BARTIN YÖRESİ KIRSAL YERLEŞMELERİNDE AİLE YAPISI VE YAŞAM KÜLTÜRÜNÜN HALK MİMARİSİNE ETKİSİ

Yıl 2016, Cilt: 1 Sayı: 8, 93 - 144, 19.12.2016

Mahmut Davulcu

Öz

Halk
mimarisi, yaratıcısı olan halkın ihtiyaçlarına göre şekillenip biçimlenen,
toplumun yaşam tarzını, ilişkilerini, üretim ve tüketim biçimlerini, inanış ve
geleneklerini en yalın biçimde ortaya koyan kültürel bir olgudur. Endüstri devrimi, modernleşme ve
hızlı toplumsal değişim, her alanda olduğu gibi mimarlık konusunda da köklü
değişiklikler yaşanmasına neden olmuş, inşaat teknolojisi ve malzemelerinde
büyük yenilikler meydana getirmiştir. Bununla birlikte özellikle kırsal kesimde
halk mimarisi ve geleneksel mimarlık bilgisi kısmen de olsa yaşatılmaktadır. Somut
Olmayan Kültürel Mirasımızın bir parçasını oluşturan halk mimarimizi korumak ve
gelecek nesillere aktarmak hem toplumsal bir görev hem de kültürel bir
gerekliliktir. Korumanın ilk adımı ise tespit çalışmaları yani halk mimarisi
ile ilgili araştırmaların yapılmasıdır. Yörede farklı tarihlerde
gerçekleştirilen çalışmalar neticesinde İl genelinde mimari geleneklerin terk
edilmeye başlandığı, halk mimarisi ürünlerinin ise hızla yok olmaya yüz tuttuğu
hatta bazı bölgelerde tamamen yok edildiği gözlemlenmiştir. Bu gelişmelerin en
büyük nedeni modern yapı teknik ve malzemelerinin yörede yaygınlaşması,
geleneksel hayat tarzının nihayete ermesi, insanların değişen beğeni ve
arzuları ile aile yapısındaki değişimlerdir.Hazırlanan bu çalışmada Türkiye’nin
Batı Karadeniz Bölgesinde yer alan ve yoğun orman örtüsüyle dikkati çeken
Bartın yöresi halk mimarisi 2001, 2002, 2009 ve 2010 yıllarında
gerçekleştirilen alan çalışması ve incelemelerde elde edilen bilgi, belge ve
veriler ışığında, halkbilimsel bir bakış açısı ile incelenmiş, kırsal
yerleşmelerde mevcut halk mimarisinin tasviri yapılmış, son olarak da değişen
aile yapısı ile yaşam kültürünün kırsal mimari üzerindeki etkileri
sorgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bartın, aile, halk mimarisi, kırsal mimari, somut olmayan kültürel miras

Kaynakça

• Abdulkadiroğlu, Abdülkerim (1987), “Bartın ve Çevresinde Dini-Manevi Halk İnançları”, Türk Folklorundan Derlemeler 1987, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Acıpayamlı, Orhan, (1976), Zanaat Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Akdemir, Zafer-Keskin, Metin (1993), “Bartın Evleri”, Arkitekt Dergisi, 11 (408), 88-93.
• Alga, Rabia (2005), Yaşam Döngüsüne Bağlı Olarak Konut Tasarımını Etkileyen Faktörler, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Alsaç, Üstün (1993), Türk Kent Düzenlemesi ve Konut Mimarlığı, İstanbul: İletişim Yayınları
• Anonim (1998), Cumhuriyetimizin 75. Yılında Bartın, Bartın: İl Özel İdare Müdürlüğü Yayınları
• Anonim (1992), Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, Ankara: Aile Araştırma Kurumu Yayınları.
• Aran, Kemal (2000), Barınaktan Öte. Anadolu Kır Yapıları, Ankara: Tepe İnşaat San.Aş.
