İLK BASKIDAN BUGÜNE TDK TÜRKÇE SÖZLÜK’TE KULLANILAN KISALTMALAR

Yıl 2016, Cilt: 1 Sayı: 8, 75 - 92, 19.12.2016

Kenan Acar

Öz

Genel sözlüklerde sözlük
maddelerinin ve bunlara ait çeşitli anlamların ilişkili olduğu alan, tür,
referans kaynak ve benzeri bilgiler, bu maddelerin hemen ardından kısaltmalar
yardımıyla verilir. Bu yöntem Türk Dil Kurumu tarafından 1944 yılından bu yana yayımlanan,
Türkiye’nin en bilinen ve en yaygın biçimde kullanılan genel sözlüğü olan
Türkçe Sözlük’te de kullanılmıştır. Bugüne kadarki on bir baskısında sözlüğün
hacmi artmış, bünyesindeki kelimelerde çeşitlenme olmuş, bu çeşitlenme
kullanılan kısaltmalara da yansımıştır. Her bir baskıda kullanılan kısaltma
sayısı hemen hemen aynı olmakla birlikte baskıdan baskıya değişen aşağıdaki
türden farklı tasarruflarda da bulunulmuştur:

1. Aynı kavram için kullanılan
terimin değişmesine bağlı olarak kısaltma da değişmiştir: Zamir : zm. yerine
adıl : ad. vb.

2. Kavram ve karşılığı olan
kelime aynı kaldığı halde, onu karşılamak üzere kullanılan kısaltma
değişmiştir: İsim için bazı baskılarda i., bazılarında is. kısaltması
kullanılmıştır.

3. Bazı kavramlar, terimler ve
kısaltmaları, bir daha kullanılmamak üzere terk edilmiştir: İnsanbilim terimi :
in. vb.

4. Aynı kısaltma birden fazla
terim için kullanılmıştır: dilb. kısaltması bazı baskılarda dilbilim,
bazılarında dil bilgisi için kullanılmıştır.

Bu makalede TDK Türkçe
Sözlük’ün şimdiye kadarki bütün baskılarında kullanılan kısaltmalarla ilgili bu
tür tespitler ele alınacaktır.  

Anahtar Kelimeler

Sözlükçülük, kısaltma, karşılaştırma, Türk Dil Kurumu, Türkçe Sözlük

Kaynakça

• Akalın, Ş.H. (2010). Sözcük Bilimi ve Sözlükçülük, Türk Dili, 698, 162-169.
• Aksan, D. (1997). Türklerde Sözlükçülük, Bugün Türkiye’de Sözlük. XI. Dilbilim Kurultayı Bildirileri, ODTÜ, 1997. (Ayrı basım: Aksan, D. (2004). Dilbilim ve Türkçe Yazıları içinde (372-377) İstanbul: Multilingual.
• Aksan, D. (2009). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. (Birleştirilmiş) 5. Baskı, Ankara: TDK Yayınları.
• Aydın, M. (2007). Dilbilim El Kitabı. İstanbul: 3F Yayınevi.
• Boz, E. (2011). Leksikografi Teriminin Tanımı ve Türkçe Karşılığı Üzerine. Dil ve Edebiyat Araştırmaları. 4, 9-14.
• Ergenç,İ., Uzun, L. (1993) Türkçe Sözlük’te Madde Başı Değişimlerinin İçeriksel ve Sayısal Görünümleri. VII. Dilbilim Kurultayı Bildirileri içinde (123-129). Ankara: DTCF Yay.
• Usta, H. (2010). Sözlükçülük ve Sözlük Araştırmacılığı. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. 7(2), 92-101.