Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• PARLATIR, İsmail (2006), Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Yargı Yayınevi.
• RACHMATI, R.(1936), Türkische Turfan-Texte VII,Berlin: ABAW. [TT]
• SERTKAYA, Ayşe Gül (2011), “Bilinmeyen bir Seğir-nâme yazması”, 38. Icanas. 10-15.09.2007. Ankara-Türkiye,Bildiriler: Dil Bilimi, Dil Bilgisi ve Dil Eğitimi, Ankara,s. 1533-1560.
• SÜER, Fatih Ramazan (2011), “Bir Seğirname Örneği”, Turkish Studies C. 6/4, s. 287-304.
• SÜMBÜLLÜ, Yusuf Ziya (2007), “Seğir-nâme ve Seğirmek Manaları Üzerine Bir İnceleme”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 32, s. 53-69.
• SÜMBÜLLÜ, Yusuf Ziya (2010), Seğirname, Erzurum: Fenomen Yayınları.
• SÜMBÜLLÜ, Yusuf Ziya- GÖZİTOK, Mehmet Akif (2014), “Gaybî İlim Şubesi Olarak İhtilâc-nâmeler ve Mevlânâ Sevâdî’nin Manzum İhtilâc-nâmesi”, Dede Korkut Dergisi, C. 3/6, s. 105-131.
• Şemşeddin Sami (2004), Kâmûs-ı Türkî, İstanbul: Kapı Yayınları. [KT]
• ŞİRİN USER, Hatice (2009), Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlığı Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi, Konya: Kömen Yayınları.
• Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü, 8 Cilt (1963-1977),(1995), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. [TTS]
• TEKİN, Şinasi (1960),Maytrisimit Burkancıların mehdisi Maitreya ile Buluşma Uygurca İptidai Bir Dram, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları. [Maitri]
• TEKİN, Talat (2013), Irk bitig, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. [IB]
• TOKAY, Yaşar (2012), “Dīvānü Luġāti’t-Türk’te geçen çıçalak ‘serçe parmak’ ve çıçamuk ‘yüzük parmağı’ kelimeleri üzerine bazı düşünceler”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi C. 5, S. 22, s. 204-210.
• TUFAR, Nikolai (2010), Türk Dilinde Meronimi: Organ Adları, Basılmamış Doktora Tezi, Anakara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• TURAN, Fikret (2001), Eski Oğuzca Sözlük Bahşayiş Lügati, İstanbul: Bilimsel Akademik Yayınlar.
• Türkçe Sözlük (2005), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. [TS]
• Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü, 12 Cilt (1963-1982), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. [DS]
• ÜNLÜ, Suat (2004), Karahanlı Türkçesi Satır Arası Kur’an Tercümesi Giriş-Metin-İnceleme-Dizin, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. [TİEM]
• ÜNLÜ, Suat (2012a), Harezm Altınordu Türkçesi Sözlüğü, Konya: Eğitim Yayınevi.
• ÜNLÜ, Suat (2012b), Karahanlı Türkçesi Sözlüğü, Konya: Eğitim Yayınevi.
• YASTI, Mehmet (2015), “Yeni Bir Seğir-Nâme Yazması Üzerine”,Türkiyat Mecmuası, C. 25/Bahar, s. 273-311.
• YÜCE, Nuri (1993),Mukaddimetü’l-Edeb, Ḫvârizm Türkçesi ile Tercümeli Şuşter Nüshası, Giriş, Dil Özellikleri, Metin, İndeks, Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları.[ME]