NECÂTÎ BEY DÎVÂNI’NDA GÜNLÜK DİLDEN YANSIMALAR

Yıl 2016, Cilt: 1 Sayı: 8, 228 - 245, 19.12.2016

Tuğba Erol

Öz

Dîvânların
içeriklerinin söz varlığı itibariyle zengin olduğu malûmdur. Bu söz varlığı ait
olduğu dönemin kültür ve düşünce dünyasını yansıtan çeşitli dil malzemeleri
içerir. Günlük konuşma dilinde kullanılan atasözü, deyim gibi unsurlar bu
malzemelerin ilk etapta sayılabilecek olanlarıdır. Bu bağlamda, şâirlerin
yaşadıkları çevre ve bu çevreyle etkileşimleri, o
döneme ait günlük hayatın mısralara aks edişi sonucunu beraberinde getirir.

Necâtî
Bey de günlük konuşma dilini şiirlerine en çok yansıtan isimlerin başında gelir.
Necâtî Bey de günlük konuşma dilini şiirlerine en çok yansıtan isimlerin
başında gelir. Şiirlerinde 15. yüzyılın toplum hayatından izler taşıyan Necâtî
Bey, kendisine has üslûbu  ve hayal
dünyasıyla Türk edebiyatında önemli bir yer edinmiştir. Necâtî Bey’in Türk
edebiyatındaki bu haklı konumu, kendisinden önceki şiir anlayışınıyla birlikte
kendi şâirlik yeteneğini birleştirmesinden ileri gelir. Aynı zamanda
muhattabının halk olduğunu hissettirmek için konuşma edasıyla şiir yazan Necâtî
Bey, döneminin şiir diline yeni bir soluk kazandırmıştır.

Bu
çalışmada da dönemine hakim yabancı dil temayülünden sıyrılarak, Türk dilinin
günlük söyleyiş unsurlarına yer veren Necâtî Bey’in dîvânından, belirtilen
doğrultuda tertip edilen yirmi üç beyit incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Günlük dil, Dîvân, Atasözü, Deyim, Şiir