• Asatekin, G. (1994), “Anadolu’daki Geleneksel Konut Mimarisinin Biçimlenmesinde Aile-Konut Karşılıklı İlişkilerinin Rolü” Kent Planlama, Politik, Sanat. Tarık Okyay Anısına Yazılar, Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, 65-87.
• Aşçıoğlu, E. (1970), İktisadi ve Sosyal Yönleriyle Bartın, Bartın Ticaret ve Sanayi Odası Yayını, İstanbul: Ahmet Sarı Matbaası.
• Aşçıoğlu, Erkan (1984), Bartın, Bartın: Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları
• Atukeren, İhsan (1939), Cumhuriyetin 15.Yılında Bartın Çevresi ve Ortaokulu, İstanbul: Ülkü Basımevi
• Ayvazoğlu, B., (1992), “İnsan, Ev, Çevre”, Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi. Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, cilt 2: 770-785.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı (1966), Osmanlı Mimarisinin İlk Devri, İstanbul: Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Bektaş, Cengiz (2001), Halk Yapı Sanatı, İstanbul: Literatür Yayıncılık
• Berkel, A. (1970), Ağaç Malzeme Teknolojisi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları.
• Bozkurt, A.Y. (1982), Ahşap Teknolojisi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları.
• Cansever, Turgut (2009), İslam’da Şehir ve Mimari, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Ceyhan, Gökçe (2002), Türkiye’de Konut İç Mekanları Ve Donatılarında Değişim Ve Süreklilik, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Çelik-Deniz-Açıksöz, Sebahat (2008), “Tarihi Kentlerde Kent Estetiği Kaygısı: Bartın Örneği”, Bartın Orman Fakültesi Dergisi, 10 (14), 57-65.
• Çelikyay, Selda (2000), “Bartın Evlerinde Ahşap ve Mimari”, Geleneksel ve Çağdaş Mimarlıkta Ahşap Panel ve Forumu, Ankara: TMMOB Yayınları
• Çetinor, Bülent (1989), “Batı Karadeniz ve Evleri”, İlgi, s. 59
• Çilsüleymanoğlu, Selahattin (Haz.) (1996), Bartın Halk Kültürü, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Dağıstanlı, Kader (2007), Mimarsız Mimarlık ve Bingöl, Kiğı, Alagöz Köyü Üzerine Bir İnceleme, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Davulcu, Mahmut, (2009), “Sakarya Yöresi Kırsal Yerleşmelerinde Konut Mimarisi ve Ustalık Geleneği Üzerine Bir İnceleme”, Kastamonu Üniversitesi Kastamonu Eğitim Dergisi, 17(2), 687-706.
• Denel, Serim (1977), “Halk Mimarisi Üzerinde Gözlem ve İncelemelerde İzlenebilecek Yöntem ve Yakındana İlgili Diğer Dallar İle Olan Bağıntısı Üzerinde Görüşler”, Türkiye’ de Toplumsal Bilim Araştırmalarında Yaklaşımlar ve Yöntemler, Ankara: ODTU THBT Yayınları.
• Dikeçliğil, B. (1995), “Türk Toplumunda Aile Tipleri”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi-Yüzyıl Biterken, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Doğanay, Hayati (1994), Türkiye Beşeri Coğrafyası, Ankara: Gazi Büro Kitabevi.
• Eldem, Sedat Hakkı (1968), Türk Evi Plan Tipleri, İstanbul: İTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• Eldem, Sedat Hakkı (1984-86-87), Türk Evi, I-II-III, İstanbul: TAÇ Yayınları.
• Elmacı, Ergül (2007), Bir Liman Kenti Bartın (1830-1923), Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Erder, N. (1984), Türkiye’de Ailenin Değişimi: Toplumbilimsel İncelemeler, Ankara: Türk Sosyal Bilimler Derneği Yayınları.
• Eyce, Berrin (2000), “Tarihten Günümüze Türk Aile Yapısı”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 4, 223-243.
