16. YÜZYIL DİVANLARINDA MUTFAK EŞYALARI

Yıl 2016, Cilt: 1 Sayı: 8, 44 - 65, 19.12.2016

Gizem Saral

Öz

16. yüzyıl,
Osmanlı İmparatorluğu'nun zirveye çıktığı bir dönem olmuştur. Siyasi alanda
olduğu gibi klasik Türk edebiyatı da bu dönemde zirveye ulaşmış, önemli ve
kalemi kuvvetli birçok şair yetiştirmiştir. Bunlardan Bâkî, Edirneli Nazmî, Emrî, Fuzûlî, Hayâlî, Nevʻî, Taşlıcalı Yahyâ ve Zâtî'nin divanları ile Figânî'nin
divançesi taranarak hazırlanan bu çalışmada, 16. yüzyıl Osmanlı mutfağında
kullanılan mutfak eşyaları tespit edilmiştir. Bu mutfak eşyaları, hem içecek
hem yiyecek kapları hem de yemeğin hazırlanma safhası ve yenmesi sırasında
kullanılan araçlardır. Osmanlı mutfak kültüründe şarap yer almadığı için şarap
ile ilgili mutfak eşyalarına yer verilmemiştir. Şarapla birlikte su için
kullanılan kaplar ise çalışmaya dahil edilmiştir. Mutfak eşyaları, başlıklar
hâlinde tasnif edilerek divanlarda geçtiği beyitler, şiir ve beyit numaraları
ile birlikte belirtilmiş; eşyalar, önce tanımları ve özellikleri ile anlatılmış
ardından örnek beyitlerdeki anlam açıklanarak divan şiirindeki kullanımı ve
şairlerin bunlarla ilgili tasavvurları verilmiştir. Beyitlerde mutfak
eşyalarının gerçek anlamının dışında benzetmeler yapılarak ve mecaz anlamlarda
kullanıldığı görülmüştür. Tespit edilen unsurların divanlara göre kullanım
sıklığı ve mutfak eşyalarının tüm divanlarda kullanım oranları tablo hâlinde
çalışmanın sonunda verilmiştir.

Anahtar Kelimeler: 