Kaynakça

• Âşık Çelebi, Meşâ‘irü’ş-Şu‘arâ (İnceleme- Metin), (Hazırlayan: Filiz Kılıç), C.: 2, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, İstanbul 2010.
• ACAR Serper; Necâtî Bey Dîvânı Sözlüğü (Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlük), Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türkçe Eğitimi Anabilim Dalı, Türkçe Öğretmenliği Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Konya 2009.
• AKMAN Eyüp; “Necâtî Beg Dîvânı'nda Deyimler Ve "Tebbeti Ters Okutmak" Deyimi Üzerine”, I. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Sempozyumu, Kocaeli 2009.
• AKSOY Mustafa; “XVI. Yüzyıl Şuarâ Tezkireleri ile Necâtî’nin Şiirlerine Göre Anadolu Türk Edebî Dilinin Gelişiminde Deyim ve Atasözü Kullanımı”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.: 16, Aralık 2007, s. 141-162.
• AKSOY Ömer Asım; Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I-II, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 1993.
• BAHARLI Nihat Sami: Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, C. 1, MEB Yayınları, Ankara 1987.
• BATİSLAM H. Dilek; “Dîvân Şiirinde Âşık, Sevgili, Rakip Üçlüsü ve Ölüm”, Folklor/Edebiyat Dergisi, C.: 9, S.: 34, Ankara 2003.
• BAYRAM Yavuz; “Klâsik Türk Şiirinde Duyguların Dili Çiçekler”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 2/4, Fall 2007a, s. 209-219.
• _____________; “Klâsik Türk Şâirlerinin Gözüyle Meyveler”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 2/4, Fall 2007b, s. 220-227.
• BİRİCİ Sevim; “Kimsesizlik Duygusu Ve Necatî Bey’in Bir Gazeli”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.: 19, S.: 1, Elazığ 2009.
• ÇEÇEN Mehmet Korkut; “Tezkirelere Göre Necâtî Bey’in Edebî Kişiliği”, Ölümünün 500. Yılında Necâtî Bey’e Armağan, TDK Yayınları, Ankara 2011, s. 27-43.
• DEVELİOĞLU Ferit; Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara 2007.
• GÖNEL Hüseyin; “Dîvân Şiirinde Sevgiliye Dair”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume: 5/3, Summer 2010, s. 208-220.
• GÜFTÂ Hüseyin; “Necâtî Bey Dîvânı'nda “Sevgili” ve “Âşık”a Dair İnce Hayaller”, Ölümünün 500. Yılında Necâtî Bey’e Armağan, TDK Yayınları, Ankara 2011, s. 61-82.
• _____________; “Dîvân Şiirinde Vakt-i Seher”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Volume 3/15, (yayım yeri belirtilmemiş) 2010, s. 93-137.
• HAKVERDİOĞLU Metin; “Lâle Devri ve Lâle İsimleri”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 3/4, Summer 2009, s. 472-498.
• KABAKLI Ahmet: “Necâtî Bey”, Türk Edebiyatı, C.: 2, Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları, İstanbul 2002, s. 526-527.
• KAHRAMAN Bahattin; “Helâkî Dîvânında Göz ve Gözyaşı”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.: 7, Bahar 2000, s. 233-264.
• KAYA Bayram Ali; “Necâtî Bey”, İslâm Ansiklopedisi, C.: 32, TDV Yayınları, İstanbul 2006,s. 477-478.
• _____________; “Necâtî Beyîn Şiir Anlayışı”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S.: 27, İstanbul 2012,s . 143-218.
• KAZAN Şevkiye; “Klâsik Türk Şâirlerinin Dilinden Beddualar”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/2, Winter 2009, s. 777-821.
• Latîfî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ (İnceleme- Metin), (Hazırlayan: Rıdvan Canım), TTK Basımevi, Ankara 2000.
• MACİT, Muhsin; “Garip Şair Necatî”, Dil ve Edebiyat, S. 24, İstanbul 2010, s. 22-35.
• MAZIOĞLU Hasibe; “Necâtî’nin Türk Dili ve Edebiyatının Gelişmesindeki Yeri”, Türk Dili, C.: 10, S.: 114, Güzel İstanbul Matbaası, Ankara 1961,s. 366-369.
• Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî ( Hazırlayan: Nuri Akbayar), “Necâtî”, C.: 4, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996, s. 541.
• ONAY, Ahmet Talat; Açıklamalı Dîvân Şiiri Sözlüğü –Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı-,(Hazırlayan: Prof. Dr. Cemal Kurnaz), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1993.
• ÖNAL Sevda; “Klâsik Türk Edebiyatında Lâle ve Edebî Bir Tür Örneği Olarak Lâle Şiirleri”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/2, Winter 2009, s. 911-927.
• PALA İskender; Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü, Kapı Yayınları, İstanbul 2007.
• ____________; Necâtî, Timaş Yayınları, İstanbul 1998.
• Sehî Bey, Heşt Behişt, (Hazırlayan: Günay Kut), Harvard Üniversitesi Basımevi, Cambridge 1978.
• SİNAN Ahmet Turan; “Necâtî Beg Dîvânı’ndaki Deyimler Üzerine”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.: 15, S.: 2, Elazığ 2005.
• SOLMAZ Süleyman; Necâtî Bey –Hayatı, Sanatı, Eserleri, Bazı Şiirlerinin Açıklamaları-, Akçağ Yayınları, Ankara 2012.
• ŞENTÜRK Ahmet Atillâ; Klâsik Osmanlı Edebiyatı Tiplerinden Rakîb’e Dair, Enderun Kitabevi, İstanbul 1995.
• __________________; Klâsik Osmanlı Edebiyatı Tiplerinden Sûfî yahut Zâhid Hakkında, Enderun Kitabevi, İstanbul 1996.
• TANSEL Fevziye Abdullah; “Necâtî Bey”, İslâm Ansiklopedisi, C. 9, MEB Basımevi, İstanbul 1964.
• TARLAN Ali Nihat; Necâtî Beg Dîvânı, Akçağ Yayınları, Ankara 1992.
• YENİTERZİ Emine; “Klâsik Türk Şiirinde Ülke ve Şehirlerin Meşhur Özellikleri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Volume 3/15 (yayım yeri belirtilmemiş), 2010, s.301-334.