• Geray, Cevat (1985), “Türkiye’de Köysel Yerleşme Düzeni”, Köy Sosyolojisi Okuma Kitabı (Der.Oğuz Arı), İstanbul:Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Göğebakan, Yüksel (2015), “Karakteristik Bir Değer Olan Geleneksel Türk Evi’nin Oluşumunu Belirleyen Unsurlar ve Bu Evlerin Genel Özellikleri”, İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi, 1 (1), 41-55.
• Gökçe, Birsen (1976), “Aile ve Aile Tipleri Üzerine Bir İnceleme”, Hacettepe Üniversitesi Beşeri Bilimler Dergisi, 8 (1-2), 46-67.
• Görmüş Çetinkale, Sevgi-Aşıksöz, Sebahat (2007), “Kentsel Peyzajda Geleneksel Dokunun Sürdürülebilirliği: Bartın Örneği”, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi, 13 (2), 81-88.
• Görmüş, Sevgi-Oğuz, Dicle (2013), “Kırsal Yerleşim ve Korunan Alan Arasındaki Etkileşimin Değerlendirilmesinde Peyzaj Karakter Analizinin Rolü: Kapısuyu Havzası Örneği”, Tarım Bilimleri Dergisi, 19, 310-322.
• Günay, Reha (1999), Türk Ev Geleneği ve Safranbolu Evleri, İstanbul: Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları.
• Gür, S. Ö. (2000), Doğu Karadeniz Örneğinde Konut Kültürü, İstanbul: Yem Yayınları.
• Hasol, Doğan (1990), Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü, İstanbul: Yapı – Endüstri Merkezi Yayınları.
• Kafesçioğlu, Ruhi (1955), Kuzey Batı Anadolu’ da Ahşap Ev Yapıları, İstanbul: Pulhan Matbaası.
• Kemik, C. (1988), Bartın Kentsel Değerler ve Sivil Mimarî Örnekleri, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Keskiner, Cengiz-Yaylı, Ayşegül (2000), “Bartın Evleri”, Parthenios, 5(2).
• Kır, İbrahim (2011), “Toplumsal Bir Kurum Olarak Ailenin İşlevleri”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (36), 381-404.
• Kongar, Emre (1970), “Türkiye’de Aile: Yapısı, Evrimi ve Bürokratik Örgütlerle İlişkileri”, Amme İdaresi Dergisi, 3 (2), 58-83.
• Köse, Abdullah (2005), “Türkiye'de Geleneksel Kırsal Konut Planlarında Göçebe Türk Kültürü İzleri”, Afyon Kocatepe Üniv. Sosyal Bilimler Dergisi, 7 (2), 165-200.
• Kuban, D. (1982), “Türk Ev Geleneği Üzerine Gözlemler”, Türk ve İslam Sanatı Üzerine Denemeler, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Küçükerman, Önder-Güner, Şemsi (1995), Anadolu Mirasında Türk Evleri, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Merter, Feridun (1990), 1950-1988 Yılları Arasında Köy Ailesinde Meydana Gelen Değişmeler (Malatya Örneği), Ankara: Basbakanlık Aile Arastırma Kurumu Başkanlığı.
• Naumann, Rudolf (1991), Eski Anadolu Mimarlığı, Ankara: TTK Yayınları.
• Oğuz, Burhan (2001), Türkiye Halkının Kültür Kökenleri C.III İnşa-Isıtma-Aydınlatma Teknikleri, İstanbul: Anadolu Aydınlatma Vakfı Yayınları.
• Ögel, Semra (1977), “Halk Mimarisi, Bazı Özellikleri ve Sorunları”, Türkiye’ de Toplumsal Bilim Araştırmalarında Yaklaşımlar ve Yöntemler, Ankara: ODTU THBT Yayınları.