Anahtar Kelimeler

Divan şiiri, mutfak eşyaları, mutfak, mutfak kültürü, 16. yüzyıl

Kaynakça

• AK Kamuran, (2007), Osmanlıdan Günümüze Türk Yemek Kültüründe Seramik Yemek Kapları, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir.
• AKSOYAK İ Hakkı (2006), Eski Türk Edebiyatı El Kitabı, Ankara: Grafiker Yayınları.
• ARSEVEN Celâl Esad (1965), “İbrik”, Sanat Ansiklopedisi, C. 2, İstanbul: MEB, s. 767-768.
• ARSEVEN Celâl Esad (1965), “Kazan”, Sanat Ansiklopedisi, C. 2, İstanbul: MEB, s. 991.
• ARSEVEN Celâl Esad (1965), “Kâse”, Sanat Ansiklopedisi, C. 2, İstanbul: MEB, s. 971.
• ARSEVEN Celâl Esad (1975), “Zücâc”, Sanat Ansiklopedisi, C. 5, İstanbul: MEB, s. 2293-2294.
• ARSEVEN Celâl Esad (1983), “Bardak”, Sanat Ansiklopedisi, C. 1, İstanbul: MEB, s. 175.
• ARSEVEN Celâl Esad (1983), “Sini”, Sanat Ansiklopedisi, C. 4, İstanbul: MEB, s. 1821-1822.
• ARSEVEN Celâl Esad (1983), “Sofra”, Sanat Ansiklopedisi, C. 4, İstanbul: MEB, s. 1829.
• ARSEVEN Celâl Esad (1983), “Tâs”, Sanat Ansiklopedisi, C. 4, İstanbul: MEB, S. 1941.
• ARSEVEN Celâl Esad (1983), “Testi”, Sanat Ansiklopedisi, C. 4, İstanbul: MEB, s. 1978-1979.
• ARSEVEN Celâl Esad (19839, “Tulum”, Sanat Ansiklopedisi, C. 4, İstanbul: MEB, s. 2049.
• BAHADIR Savaşkan Cem (2013), Divan Edebiyatında Şarap ve Şarapla İlgili Unsurlar, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• BİLGİN Arif (2008), “Klasik Dönem Osmanlı Sarayında Kullanılan Mutfak ve Sofra Gereçleri”, (Ed. Arif Bilgin ve Özge Samancı), Türk Mutfağı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, s. 283-304.
• CENGİZ Olcay (2010), 14-15. Yüzyıl Divanlarında Mutfak Kültürü, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya.
• ÇAĞLAYAN Bünyamin (1989), Yahyâ Bey Divanı'nda Maddi Kültür Unsurları, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• ÇALIŞICI PALA İrem (2012), “Osmanlı Sarayında Dinin ve Bazı İnançların Etkisiyle Pişmiş Toprak Yiyecek Eşyası Kullanımı”, Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, S. 1, s. 34-50.
• ÇAVUŞOĞLU Mehmed (1977), Yahyâ Bey Divan Tenkidli Basım, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları,.
• ÇAVUŞOĞLU Mehmed ve M. Ali Tanyeri (1987), Zâtî Divanı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon) Gazeller Kısmı: III. Cild, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• DEVELLİOĞLU Ferit (2008), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, 25. Baskı. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• DOĞAN Güler (2010), Edirneli Nazmî Dîvânı (Transkripsiyonlu Metin-İnceleme) 1. Cilt, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• FAROQHI Suraiya (1997), Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam: Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla, Çev.: Elif Kılıç, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• GÖNEL Hüseyin (2010), 15-16.Yüzyıl Divanlarına Göre Divan Şiirinde Sevgili, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• GÜRSOY Deniz (2004), Tarihin Süzgecinde Mutfak Kültürümüz, İstanbul: Oğlak Yayıncılık.
• IŞIN Priscilla Mary (2010), Osmanlı Mutfak Sözlüğü, İstanbul: Kitap Yayınevi.
• KARAHAN Abdülkadir (1966), Figânî ve Divançesi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları
• KUT Günay (2008), “Şenliklerde Ziyafet Sofraları”, (Ed. Arif Bilgin ve Özge Samancı) Türk Mutfağı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, s. 93-113.
• KÜÇÜK Sabahattin (1994), Bâkî Dîvânı Tenkitli Basım, Ankara: TDK.
• Mütercim Âsım Efendi (2009), Burhân-ı Katı, (Haz: Mürsel Öztürk ve Derya Örs), Ankara: TDK.
• NAZÎMÂ Ali ve Faik REŞAD (2005), Mükemmel Osmanlı Lügati, (Haz.: Necat Birinci, Kâzım Yetiş, Fatih Andı, Erol Ülgen, Nuri Sağlam, Ali Şükrü Çoruk), Ankara: TDK.
• ONAY Ahmet Talât (2013), Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü, (Haz.: Prof. Dr. Cemal Kurnaz), Ankara: Kurgan Edebiyat Yayınları.
• PALA İskender (2008), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yayınları.
• PARLATIR İsmail, Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Yargı Yayınevi, Ankara 2006.
• PEKYÜREK H. Emre (2007), Bâkî Divanı'nda Maddî Kültür, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Tokat.
• SARAÇ M. A. Y., Emrî Divanı,. e-kitap: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• SEFERCİOĞLU M. Nejat (2001), Nev‘î Divanı’nın Tahlili, Ankara: Akçağ Yayınları.
• TARLAN Ali Nihad (1968, 1970), Zâtî Divanı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon) Gazeller Kısmı: I ve II. Cild, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• TARLAN Ali Nihad (1992), Hayâlî Divanı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• TEZCAN Semih (1998), Bir Ziyafet Defteri, İstanbul: Simurg Yayınları.
• TOLASA Harun (2001), Ahmet Paşa’nın Şiir Dünyası, Ankara: Akçağ Yayınevi.
• TULUM Mertol ve M. Ali Tanyeri (1997), Nev‘î Dîvân, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları
• Türkçe Sözlük (2009), Ankara: TDK.
• YENİŞEHİRLİOĞLU Filiz (2012), Yemekte Tarih Var: Yemek Kültürü ve Tarihçiliği, “Fincanınızda Ne Var? Osmanlı Döneminde Günlük Yaşam, Sosyal Değişimler ve Fincan Tipleri”, (Haz: Ayşegül Avcı, Seda Erkoç, Elvin Otman), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.