• Özen, Ramazan (2001), “İnşaat Malzemesi Olarak Ahşap: Avantaj ve Dezavantajları”, Ahşap Kültürü -Anadolu’nun Ahşap Evleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özgüç, Nazmiye-Tümertekin, Erol (2006), Beşeri Coğrafya: İnsan, Kültür, Mekân, İstanbul: Çantay Kitabevi
• Özgüner, O. (1970), Köyde Mimari-Doğu Karadeniz, Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• Rapoport, Amos (1969), House Form and Culture, Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice-Hall
• Saatçi, Suphi (1997), “Halk Mimarisinin Halk Bilimi Açısından Değerlendirilmesi”, V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Maddi Kültür Seksiyon Bildirileri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Samancıoğlu, Kemal (1942), İktisat ve Ticaret Bakımından Bartın, Ankara: Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları.
• Samancıoğlu, Kemal (1954), Bartın Belediyesi ve Tarihçesi, Bartın: Belediye Yayınları.
• Sarı, Salih (2007), Bartın İli Tarım Coğrafyası, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi.
• Sayın, Önal (1990), Aile Sosyolojisi Ailenin Toplumdaki Yeri, İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
• Seğmen, Celal (2006), Bartın İli Ekonomisinde Ormancılık Sektörünün Yeri ve Önemi, Yüksek Mühendislik Tezi, Bartın: Zonguldak Karaelmas Üniversitesi.
• Sey, Yıldız (Ed.) (1996), Tarihten Günümüze Anadolu’ da Konut ve Yerleşme, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları
• Sözen, Metin-Eruzun, Cengiz 1996), Anadolu’da Ev ve İnsan, İstanbul: Emlak Bankası Yayınları.
• Tansuğ, S., (1992), “Türk Ev Mimarisinin Değişme ve Gelişme Çizgisi”. Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi, Ankara: Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, cilt 2, 756-769.
• Tanyeli, Uğur (1996), “Anadolu’da Bizans, Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Dönemlerinde Yerleşme ve Barınma Düzeni”, Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşme, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları.
• Taş, Murat (2003), “Osmanlı’dan Günümüze Yapı Üretiminde Mimarlık Meslek Örgütlenmesinin Gelişimi”, Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 8, Sayı 1.
• Tekeli Ş. (1995), “Türk Toplumunda Aile Tipleri”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi-Yüzyıl Biterken, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tezcan, Mahmut (2000), Türk Ailesi Antropolojisi, Ankara: İmge Kitabevi.
• Timur, Serim (1972), Türkiye’de Aile Yapısı, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü.
• Tolun, Bedriye (1977), Yerleşme Coğrafyası (Kır Yerleşmeleri), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları.
• Tuncel, M. (1992). “Bartın” Maddesi, Diyanet İslam Ansiklopedisi (DİA), V, İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı, 87-90.
• Tuncer, Orhan Cezmi (2002), Ankara Evleri, Ankara: Ankara Ticaret Odası Yayınları.
• Tunçdilek, N. (1967), Türkiye İskân Coğrafyası, Kır İskânı (Köy-Altı İskân Şekilleri), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Tunçdilek, Necdet (1986), Türkiye'de Yerleşmenin Evrimi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları.
• Tümertekin, E.-Özgüç, N. (2002), Beşeri Coğrafya: İnsan, Kültür, Mekân, İstanbul: Çantay Kitabevi.
• Uzunarslan, H.Ş. (2002), Erken Cumhuriyet Dönemi Konutlarında Mekân ve Mobilya, Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: MSÜ Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Yeler, Gülcan Minsolmaz (2005), Konut Mimarlığında Ekolojik ve Sosyo-Kültürel Etkenlerin Analizi, Yüksek Lisans Tezi, Edirne, Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Yücel, Talip (1987), Türkiye Coğrafyası, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Zeylan, Pınar Kezban (2009), 19. Yüzyıl Sonrası Türkiye’de Toplumsal Değişimlerin Konut Mekanına Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• http://www.bartin.gov.tr
• http://bartin.kultur.gov.tr
• Bartın İl Çevre Durum Raporu-2006 (http://www2.cedgm.gov.tr)
• A.SANTUR - G.BALIKÇI - M.DAVULCU, Bartın Halk Mimarisi Alan Araştırması (17 - 30Eylül 2001), Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Araştırma Raporu, Ankara 2001